De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 9

Mijne 4^de en 5^de Kunstreis in Holland.
Open brieven.

(Vervolg.)

Het gebruik eener vreemde taal brengt den geest en het gemoed der uitvoerders in eene te veel vervreemde stemming, en het volk dat toehoort insgelijks; men wil in eens teenemaal Franschman, of Italiaan, of Duitscher, of Hongaar wezen, en men vergeet dat uitvoering van vreemde werken niets anders is dan het behoud van evenwicht tusschen hetgeen die vertolking zijn moet en hetgeen ze zijn kan, - ja, zijn moet, onder oogpunt der zooveel mogelijk natuurlijke teruggeving dezer werken, zijn kan tegenover de meerdere of mindere overeenstemming der natuur der uitvoerende tegenover de natuur der vreemde kunstwerken.

[p. 470]

Het evenwicht wordt door het gebruik der moedertaal als vertalings-middel voor vreemde werken behouden: de moedertaal brengt dàt mede wat elk volk voelt en denkt tegen over vreemde werken, en dezes karakter eischt dus zekere voorwaarden waaraan niet mag tekort gebleven worden.

Een voorbeeld: - de vertolking eener Italiaansche opera door Nederlandsche spelers en musici, - èn eene veronderstelling dat men die opera tot het uiterste toe op zijn Italiaansch teruggeven wil...

Ergo: gebruik der Italiaansche taal.

Poging tot aannemen van het innerlijk en uiterlijk Italiaansch wezen, kortom volledige na-aping van taal, uitspraak, gebaarden, uitgalming der Italianen, enz., enz... Welnu, ik wou me daarop eens goed vergasten en dit zou nu wel eene aardigheid wezen welke voor altoos in de kluchtige aanteekeningen van een kunst-historisch boek zou blijven, tevens ook als eene herinnering van genot, door eene bijzondere vrijlating der lachspieren vergund, bezegeld en bestempeld!!

Het gebruik der moedertaal herinnert den uitvoerder dat hij blijven moet, als natuur, wat hij is, maar dat hij datgene niet mag uit 't oog verliezen wat noodig is om aan de vertolking van vreemde kunstwerken geen Nederlandsch karakter te laten weervaren.

Bij de uitvoering van instrumentale werken blijft de verhouding dezelfde: de gedachte moet alsdan bij dirigent en uitvoerder te weeg brengen wat het behoud der moedertaal bij de uitvoering van vreemde zangwerken te weeg brengt; maar eens de gewoonte aangenomen van vreemde werken in hunne vreemde talen te vertolken, zoo zal de gedachte van natuurbehoud bij het instrumentale, insgelijks verdwijnen.

Meer zou ik nog kunnen bijbrengen, b.v. over het gebruik der muzikale Terminologie, die eenmaal voor elk land in eigen taal gevonden, zooals de Italianen het deden, om zoo te zeggen door elken componist in zijne taal gevormd voor elken componist dienen zou, - maar dat zou mijne uitwijking wat al

[p. 471]

te lang maken, en ik heb spoed om op het onderwerp van mijnen brief terug te komen.

Waarom ik mij nu deze uitwijking heb veroorloofd?

Die gedachten rezen in mij terug op bij het toehooren der maatschappijen welke in Rotterdam aan den Eere-kampstrijd deel namen en wel met een koor op latijnschen text door den talentvollen Brandts-Buys.

Waarom, dacht ik, het opgelegd koor (choeur imposé) in 't latijn laten vervaardigen? Een text in doode taal, die bij 't volk in hart noch geest weerklank vinden kan?

Ik liet mij de reden daarvan verklaren: ‘Men stelt daardoor alle mededingende maatschappijen op gelijken voet voor wat het gebruik der talen betreft, - ergo, geene vertaling van noode en bijgevolg geene begunstigde kans voor diegenen welke een Nederlandsch koor, b.v., als Nederlanders in 't Nederlandsch zouden uitgevoerd hebben.’

Zoo'n argument gaat niet op, - en daar die mode van in zulke gevallen in 't latijn te zingen, ook in België dreigt in te dringen kan ik die, als strekking, niet onbesproken laten voorbijgaan.

Is het niet dood eenvoudig, elke mededingende maatschappij in de taal te laten zingen welke haar eigen is? De kunstkampstrijden zijn immers niet ingericht met het doel om enkel prijzen te geven, - de prijzen zijn een uitvloeisel van de kampstrijden zelven; maar de kamp zelf is wel het kunstdoel en niet de prijzen, die er aan gehecht zijn. Ook bij het uitvoeren van het verplichtend koor, was het al dadelijk te bemerken dat hier van geene kunst, maar wel van gekunstelde-uitvoering spraak wezen kan. Natuurlijkheid, losheid en zwier in den rythmus, schakeering in de melodische voortschrijding door de echte kunstuitingvereischt, veel van dat alles ontbrak (in dit koor) zelfs aan de beste uitvoerende maatschappijen. Bij de ééne liep de uitvoering wel wat beter van stapel dan bij de andere; doch, op den keper beschouwd, schenen mij alle medewerkenden op dat oogenblik eerder door een' Vaucanson werkstellig gemaakte automaten, dan wel echt levende, bezielde zangers.

[p. 472]

Welk verschil, als daarna diezelfde maatschappijen elk in hare eigen taal, een koor voordroegen.

De bijzonderste zelfs waren niet meer te herkennen, want hier vond men de oprechte uiting, de kleur, het harmonisch samenvloeien van woord en klank, die als een zilveren stroom in hart en geest van het volk wist te dringen; terwijl daar de klankgolvingen zich tusschen rotsen en klippen schenen te verbrijzelen en den toehoorder als een muzikale Mazeppa met zich over kronkelsteenen mederukten.

Een schrijver zegde eens in een oogenblik van ironische luim: ‘Als twee personen over eene zaak onderhandelen waarvan de spreker niets verstaat en de toehoorende niets begrijpt, dan zijn beiden over Metaphysiek aan 't redeneren.’ Aldus ook schijnen mij alle uitvoeringen welke door zangers niet in hunne moedertaal voorgedragen worden, - des te meer, als de gebruikte taal aan de 9/10 der zangers totaal vreemd is en de toehoorders daarvan evenmin een woord kunnen verstaan!... Als men denkt dat, - terzijde gelaten het onbetwist talent van den componist - deze laatste zich toch in de onmogelijkheid bevond aan zijne innige gevoelens en vrije gedachten lucht te geven, en er daardoor ook al beletsel gesteld wordt aan het voortbrengen van een werk, welk, in de gewoone natuurlijke voorwaarden opgevat, een veel sappiger en frisscher wezen hebben zou, - dàn denkt men toch wel bij zich zelf, wat eigentlijk de kunst, de schrijvers, de uitvoerders en de toehoorders daarbij wel zouden gewonnen hebben.

Het antwoord op die vraag laat ik aan den lezer...

*_**

.... Maar, mijn beste August, dààrover nu gezwegen. - 'k Breng u liever zoo maar in eens de overgroote zaal binnen, waar de Rubens-cantate moest uitgevoerd worden. - ‘Daarin zal de orkestratie, voor de open lucht berekend, toch niet te sterkruischend doorklinken’ dacht ik - en dit was dan ook het geval. Stemmen en instrumenten dreven hunne golvingen in de breede ruimte zonder dat de ooren der toehoorders

[p. 473]

er door verhinderd wierden. - De uitvoering, vooral die van het derde deel was voortreffelijk; dit deel had ik zelfs in ons Antwerpen niet met dat diep, doordringend dramatisch gevoel hooren terug geven - en men weet genoeg dat de uitvoeringen der Rubens-cantate bij ons en in den Haag nochthans onberispelijk waren. Zulke bijzonderheden doen zich voor, hetzij door eene buitengewone stemming der uitvoerders, hetzij door een bijzonderen indruk dien zulk of andere gedeelten van een werk te weeg brengen op de verbeelding der vertolkers.

Mijn jonge kunstbroeder Brandts-Buys had zich met het instudeeren van het werk gelast en had zich dan ook heerlijk van zijne taak gekweten. Wat nu gezegd van de Rotterdamsche dames-zangeressen? Wat anders dan dat zij de gansche uitvoering begeesterden waaraan natuurlijk ook de heerenzangers en het orkest in ruime mate met warm kunstgevoel deel namen.

Ik mocht alzoo met diepe voldoening bestatigen dat ook in Rotterdam de Rubens-cantate met geestdrift werd onthaald en dichter en componist met dankbare toejuichingen voor hun werk wierden beloond.

Maar de Rubens-cantate was niet het eenige werk dat op het groot concert van ‘Rotte's Mannenkoor’ ten gehoore gebracht werd.

Ik wil in de eerste plaats melding maken van eene allerliefste compositie door F.L. Brandts-Buys, den directeur der maatschappij...

Doch dit voor ons volgend Bode-nommer.

(Wordt voortgezet.)

Peter Benoit.