De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 7

[p. 185]

Nederlandsch Tooneel.

Antwerpen.

15 Maart - 15 April.

Nieuw opgevoerde stukken: Christiaan II (5 bedr.); Mina de Zinnelooze (8 taf.), oorspronkelijke drama's; -. Het erfdeel van Tante Pil (3 bedr.) Voor de parade (1 bedr.) Alles is maar een gedacht (1 bedr.) oorspronkelijke blijspelen; - Eene lastige minnares (1 bedr.) De Geitenmelk (1 bedr.) De stomme van Hoboken (1 bedr.) A propos, zijt gij M^r Meijer? (4 taf.) vertaalde blijspelen.

Niet zonder eenige nieuwsgierigheid was door vele tooneelbezoekers het nieuwe ‘historisch’ drama van den heer Van der Ven ‘Christiaan II, koning van Denemarken’ te gemoet gezien. Ten gevolge der voorlezingen, die de schrijver, alvorens zijn stuk hier ter studie werd gelegd, ervan hier en elders had gehouden, was er in de pers daarvoor nog al vrij wat ‘reclame’ gemaakt. Men vond het een drama dat ongetwijfeld veel bijval, en zich wel eene blijvende plaats op ons oorspronkelijk repertorium verwerven zou. Een blad deelde, meen ik, zelfs mede dat Van der Ven's stuk reeds door verschillige andere tooneeldirectiën ter opvoering was aangevraagd.

Welnu, ‘Christiaan II’ is voor het voetlicht gekomen en - ondanks al de zorg die aan de opvoering was besteed - was het eene deerlijke teleurstelling, om niet méér te zeggen. Inderdaad, de indruk, dien dit nieuw drama op het tooneelpubliek heeft gemaakt, is van dien aard dat zelfs de bladen, welke het meest de loftrompet hadden opgestoken, na de de vertooning een geheel anderen toon aansloegen ofwel over deze ‘première’ het volledigste stilzwijgen bewaarden.

Niet dat, als louter dramatisch produkt beschouwd, aan het stuk alle verdienste kan worden ontkend, verre van daar: de technische tooneelbewerking getuigt zelfs van merkelijken vooruitgang, sedert de heer Van der Ven met ‘Charlotte Corday’ hier op eene zoo beruchte wijze zijn debuut als tooneelschrijver heeft gedaan. Er is meer samenhang en verwikkeling in zijn ‘Christiaan’, en ook als dramatische handeling is dit

[p. 186]

stuk beter geslaagd. De twee eerste bedrijven liepen dan ook tot elks voldoening af. Tot dàn toe geloofde het publiek nog aan een succès. Wat jammer dat de rest van het stuk dien eersten indruk zoo totaal wegnam!

En geen wonder: niet alleen loopt het drama, dwars door een aantal terugstootende tooneelen of ergerlijke toestanden, op eene gansch mislukte ontknooping uit, maar met den strijd tusschen het goede en het booze princiep, zooals hij dààrin wordt voorgesteld, kan een toeschouwer die in de kunst wat méér dan louter spel der fantazie wil zien, volstrekt geene bevrediging hebben. Na afloopvan 't eerste bedrijf denkt men dat de schrijver uit dien volksopstand tegen den verwijfden wellusteling, die zoo onwaardig de kroon van Denemarken droeg, geheel wat beter zou hebben partij getrokken. De twee hoofdfiguren die alles beheerschen, de liederlijke Christiaan en zijne nog afschuwelijkere bijzit Sigebritta, zijn twee zóó verachtelijke wezens, dat zij veeleer walg dan belangstelling opwekken. En dit zooveel te meer daar de Koningin en Duveken, de twee eenige sympathieke figuren, daartegen veel te zwak uitkomen. Dààrin, en in het brutaal realism, waarmeê de schrijver er genoegen in schijnt te vinden, ons de hofschandalen voor te stellen, ligt de voorname oorzaak dat de zedelijke gehalte van het stuk zoo bijzonder laag staat.

Want ja, voor de eer van ons Nationaal Tooneel, dat voor ons volk eene school van beschaving en verzedelijking zijn moet, wenschten wij in het vervolg van dergelijke ‘historische’ sensatiedrama's verschoond te blijven. Er zijn plaatsen in ‘Christiaan II’, die waarlijk walg inboezemen: b.v. dàar waar de boeleerster van den Koning - zij die zich tot loon harer ‘heldendaden’ ten slotte zoo goed door de vlucht weet te redden! - met eenen harer vroegere minnaars, den vader van haar kind, onderhandelt, om het onschuldige Duveken aan de dierlijke hartstochten van Christiaan over te leveren. Eene moeder dus, die koelbloedig, alleen met het vooruitzicht om door een nieuwe echtbreuk eenen erfgenaam aan den Koning te schenken - hare eigene dochter prostitueert!!... Dergelijke toestanden beledigen het kieschheids-

[p. 187]

gevoel, méer nog dan de meest plastieke voorstellingen van Christiaan's wulpsche slemppartijen.

Onder opzicht van moraal heeft dus het nieuw gewrocht des heeren Van der Ven, hoeverre het er in kunstwaarde bij ten achter blijft, niets te benijden aan de meest cynieke sensatiestukken à la Dumas fils. Of zou de bedorven atmospheer, waarin Christiaan II leeft, niet even zoo verpest wezen als die waarin zich de terecht in Holland afgezweepte Princesse Georges beweegt? - En weet men wàt, een der voornaamste Nederlandsche critici, een eigen landgenoot van den heer Van der Ven, de recensent van de Rotterdamsche Courant over dat stuk van Dumas schreef:

‘Menig voortbrengsel der diepgezonken fransche tooneel literatuur is uit zijne pen gevlooid. Geen is er echter dat van schaamteloozer cynisme, van laaghartiger euvelmoed getuigt dan zijn laatste werk (la Princesse Georges) drama in naam, schotschrift in daad... Op dergelijk misdrijf staat niets dan de letterkundige dood.’

Dit oordeel is gewis zeer streng, en wij schreven het ook niet af om het aldus op den heer Van der Ven toe te passen. Moest hij echter nòg lust gevoelen den schrijver van den Demi Monde op dàt gebied concurrentie te doen, dan geven wij hem bovenstaande regelen eerst in ernstige bedenking.

Of zou misschien de schrijver van ‘Christiaan II’ te zijner verrechtvaardiging inroepen dat ‘alles wat hij ons daarin vertoonde op historische waarheid steunt, en hij de geschiedenis op den voet heeft gevolgd’? Zulk argument kan niet ernstig wezen. Immers, kon men aannemen dat alles wat tot de geschiedenis behoort, geheel het zondenregister van gekroonde of ongekroonde ‘Christiaan's’ zoo maar op het tooneel mag worden vertoond, dan weten wij niet wáár zulks ophouden zou! Verkrachting en bloedschand b.v. behooren ook tot de geschiedenis... Toute la chronique scandaleuse y passerait!

Neen, op historisch-dramatisch, even als op elk ànder gebied schijnt dergelijke ‘vrijheid’ ons onverdedigbaar. En wij gelooven liever, dat de heer Vander Ven, die op het Brusselsch Congres in theorie heeft betoond hoe men een

[p. 188]

‘historisch drama’ schrijven moet, thans in de pratiek heeft gemeend te moeten betoonen: hoe men een historisch drama niet schrijven moet. Trouwens, wij blijven bij onze meening: een stuk dat eene ordentelijke vrouw zonder blozen niet kan zien opvoeren, mag niet als eene ‘aanwinst’ voor onze oorspronkelijke Nationale Tooneelliteratuur worden beschouwd.

Tot ondersteuning der weduwe en weezen van den onlangs overleden tooneeldichter Jan Bruylants, werd eene goedgelukte vertooning gegeven, bestaande uit twee zijner meest bekende stukken: ‘Mina de Zinnelooze’, een drama in 8 tafereelen, dat wij vroeger gelegenheid hadden te bespreken, en ‘Voor de Parade’, een blijspel dat hier en daar een beetje triviaal, maar over 't algemeen nog al kluchtig is.

‘Het Erfdeel van Matante Pil’ is de titel eener andere klucht, door D. Cluysenaer, (een pseudonium, zegt men, van een Antwerpschen schrijver). 't Is de historie van een kleermakershuisgezin, dat door eene onverwachte erfenis rijk wordt, en evenals Molière's Bourgeois-Gentilhomme al de manieren van de rijke luî wil aanleeren, maar weldra de ondervinding opdoet wat bespottelijk figuur hij in die nieuwe wereld maakt.

Men ziet dat het onderwerp niet nieuw is. Ook in ònze roman- of tooneelliteratuur werd die stof meer dan eens volgens vlaamsche toestanden verwerkt. De komische tooneeltjes, die de heer Cluysenaer op dit thema heeft aaneengebracht, zijn niet onaardig gelokaliseerd; maar als intrigue is zijn 3-bedrijvig blijspel volstrekt onbeduidend. Hier en daar komen er goede zetten in, en scènes, die (zooals het tooneel de fransche les b.v.) zeer goed van de natuur zijn afgezien; doch het geheele wekt te weinig belangstelling op en het slot van het tweede bedrijf is al te veel charge. Zóó iets is goed voor eene barakklucht, maar niet voor een blijspel zooals dit.

*_**

Onlangs zijn, naar aanleiding van het verslag door den heer J. Van Beers over den toestand van ons Nederlandsch Tooneel uitgebracht, door den Gemeenteraad van Antwerpen eenige

[p. 189]

wijzigingen aan het Lastcohier gestemd, die wellicht een gunstigen invloed op dien toestand zullen hebben. De heer Van Beers wees er op dat onze artisten gewoonlijk den tijd niet hebben, grondig hunne rollen te leeren, omdat zij soms drie dagen van de week in Holland moeten spelen, waar de Directeur zijnen troep exploiteert om de artisten te betalen. Welnu, om, zonder den bestuurder een geldelijk verlies te berokkenen, hem te kunnen verbieden gedurende het tooneelseizoen Antwerpen met zijn gezelschap te verlaten, heeft de stad op de begrooting eene subsidie van 10,000 fr. voor den Vlaamschen Schouwburg gebracht. Door deze toelage hoopt men veel te kunnen verbeteren: b.v. voor het opvoeren van vaderlandsche historische drama's, die goed in den smaak van 't publiek vallen, maar gewoonlijk veel aan costumen en uitvoering kosten. Ook zal een deel aan de vlaamsche opera ten nutte komen, en moge de Bestuurder, door die ondersteuning aangemoedigd, ons wellicht van tijd tot tijd vergasten op de eene of andere goede nieuwigheid op 't gebied der dramatisch-muziekale kunst.

A.J. Cosyn.