De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 3

[p. 540]

Over de Nationale Toonkunde
door Peter Benoit.
(vervolg).

XIV.

Hoevele dramatische en andere toondichters heeft Duitschland vòòr Weber en Wagner niet voortgebracht? Zeker had Bach aan gansch de muziekale beweging leven gegeven, en het protestantism had in hem zijn muziekalen schepper gevonden. Haydn en Beethoven, die reuzen van de symphonie en het oratorio, hadden een oneindigen stap vooruit gedaan op de roemrijke baan der nationaliteit, doch als het ware in abstrakte sfeeren blijvend, bij uitzondering nogtans van ‘de Schepping’ en ‘de Jaargetijden’; wat het lyrisch drama betreft, het was aan de uitheemsche conventie en formuul verslaafd gebleven.

‘Fidelio’ en de ‘9^de Symphonie’! Wat belangrijke zedeles ligt in de tegenstelling dezer twee werken besloten! De geest blijft om zoo te zeggen vernietigd voor de mogelijkheid van twee zóó rechtstreeks tegen elkander strijdende scheppingen, die uit één en 't zelfde brein zijn ontsproten. Ah, 't is dat er zielkundige geheimen bestaan, die de muziek alléén ons kan veropenbaren! Is ‘Fidelio’ daarom minder een werk van genie? Neen, maar de opvatting en de vorm van dit stuk zijn nog verslaafd; in de ‘9^de Symphonie’ blijven beide vrij.

Men moet dus den Freischütz nemen, om de echte wedergeboorte van het Duitsch lyrisch drama terug te vinden. - ô Weber, uwe werken, reeds zooveel gehoord en nog zoo weinig begrepen, uwe werken zullen eens het voorwerp van de hoogste vereering wezen: men heeft

[p. 541]

den invloed ondergaan van uwe opbruischende begeestering, uwe verhevene idealiteit in gedachte en in toon; maar kome de dag waarop Wagner, de wederspanningen van het vooroordeel bedwingend, het duister zal hebben opgeklaard dat thans nog over de dramatische kunst in Duitschland zweeft, dàn ja, dan zult gij waarlijk gekend zijn. En inderdaad, tusschen het genie dier beide mannen bestaat eene innige verwantschap: onder synthetisch en genetisch opzicht mag men zeggen dat Weber en Wagner elkander vervolledigen; zij zijn zòò nauw aan elkaar verbonden, dat zij te zamen maar één geheel schijnen uit te maken.

Weber verschijnt voor ons als de tijd der jongelingsdroomen: debetooverende bevalligheid, de onvoorbedachte vrijheid van handelen, de gloed en de schoone opwellingen van eenen ouderdom, die méer vatbaar was voor de natuurlijke ontroeringen, dan voor de ingevingen der kritiek. Dramatisch, dichterlijk en droometig van natuur, ridderlijk en met alle verleidelijkheden begaafd, weet Weber zijne typen en vooral zijne vrouwentypen op te vatten met eene reinheid, eene lieftalligheid, eene bekoorlijkheid, die aan de liefde en aan de vrouw gelooven doet.

Agathe, Preciosa, Rezia, Euryanthe; reine, vlekkelooze diamanten uit deze tooverdoos! - zoodanig verschijnt voor ons in al zijnen glans dat aanbiddelijk genie.

Wagner, dat is de man. Het gedacht van den mannenleeftijd, gevolgd op de begoochelingen eener vurige verbeelding en eener teedere jeugd. Bij Wagner straalt reeds het werkelijke leven door; hij kent er de geheimen en de ongoochelingen van. En deze voelt zich in zich zelven en tevens inde anderen leven. Dit zegt genoeg dat hij zijne scheppende kracht aan de kracht der overweging onderwerpt. Hij gaat niet meer on voorbedacht, maar door overweging te werk.

[p. 542]

Zijne kunst wordt dogmatisch; hij durft het echte beschavingsprinciep bevestigen en uitroepen, welk de dramatische werken moeten bevatten. En van dan af verschijnt de wetgever. Zijn werk, op vaste gronden gesteund, bevat de germanieke wereld in gansch hare uiting. Ja, het Duitsche volk zal in dien man de veropenbaring van zijn nationaal genie, van gansch zijn eigen volksbestaan vinden. Verhoogd door den glans van het Tooneel en al de tooverkracht der muziekale schepping, zullen zich voor zijne oogen en voor zijnen geest de groote tafereelen ontrollen van zijn verleden, zijn heden en zijne lotbestemming in de toekomst. - ‘Tannhäuser,’ ‘Lokengrin,’ ‘Tristan und Yseulde,’ en nog andere voortbrengselen leeren ons den persoonlijken en wijsgeerigen geest des meesters kennen. Doch de echte veropenbaring zal in de ‘Niebelungen,’ dit reuzenepos, in het licht komen. Dààrin zal eerst gansch zijn streven blijken, en de sleutel van dat veelontvattend genie zal eindelijk gevonden zijn.

Ik sprak zooeven van Weber 's vrouwentypen. Welk contrast met die van Wagner! En hoezeer is de scheppingswijze veranderd! Welke diepe blik tot in de verborgenste plooien van het vrouwelijk hart geworpen! Welke wijsbegeerte! Welke oneindige kennis der natuur, en hoe al de noten van dat geheimzinnig klavier eensklaps trillen onder die machtige hand! ...Elisabeth en Elsa! zou men niet zeggen dat de jongeling, wier verbeelding Agathe, Rezia, Euryanthe heeft voortgebracht, nog dàar is, doch met de ondervinding der jaren op zijne beurt geleden hebbend, en zijn leed vertolkend in het leed der zielen door zijn genie in den gloed der kunstzon geteeld?

Overal zal men bij Wagner die voortzetting van Weber opmerken. En zie, na dezelfde geestenaanroepingen die de toondichter der jeugdige begeesteringen, Weber, uit zijne gouden pen doet vloeien, verschijnen ons de Legenden, die onder hun naïeven schijn de machtigste

[p. 543]

karakteristiek der menschelijke natuur verbergen. Het is thans de gloeiende pen, niet minder tooverkrachtig dan de andere, doch méer doordringend, scherper, bijtender, in de handen van een rijper, en, laten wij het zeggen, van een critischer genie. Wagner maakt zich van gansch het nationaal materiëel meester, rangschikt het, heldert het op en dringt het tot een wonderschoon geheel te zamen, biedt het dan zijner natie aan, zeggend: ‘zie, de grondstof daarvan dat waart gij!’

(Wordt voortgezet.)