De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 3

[p. 471]

Nederlandsch tooneel.

Inhoud: Een nieuw Bestuur. - Fernande en de Honderdjarige, vertaalde comedies. - Mina de Zinnelooze, oorspronkelijk drama. - Oorspronkelijke blijspelen, enz. - Het Tooneel te Gent.

Ofschoon onze nieuwe schouwburg nog immer onvoltooid is, en dus eerst binnen een jaar zal kunnen ingehuldigd worden, toch mag men zeggen, dat in lange jaren misschien de heropening van ons Nationaal tooneel niet met zóóveel nieuwsgierig verlangen was te gemoet gezien als nu. De gekende verandering van Directie moest natuurlijk eene totale verandering in ons spelend personeel doen ontstaan, en met het oog op den zeer middelmatigen tooneeltroep van verleden winter, kon althans onder dàt opzicht die verandering wel niets anders dan verbetering wezen.

Wat nu op het terrein der princiepen de nieuwe tooneelinrichting zijn zal, hoeven we nog af te wachten. Doch dààrvoor ook kunnen wij - vooral indien het gewijzigd lastcohier wordt nageleefd - er al weinig bij verliezen; immers het vorige Tooneelbestuur heeft ons toch, met den keus zijner stukken, juist niet veel reden tot roemen gegeven! Wat er van zij, en al moge ook in deze, gelijk in andere kwestiën, het publiek van meening verschillen, één punt althans doet iedereen genoegen, namelijk dat door de benoeming van M. Driessens tot bestuurder, deze geliefde akteur - de meest gevierde van heel Nederland - alzoo nu weêr bestendig aan onzen schouwburg blijft verbonden, en naast hem nog verschillige oude kennissen, zooals M.M. Dierckx, Hendrickx, Van Doeselaer, M^r en Mevr. Corijn, de dames Verstraete, enz., die M. Driessens in Holland waren gevolgd. En dat ook zij hier de beste herinneringen hadden nagelaten, bleek duidelijk uit de waarlijk sijmpathieke toejuichingen, waarmede deze artisten bij hun eerste optreden werden begroet.

Doch, was ons dat wederzien aangenaam, in geenen deele voldeed ons het stuk dat men voor de openingsvoorstelling speelde. Volgens eene bijna traditioneele gewoonte had men

[p. 472]

gemeend weer met een fransch produkt te moeten beginnen, en daarbij was nog de keus alles behalve gelukkig. ‘Fernande’ van Sardou is eene ‘comédie à la Dumas fils,’ en die niet alleen als strekking, maar ook onder louter literarisch opzicht verre beneden zijne vroegere, meestal verdienstelijke tooneelspelen is gebleven. Het is, zooals de Précurseur het zeer geestig noemt: ‘un tripot en quatre actes: au premier. une troupe de coquins se jouant d'un groupe d'imbéciles, au second, un homme se jouant d'une femme, au troisieme, une femme se jouant d'un homme, et au quatrième, un homme et une femme se jouant quelque peu du public. Cela s'appelle Fernande, auteur Victorien Sardou!’ Zulk stuk is onwaardig van de pen die eenmaal ‘Nos intimes’ en ‘La famille Benoiton’ heeft geschreven. Dit is zoodanig waar, dat zelfs in Parijs, waar Sardou's comedies meesttijds ‘fureur’ maken, Fernande integendeel niets anders dan een collossaal ‘fiasco’ hoeft gemaakt.

En indien hier, bij een publiek als het onze, dat meerendeels toch dergelijke ‘scènes de moeurs parisiennes’ maar ten halve verstaat - iets wat zeker nietten zijnen nadeele getuigt - indien hier die fransche ‘Fernande’ eenigen bijval heeft gevonden, dan ligt het wel hoofdzakelijk aan de uitstekende wijze waarop het stuk werd gespeeld. Mejuffer Beeremans o.a. was onovertreffelijk in de zoo moeielijke rol van Clotilde, een overdreven onmogelijk karakter, maar goed geschikt om de hooge dramatische verdiensten onzer eerste tooneelkunstenares in het licht te stellen.

*_**

Oneindig beter - onder alle opzichten - voldeed ons de tweede vertooning, waartoe de heer Driessens, voor zijn eerste optreden, het zoo gemoedelijk tooneelspel ‘de Honderdjarige’ (naar Dennery en Plouvier) had gekozen, een stuk dat wij voor een van de deugdelijkste voortbrengselen der moderne fransche tooneelliteratuur aanzien. Wat verschil met die hartstochtwekkende, maar veelal beginsellooze producten van de school-Dumas, waarin men soms de ergelijkste toestanden en karakters, met eene cynieke onbeschaamdheid onder de

[p. 473]

oogen van 't publiek brengt. Bij tooneelen gelijk in het eerste bedrijf van ‘Fernande’ b.v., mag men te recht van volslagen kunstmiskenning spreken. - Hoe geheel anders in ‘De Honderdjarige’! Hier toch wordt niet het zedelijkesthetisch princiep gekrenkt, niet het kieschheidsgevoel boleedigd, maar worden integendeel bij den toeschouwer aangename en tevens veredelende gevoelens opgewekt. Overigens, onderscheidt zich deze comedie door uitmuntende letterkundige verdiensten. Logiek en meestal vrij natuurlijk ontwikkelt zich de dramatische handeling; de verschillige tooneelen zijn boeiend, sommige met meesterhand geschreven. Nimmer zagen wij op het tooneel iets zóó gevoelvol zóó indrukwekkend zóó echt dichterlijk schoon, als de slotscène uit het eerste bedrijf, dàn wanneer, te midden zijner liefderijke familie, het eeuwfeest van den Honderdjarige wordt gevierd. Diep hartroerend is ja het oogenblik waarop die uitgeleefde grijsaard zich aldus van zijne talrijke kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen omringd ziet. Een zestal twee- à driejarige kroezelkopjes bieden hem liefkozend hunne bloemtuilen aan, - waarna hij, de eeuweling, die lieve kleinen zegenend kust...

Dit stuk is voor onze eerste hoofdrol M. Driessens een echte triomf geweest. Op onverbeterlijke wijze heeft de geliefde artist ons dat sympathiek figuur van den Honderdjarige in al zijne dramatieke waarheid voorgesteld. Kortom, deze nieuwe creatie is Driessens' kunstroem ten volle waardig. Ook de overige spelers, en in de eerste plaats Mojuffer Verstraeten, Mevrouw Coryn-Driessens, de heeren Dierckx, Lemmens, Van Doesekier en Van Cuyck, waren goed voor hunne taak berekend. Met één woord, het was eene vertooning zooals wij er in lang geene op ons Nationaal Tooneel hebben gehad.

*_**

Voor het eerste oorspronkelijk stuk waarop men ons vergastte, zijn wij niet zeer gelukkig geweest: Mina de Zinnelooze van Bruylants is niet wat men een goed dramatisch gewrocht noemen kan. 't Is blijkbaar een stuk uit de eerste jeugd van dien schrijver, die ongetwijfeld sinds dien wel betere heeft voortgebracht. Niet slecht als gedacht is echter het

[p. 474]

tafereel van het krankzinnigengesticht - denkelijk naar eene van Kaulbach 's beroemdste schilderijen bewerkt, - doch hier werd grootendeels het beoogde sceniek effekt gemist.

De volgende oorspronkelijke stukken genoten meer bijval, ‘Dat heeft Mijnheer van hierboven gedaan’ van den hollandschen schrijver Janssen, is een alleraardigst blijspel. Ducaju's Blauwe Schenen en eenige der luimigste stukjes van Van Peene waren insgelijks tot in beweging brengen der lachspieren geschikt, maar wel vooral ‘De drie hoeden’ door Hennequin van Brussel, een blijspel waarin Driessens en Dierckx de bijzonderste rollen vervullen. Het quiproquo waarop die zonderlinge hoedenverwarring berust is wat naïef, doch de intrigue is waarlijk geestig.

Behalve een paar fransche dramas, met Driessens als hoofdrol, namelijk: ‘De groote goochelaar’ - dat wij hem, bij gelegenheid, een paar weken geleden ook in Haarlem hadden zien spelen, - en ‘De koopman van Antwerpen,’ reeds meermaals in ons tijdschrift besproken, moeten wij nog melding maken van ‘De zwarte doctor,’ waarin M. Edm. Hendrickx met veel talent de titelrol vertolkt. Het hoofdgedacht, de strekking van dit effectdrama is nagenoeg dezelfde als die uit Mevrouw Beecher Stowe's wereldberoemden roman: ‘Uncle Tom 's Cabin.’

Tot het repertorium behooren ook: Miry 's zangspel ‘Maria van Burgondie’ en andere stukken van nederlandsche schrijvers, alsook de bevallige comedie ‘De Goudboer,’ van Mevr. Birchpfeiffer, en enkele werken van den betreurden Roderich Benedix; - zoodat ons de Vlaamsche Schouwburg dit jaar menigen genoeglijken avond belooft.

In den nog veel verbetering behoevenden toestand waarin zich ons tooneel bevindt, zijn wij gewis eerder geneigd tot aanmoedigen dan tot afbreken van elk ernstig streven op dramatisch gebied; nogtans zullen wij in den Kunstbode steeds vrij en onbewimpeld onze meening uiten, om aldus, naast billijken lof aan echte verdiensten, ook het verkeerde te gispen en het kwade te bestrijden. Zeker kan men van den nieuwen Bestuurder zoo in eens geene volmaaktheid vorderen; doch al

[p. 475]

wien de toekomst van ons Nationaal Tooneel aan het hart ligt, verhoopt van hem dat hij zooveel mogelijk naar verbetering streven zal, opdat dan de prachtige nieuwe Schouwburg die ons door de stad Antwerpen wordt opgericht, eenmaal zij wat hij wezen moet: ‘niet een huis van louter uitspanning en vermaak, - maar een wezentlijke tempel van Nederlandsche beschaving en Nederlandsche kunst.’

*_**

Betrekkelijk de heropening van den Vlaamschen Schouwburg te Gent - waarvan wij hopen eerlang eene voorstelling te kunnen gaan bijwonen, - doelen wij hieronder den hoofdinhoud mede van eene ons welwillend gestuurde correspondence, die wij uit plaatsgebrek niet in haar geheel kunnen opnemen:

‘Op Zondag 8 October heeft hier het nu dour M. Dhaenens bestuurd Nederlandsch Tooneel zijne vertooningen begonnen, met’ Marie-Antoinette ‘oorspronkelijk drama van onzen stadgenoot Pieter Geigregat - Minards Schouwburg was waarlijk te klein om het talrijk publiek te kunnen plaatsen; want meer dan driehonderd toegangkaarten zijn moeten geweigerd worden. Echter moeten wij met spijt vermelden dat het meerendeel onzer gentsche flaminganten weêr schitterden door hunne afwezigheid! In politieke en letterkundige vereenigingen hoort men die Vlaamschgezinden steeds veel tegen den slechten keus der stukken uitvallen; maar als het eens een goed vlaamsch tooneelwerk geldt, dan ook schijnen zij te vergeten dat het hun plicht is zulks door hunne tegen woordigheid aan te moedigen, - Wij hebben wel eens van die flamiganten bemerkt die alleen den Vlaamschen schouwburg bezochten wanneer zij er plichtshalve, b, v. als lid van het Leescomiteit, toe geroepen werden. - Wel! zijn dan de rollen hierin Gent verwisseld? Zijn het nu de Vlaamschgezinden niet meer die het volk zijne plichten leeren moeten, maar wel ongekeerd? - Doch genoeg, zeggen wij nog een woord over de openingsvertooning.

‘Marie-Antoinette’ van Geiregat heeft, zooals te voorzien was, veel bijval gevonden. De schrijver van ‘Brutus en Cesar’ is sinds lang de lieveling van het volk; hij kent het door en door, en heeft zich vroeger door de uitgave van eene reeks’ Volksverhalen ‘terecht populair gemaakt. Wij komen na eene tweede opvoering op zijn stuk terug. Zeggen wij vooralsnu dat deze eerste over 't algemeen vrij goed was verzorgd. Het ware moeilijk nu reeds een bepaald oordeeld over de debuteerende tooneelisten te vellen; derhalve zal het best zijn hiervoor nog eenige voorstellingen áf te wachten.’

Cornelis Waterman.

[p. 476]

Door eene onpartijdige tooneelkritiek zullen wij aldus onze lezers trachten op de hoogte te houden van den toestand in de twee Vlaamsche zustersteden: Antwerpen en Gent, - in afwachting dat ook het nog achterblijvend Brugge zijn eigen Nederlandschen Schouwburg bezitte.

A.J. COSYN.