De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 3

[p. 448]

Over de Nationale Toonkunde
door Peter Benoit.
(Vervolg).

XII.

De muziek is vooral de taal der Noorderassen. Hun vooral behoort het de eindelooze diepten der toonkunst te doorpeilen; doch daartoe is het volstrekt noodig dat zij zich van de melodieke plasticiteit der Latijnen vrijmaken, om zich geheel en al aan hun synthetischen geest over te geven, die alléén in staat is ze naar het zelfbezit eener eigene, oprechte en ware kunst te geleiden.

Het valt niet te ontkennen dat de muziekkunst tegenwoordig in een erg kwijnenden toestand verkeert. Wil dit nu zeggen dat er geene scheppende talenten noch groote toonkundige bekwaamheden bij de componisten onzes tijds bestaan? In het geheel niet. Rijkbegaafde geesten zijn er in overvloed, en nooit misschien heeft men in de muziek meer vaardigheid, gemak en talent gezien. Maar al dat talent bestaat in wat de schilders chic noemen, namelijk in conventie en geheugen. Het ontbreekt den toondichters trouwens aan wat ik den zedelijken zin hunner kunst noemen zal: zij hebben noch schoonheidsgevoel, noch wezentlijk bewustzijn der elementen die zij gebruiken; zij gaan op het toeval af te werk. Welnu, al die wanorde spruit voort uit liet niet in acht nemen van het innig grondbegin, waarop zich elke muziekale vorm steunt, het grondbegin van voordracht, dat van zijnen kant in verband staat met de twee groote kunstprinciepen: het komisch en het tragisch princiep.

[p. 449]

En inderdaad, wanneer men de werken der moderne, kunst nagaat, treft het ons dat daarin zoo weinig verstand heerscht, betrekkelijk al het daaraan verspilde talent en genie. En waarbij komt dat? Omdat de kunstenaars, geneigd om zich muziekaal uit te drukken, zich met echte scheppingskracht hebben begaafd gewaand, wanneer, bij gebrek aan doorgronding, zij enkel navolgers waren. Anders gezegd, omdat, zich verlatend op de inspiratie, dat is te zeggen op eene blinde, instinktmatige, brutale macht, de macht der zenuwen en der zinnen, zij zich aan eene abstrakte kunst hechten, die gewis zeer wel van aard is om de zinnen te streelen, maar waarin de denkers en diegenen welke in de muziek iets anders zien dan gerucht, niets anders moesten noch konden vinden dan meer of min melodieuse accoorden, zonder iets dat bepaald tot den geest of tot het hart spreekt.

De inspiratie! Hoe vele geniën, wier werken altoos eene karakteristieke beteekenis zullen missen, omdat zij aan dat lokaas: de inspiratie, geloof hechtten! De inspiratie! Er zijn dan menschen geweest die zich geïnspireerd hebben gewaand! Uitzinnige droom, die bij 't ontwaken al zijne broosheid heeft laten zien! En inderdaad, wat is dat anders dan het werk der zenuwen, in overspanning gebracht door den ziekelijken toestand van het brein, eene koorts der zinnen, ofwel een zweem van hysterieken aanval. Fantazie en gril der zinnen, overgeleverd aan de werkingen van eenen opium, duizendmaal gevaarlijker voor den scheppenden geest dan de echte opium in groote hoeveelheid aangewend.

Neen, hij die scheppen wil moet zich werkman maken en niets van het toeval verwachten: het is in het zweet zijns aanschijns, ten prijze van de grootste inspanning, van onafgebroken arbeiden en strenge studiën, dat hij aan de diepten der menschelijke natuur de schatten die zij in zich bevat ontrukken zal, evenals de mijnwerkers aan de ingewanden der aarde de rijkdommen ontrukken,

[p. 450]

die zij in haren schoot bewaart. De inspiratie is slechts het aandeel van de zwakken, de machteloozen, de fatalisten en de luiaards: diegenen wrijven zich het hoofd, in eene gestadige bewustloosheid van zich zelven, van de te beproeven middelen en het doel waarnaar men streven moet; zij verwachten alles van de omstandigheden, die ze zullen doen spreken, even als die Eoolsharpen, welke de wind alléén in beweging bracht. Dàt is de roeping van den waren toondichter niet; want hij stelt zijn betrouwen in zijnen wil. Hij verwacht geene mirakelen en verhoopt niets van de omstandigheden; hij verafschuwt die natuurwonderen, wetend dat het enkel aan hem zelven behoort zich te vormen en ‘zich zelf’ te zijn. Zijn geheim zal niet bestaan in eene plotselinge overprikkeling, na eene langdurige slaperigheid des geestes: maar hij zal zich integendeel in een bestendigen toestand van overweging, studie en werkzaamheid houden, en in plaats van het behulp van zijn zenuwgestel in te roepen, zal hij zijn zenuwgestel weten te overwinnen om des te beter zich zelf te kunnen zijn. Overigens, buiten dien weg ligt er slechts verblindheid en duisternis: de geest zal eeuwig rondtasten zonder met zekerheid tot zich zelven te kunnen zeggen: Ik streef een zeker doelwit, eene echte muziekkunst te gemoet.