De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 3

[p. 417]

Het XIII^e Nederlandsch Congres
gehouden te Antwerpen, den 18, 19 en 20 augusti 1873.

Ofschoon het getal Congresleden - waaronder de uitstekendste taal- en letterkundigen uit Holland uit België - buitengewoon talrijk heeten mag en er vele, voor taal en kunst hoogst gewichtige kwestiën zijn verhandeld geworden, toch moeten wij bekennen dat o.i. het antwerpsch Congres niet zóó belangrijk, niet zóó onder elk opzicht wèlgelukt mag worden genoemd, als dat welk verleden jaar te Middelburg plaats greep. Men weet dat te Antwerpen het congres toevallig samenviel met de feestelijke intrede van koning Leopold; welnu, volgens het algemeen gevoelen is het wel hoofdzakelijk dààraan te wijten dat deze XIII^e bijeenkomst van Noorden Zuidnederlandsche taalgenoten minder schitterend is geweest dan men anders met recht van de Scheldestad verwachten mocht. Trouwens, het valt niet te ontkennen dat, ondanks al de ieverige pogingen van de Regelingscommissie, het Congres niet alleen onopgemerkt is voorbijgegaan te midden dier woelige koningsfeesten, maar dat zulks ook een nadeeligen invloed op de congres-werkzaamheden heeft uitgeoefend.

Op zaterdag 16 juli, om 5 ure 's namiddags, had aan de standplaats van 's lands spoorweg de plechtige ontvangst der Congresleden plaats.

Zeer hartelijk was die ontmoeting van taalbroeders uit de beide deelen Nederlands. Hun werd het eerste officieël welkom toegesproken door den heer schepene Van der Taelen, waarop de heer Piccardt van Goes, namens de Noordnederlanders bedankte voor die gulle ontvangst.

Met het Muziekkorps der Burgerwacht aan het hoofd van den stoet, begaven zich nu de Congresleden naar het stadhuis

[p. 418]

alwaar zij, namens het Stadsbestuur, werden verwelkomd door den heer Burgemeester L. De Wael, die hierbij den wensch uitte dat dit XIII^de Congres evenals de vorige mocht bijdragen om de broederlijke betrekkingen tusschen Noord en Zuidnederland zooveel mogelijk te bevorderen. Deze rede werd beantwoord door de heeren Dés. Delcroix, namens het Belgisch gouvernement, Jhr de Jonge-Van Ellemeet, namens Noord- en Od. Perier, damens Zuidnederland.

Vervolgens begaf men zich naar de Koninklijke Harmonie om er in de groote concertzaal de eerste uitvoering van Benoit's prachtig oratorio De Oorlog bij te wonen⁽¹⁾, waarna de meeste congresleden zich in het lokaal van den Cercle artistique vereenigden.

's Anderdaags morgends (Zondag 17 Augusti) werden in de oranjerie van den Dierentuin, de leden van het congres op een overheerlijken morgenddisch onthaald. Bij het nagerecht van dit uifgekozen en rijk van champagne voorzien ontbijt, was de heer De Jonge van Ellemeet het voorwerp eener recht aangename verrassing. De heer Od. Perier, aan het hoofd eener deputatie congresleden uit Middelburg: MM. Maurits Van Lee, Johan Gram, J.W. De Raad, F.H. De Beer, F. Smit-Kleine, J.A. De Bergh, A. Gondry en A.J. Cosyn, bood den geliefden voorzitter van het XII^e Taalcongres een prachtig album aan, bevattende de portretten der leden die het Middelburgsch congres hebben bijgewoond. Dit aanbod ging gepaard met eene treffende toespraak, waarin M. Perier het gulhartig onthaal herdacht, dat den Congresleden op M. de Jonge's lief zomerverblijf Overduin was ten deele gevallen.

In de concertzaal van den nieuwen Nederlandschen schouwburg had den maandag morgend (18 Augusti) de openings zitting van het XIII^e taal- en letterkundig congres plaats. Het voorloopig bureel bestond uit de heeren J. Van Beers (voorziiter), Prof. J.F. Heremans, J. De Geyter, E. Rosseels, Markelbach, Fr. De Cort. A. Bergmann, W. Geets, Blockhuys, A. Michiels, Biart, Drieghe en Van Havre, allen leden der Regelingscommissie.

(1) Zie desaangaande ons bijzonder verslag in het volgend nummer.

[p. 419]

Met eene onder vele opzichten merkwaardige redevoering opende de heer Van Beers de vrij talrijke vergadering. Na eerst met verdienden lof over het nut der taalcongressen en de reeds bekomen uitslagen te hebben uitgeweid, waarbij hij wees op het groot Woordenboek der Nederlandsche Taal, dat ‘reuzengewrocht’, reeds bij het eerste congres te Gent ontworpen, verders op de éénheid van spelling voor Noord en Zuid, de inrichting van het Tooneelverbond, de stichting der Zuidnederlandsche Maatschappij van Taalkunde, enz., sprak de heer Van Beers over de verbroedering tusschen Hollanders en Belgen, of liever Noord- en Zuidnederlanders:

‘Wij eerbiedigen, zegde hij, de erfsplitsing door onze ouderen getrokken tusschen ons; maar wat God ons gemaakt heeft, één in taal, één in gedachten, één in gevoel, dat blijven wij! Broeders, wij blijven broeders!’

Verders, handelende over de Vlaamsche Beweging, die heilige worsteling tegen den kanker der verfransching in Vlaamsch-België drukte de spreker zich volgender wijze uit:

Meer dan eens, is 't mij gebeurd dezen of genen vriend uit het Noorden met medelijdenden twijfel te hooren vragen: ‘Maar bestaat er voor u wezentlijk hoop op zegepraal in dien zoo langen en zoo hardnekkigen strijd? - Als wij België bezoeken, vinden wij de verfransching overal: hof, openbaar bestuur, leger, gerecht, onderwijs, 't is alles fransch, louter fransch.’
Wij weten het: velen hier te lande droomen, dat het fransch, langzaam en altijd dieper doorzijpelende, bij ons Vlaamsche volk allengs het Neèrjandsch verdringen zal. Voor deze droomers is de taal slechts een kleed der gedachte, dat men, als 't ware, aan-en uitschiet, en wegwerpt, en naar willekeur door een ander vervangt. - Voor ons niet aldus! Wij zeggen: Taal is niet bloot een kleed, een dood werktuig. Ze leeft in en met ons. Ze is, gelijk Van der Palm het heet, ‘het zintuig onzer rede.’ Het denken, zonder den vorm der gedachte, de taal, kunt ge u even weinig voorstellen als de daad van zien zonder oog, van hooren zonder oor, als het leven, afgetrokken van het organismus, bij middel van hetwelk zich veropenbaart. Gedachte is taal, en taal is gedachte, gekristaliseerde gedachte, als ik het zoo zeggen mag.
En, van die onomstootelijke waarheid uitgaande, voegen wij er bij: Eene volkstaal door eene andere vervangen willen, is alle eigenaardig denken, alle zelfstandigheid, is de gedachte zelve versmachten, dooden in zijne ziel; het is: zedelijken moord plegen op dit volk; het onder ver-

[p. 420]

standelijk opzicht maken tot eene soort van castraat, gedoemd om, in den strijd voor het bestaan, die tusschen volken, even als tusschen al wat leeft, gevoerd wordt, onvermijdelijk overvleugeld en van de aarde weggewischt te worden.
En, opdat zulks met ons Vlaamsch volk niet gebeure, kampt de Vlaamsche Beweging, nu sinds veertig jaar, heuren onafgebroken, hardnekkigen kamp. - En, mijne heeren, ik herhaal het met innige vreugde, wij hopen op de zegepraal, thans meer dan ooit!
Het werk der verfransching is machtig, ja! maar Goddank! niet rechtstreeks uit het volk zelf vloeit zij voort; ze werd van hoogerhand ingevoerd en opgedrongen.
Inderdaad, waar 's lands bestuur eene plaats, hoe hoog of hoe laag, vergeven wil; waar het een diploma, van welken aard ook, heeft uit te reiken, daar eischt het voor en boven alles, kennis der fransche taal. Nederlandsch is daar van geenen tel, of wordt hoogstens, als onbeduidend toemaatje, nevens, of liever, achter Hoogduitsch en Engelsch, op den koop toe in rekening genomen. - Het eerste en onvermijdelijk gevolg daarvan is, dat ieder huisvader, die een kind te plaatsen of te diplomeeren heeft, er aan houdt, en (al mocht er hem het hart van bloeden) er aan houden moet, dat dit kind, voór en bòven alles Fransch leere. Vandaar dan ook die algemeene, of nagenoeg algemeene verfransching van hooger, middelbaar en, voor een goed deel, lager onderwijs in Vlaamsch-België.
Maar, - kunnen wij eens verkrijgen, dat, voor 't bekomen van plaats of diploma, de kennis onzer taal noodzakelijk worde gemaakt, dan zullen wij ook weldra dien onnatuurlijken, wederrechtelijken toestand, als bij tooverslach zien veranderen.
En, mijne heeren, wij hebben, slechts weinige dagen geleden, eenen goeden stap voorwaarts gezet op den weg, die naar dit doel geleidt.
Ons Vlaamsche volk, eindelijk uit den looden sluimer der onverschilligheid wakker geschud, zond dit jaar duizenden en duizenden vertoogen naar de wetgevende macht om te eischen dat voortaan de Vlaming, in ZIJN land, voor het gerecht ook in zyne taal zou gevonnisd worden. En onze kamers, waar de eischen der Vlamingen zoo menigmaal met onwil, ja, met dommen spot werden van de hand gewezen, hebben ons, na eene lange en ernstige bepleiting, recht laten wedervaren. Krachtens de wet, kan thans een Vlaming, voor de rechtbanken van Vlaamsch-België, in zijne taal beschuldigd, verdedigd en gevonnisd worden!
Wel hebben onze tegenstrevers getracht deze wet, zoo veel zulks in hunne macht was, te ontzenuwen en te verlammen; maar toch, hoe verminkt ook, is en blijft ze een eerste zegenpraal, door ons na een strijden

[p. 421]

van veertig jaren, behaald. Het taalrecht der Vlamingen is op een punt openlijk erkend; en zooals de oud-minister de Decker reeds in het jaar veertig schreef: ‘Een erkend recht is een gewonnen recht.’ (Levendige toejuichingen.)

Ten slotte besprak Van Beers onze nationale kunstbeweging, en toonde aan hoe wij op dit gebied mogen getuigen: ‘er is vooruitgang onder ons!’

‘Wilt gij, zoo sprak hij, hiervan zelfs een stoffelijk, een zicht- en tastbaar bewijs? Slaat uwe oogen op de zaal, op het gebouw, waar ge u bevindt!...
Weet ge het nog? - Toen in 56 het vijfde congres hier te Antwerpen gehouden werd, hadden wij geene andere vergaderplaats, dan een verloren hoekske in den franschen schouwburg, ons, als het ware, uit medelijden ingeruimd, waar wij onopgemerkt samenschoolden en onze zaakjes beridderden.
En thans, - thans ontvangt Antwerpen U in den tempel door haar der Nederlandsche kunst opgericht, van wiens tinne onze Ogier, onze Hooft, onze Vondel, onze Bilderdijk, onze van Lennep, onze Willems en andere onsterfelijke gestorvenen u als toeknikken en roepen: denkers, dichters, uit Noord en Zuid, voortzetters onzer heilige taak, treed binnen! deze tempel, dit paleis is ons gezamenlijk te-huis? Thans rekent Antwerpen het zich tot eer en geluk haren nieuwen Nederlandschen schouwburg, het eerste werk dat zij op de neèrgesmeten bolwerken der Spaansche dwingelandij heeft opgetrokken, door u te zien ingehuldigd en ingewijd!
Ook meen ik deze vergadering niet beter te kunnen openen, mijne heeren, dan met in uwen naam, in name van Zuid- en Noord Nederland, en van onze ééne en onschendbare letterkunde, plechtiglijk bezit te nemen van dezen tempel der kunst.
Moge Antwerpens regeering er voor zorgen, dat hij immer zij en blijve wat gij allen wilt en verlangt: niet een huis van louter uitspanning en vermaak, maar een brandpunt van geestesverlichting en gemoedsveredeling, eene kweekschool van vaderlandsliefde en zelfstandige volksontwikkeling, een wezentlijke tempel van Nederlandsche beschaving en Nederlandsche kunst’

Nadat aldus het XIII^e Taal- en letterkundig congres geopend is verklaard, geeft de heer De Geyter, secretaris der Regelingscommissie aan de vergadering mededeeling van ingezondene brieven: - 1^o een franschen brief van wege den secretaris des Konings (in antwoord op de nederlandsche uitnoodiging der commissie), meldende dat Z.M. uit hoofde van tijds-

[p. 422]

gebrek het congres niet kon bijwonen (Teekens van afkeuring) - 2^o een franschen brief van wege den graaf van Vlaanderen in den zelfden zin; -- 3^o een nederlandschen brief van Z.M. den koning der Nederlanden. (Toejuichingen). - 4^o een eigenhandigen nederlandschen brief van prins Frederik, (toejuichingen). - 5^o een franschen brief van den minister van binnenlandsche zaken van Belgie, waarbij hij den heer Delcroix als afgevaardigde aangeeft; 6^o een id. van wege den Nederlandschen minister, waarbij M. Van Vollenhoven als dusdanig wordt gedelegeerd.

Daarna neemt de heer Van Beers het woord en zegt uit gezondheidsredenen het hem aangeboden voorzitterschap van het Congres niet te kunnen aanvaarden. Op zijn voorstel wordt Prof. J.F.J, Heremans, hoogleeraar te Gent, tot voorzitter van het XIII^de Nederlandsch Congres gekozen.

Verders worden achtereenvolgends benoemd:

Tot Eere-voorzitters de heeren Ridder Ed. Pycke van Ideghem, Leopold De Wael en Jan Van Beers.

Tot Onder-voorzitters van de algemeene vergadering: de heeren de Jonge van Ellemeet, Hasenbroek, Gustaaf van Havre en Ferd. Van der Taelen.

Tot Secretarissen: de heeren D^r Schaepman, mr. N.G. de Stoppelaer, J. De Geyter en K. Simillion.

In de eerste afdeeling tot Voorzitter: D^r N. Beets; tot Onder-voorzitters: de heeren prof. Kern en Van Driessche; tot Secretarissen: de heeren Ising en Van der Cruyssen.

In de tweede afdeeling, tot Voorzitter: de heer de Maere-Limnander, tot Onder-voorzitters: de heeren D^r Beynen en A. Bergmann; tot Secretarissen: MM. Huberts en Frederik.

In de derde afdeeling, tot Voorzitter: de heer J. Vuylsteke, tot Onder-voorzitters: de heeren mr. C. Vosmaer en Em. Rosseels; tot Sercetarissen: de heeren mr. van Hall en Geets.

Hierop wordt de openingszitting gesloten, en in de verschillige afdeelingen de eigentlijke Congres-werkzaamheden aangevangen, waarvan wij verder een beknopt verslag zullen mededeelen.

(Wordt voortgezet.)

A.J. Cosyn.