De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 3

[p. 264]

Over de Nationale Toonkunde
door Peter Benoit.
(Vervolg).

VII.

Een stelsel van Nationaal kunstonderwijs is enkel mogelijk op voorwaarde dat het grondonderricht rationeel zij. Hoe hardnekkig men zich ook tegen de absolute denkbeelden verzette, deze alleen zullen ons land doen opstaan uit zijne gevoelloosheid, in zake van nationale kunstopvoeding, en zijne onverschilligheid voor de eenvoudige maar zekere middelen, die ons onze zedelijke nationaliteit in gansch hare uitgestrektheid geven moeten. De wezentlijke beschaving bevredigt zich noch met woorden, noch met schijn: vóór alles eischt zij eerbied voor de natuurwetten, zonder welke alle zedelijke stichting zonder grond blijft en onbekwaam iets ernstigs voor de toekomst te bereiden.

Men bedenke het wel: het hoofddoel waar een volk naar streven moet is niet het stoffelijk welzijn: zijne verzuchtingen moeten hóóger wezen en vooral het intellectueel bestaan, is het brandpunt, waarheen zich alles richten moet. Overigens, het stoffelijk welzijn zelfs zal nimmer echt duurzaam wezen, indien zijne ontwikkeling enkel de vrucht is van afzonderlijke en baatzuchtige berekeningen en niet de uitslag eener éénige en waarlijk nationale richting.

Er heerscht hier te lande, men moet het wel bekennen, in den kunstgeest een wezentlijke kwaal, waarvan diegenen welke tot de princiepen der kunst zelven doordringen, zich lichtelijk kunnen rekenschap geven. Overal en in alle vakken van kunst ziet men naar wegen uit, die zich niet

[p. 265]

schijnen te willen openen. Het gaat met dezen toestand als met dien van het lager onderwijs en zijne stijgende graden. De kwaal is eene inwendige en niet eene uitwendige, en toch schijnt men het heelmiddel enkel uitwendig te willen toepassen. En dan nog bestaat dit heelmiddel in meer of min behendige schutsmiddelen, te goeder trouwe - ik geloof het gaarne - maar toch volstrekt vruchteloos aangewend. Maar wat men inzonderheid daarin betreurenswaardig heeten mag is dat, sedert bijna eene halve eeuw, verstand, vernuft, arbeid, alles verkwist is, om het tot niets dan tot den huidigen bedroevenden toestand te brengen.

Om enkel de kwestie van een muziekaal standpunt te beschouwen, zoo schijnt België er zijnen roem te hebben in gesteld, niet eene krachtige beweging hier te lande te bewerken, maar à priori al de levenskrachten te doen uitwijken, bekwaam tot het voeden van eenen grond, die vruchtbaar zijn kan, indien hij goed bebouwd is. - Componisten zoowel als uitvoerders, allen onder den invloed van de noodlottige en logenachtige spreuk: ‘Geen sant verheven in zijn land,’ verlieten hun vaderland en gingen den vreemde hunne rijke natuurgaven aanbieden. Langzamerhand verloren zij in hunne werken en hunne uitvoering, het oorspronkelijk en behaaglijk kenmerk dat zij aan den geboortegrond hadden ontleend, om zich te plooien naar de tyranische eischen van een publiek, dat overigens de zaak niet begreep; en zòò lieten zij het vaderland zonder kracht van weerstand tegen uitheemsche overheersching.

Nooit is iets meer met het grondbegin der kunst in strijd geweest dan dat uitwijken der kunstenaars.

De kunstin hoofdzaak menschelijk zijnde, zoo is het streng noodzakelijk dat voortbrengers niet uitwijken; zij moeten aan den grond die hen heeft zien geboren worden en ontwikkelen, gehecht blijven; dààr is het dat zij moeten groot worden; hun roem moet bestaan in tot hun volk

[p. 266]

zijne taal te spreken. Met hem lijden of gelukkig zijn, hem volgen in alle omstandigheden, in zijne oogenblikken van treurnis of van vreugde, in zijn gejubel als in zijne neerslachtigheid, in zijne zegepralen als in zijne ongelukken: ziedaar wat hunne eerzucht hoeft te wezen! Hun eigen bestaan is het dat de schrijvers als uitdrukkingspunt nemen moeten, tevens trachtend dit uit te breiden met alles wat, verstandelijk en zedelijk, het gebied van het eigen ik, d.i. de grondige kennis van het ras on overleveringen van het volksleven, vergrooten kan; en indien dit eigen volksleven verdwijnt, dan de studie van deszelfs betoogingen in het verleden. Niet dat het verleden identiek opniew kan herleven, want de volksuitdrukking geeft niet van zelfs het huidige bestaan weder; maar door het volk tot het herdenken van wat het vroeger was terug te leiden, doet men in hem het bewustzijn zijner eigene wellicht gekrenkte of zelfs versmachte zelfstandigheid ontstaan; uit dat gevoel zal de overweging voortspruiten, die ongemerkt de volkeren naar hunne ware eigendommelijkheid, anders gezegd naar hunne echte nationaliteit terugbrengen zal.

Al degenen die de waarheid betrachten, die haar doorgronden na ze gevonden te hebben en zich voor haar nederbuigen, zullen het onafmeetbaar onderscheid begrijpen, bestaande tusschen de kunst, die op gevoel en godsdienstige uitdrukking is gegrond, en de kunst die het menschelijk princiep ten grondslag heeft; hoe diep de moderne kunst in hare wortelen is en hoe innig zij in verband staat met alles wat het stoffelijk, het zedelijk en het verstandelijk bestaan der volkeren uitmaakt. Houd de ontwikkeling der natuur en van den nationalen geest tegen; en de ware rechtzinnige kunst houdt zich tevens in hare uitdrukking stil; onderdruk de natuur, verbaster den geest en de kunst wordt eene mengeling van uitdrukkingen en onsamenhangende vormen, gelijk aan eene zuivere taal, die zich langzamerhand bedervend

[p. 267]

zou eindigen met nog enkel te bestaan in eene mengeling van woorden, uit verschillige dialekten genomen en vermengd in volzinnen in welker grond men echter nog de sporen der oorspronkelijke taal zou kunnen herkennen.

De huidige voorwaarden der kunstschepping zijn vooral: het werk, het lijden, de grondige en aanhoudende studie der natuur, eene immer trage doch meer en meer zekere gang naar de geheimen die de natuur in haren schoot bevat en die de immer wakende geest verrassen en getrouw weergeven moet. Indien eertijds de opvatting en de bewerking der godsdienstige compositiën eerder het voortbrengsel der geestvervoering dan der menschelijke gevoelens waren, ten huidigen dage althans moet de kunstenaar, die waar en oprecht zijn wil, zich met het volk vereenzelvigen; hij zelf hoeft ‘van zijn volk’ te zijn, d.i. van zijn eigen ras, en getrouw de voortreffelijke grondbeginselen bewaren, die hem van de indringende mengelkunst moeten vrij houden.

(Wordt voortgezet).