De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 3

[p. 224]

Over de Nationale Toonkunde
door Peter Benoit,
(Vervolg).

V.

Men kan hot niet genoeg herhalen: de alledaagschheid is het die alles bederft. En niet alleen de poëzie, de schilderkunst, de muziek op woorden toegepast, ondergaan dezen verderfelijken invloed, maar zelfs de louter instrumentale toonkunst is daaraan blootgesteld. Men hoeft slechts eenen blik te werpen op de instrumentale voortbrengselen die tegenwoordig het meest ‘naar de mode zijn,’ om zich van deze bedroevende werkelijkheid te overtuigen. Gelukkiglijk dat dergelijke produkten enkel tot zekere tijdstippen van ontaarding behooren en niet door de tijden heen de kunst bereiken; - want de kunst zal immer de verhevenste uitdrukking blijven van wat het menschelijk hart heeft gevoeld, en de geest heeft gedacht, en niets kan beletten dat zij voortdurend in zich het oneindige van 's menschen gedacht en gevoel blijve bevatten.

Tot hiertoe is deze onze verhandeling nog enkel eene soort van inleidende studie tot de algemeene beweging, waarin wij de toonkunde zouden willen betrokken zien: daarin hebben wij de ontwikkelingen der kunst trachten te schetsen, de verschillige lotsbestemmingen die zij is doorgegaan, ongehinderd in haar onverandelijk wezen, hare innige betrekkingen met het goddelijke en het aardsche en hare op redelijke overtuiging gegronde strekking. Doch om deze studie volledig te maken, zou het noodig wezen het Geschiedboek zelve te openen, van nabij het voetspoor der volkeren te volgen, eenen blik te

[p. 225]

werpen op hunnen arbeid gedurende en na dit langdurig tijdvak der godsdienstige kunst, en, met behulp der volksliederen, de diepe scherpzinnigheid van den volksgeest in deze gedenkteekenen van het genie, d.i. van de natuurlijke neigingen en verzuchtingen der volkeren te doen uitschijnen. En inderdaad, wàt toch zijn deze volksliederen anders dan de geschiedenis zelve, - eene bezongene geschiedenis der volkeren?

In den loop dezer vluchtige aanteekeningen is het ons echter onmogelijk een zóó veelomvattend onderwerp van opzoekingen aan te vangen: wij moeten ons dus erbij bepalen zulks eenvoudig aan te toonen, als zijnde eene reeks van richtbaken, welke zich aan de kunstkritiek opdringen en den man van studie, die zich een juist denkbeeld van de eeuwige vereischten der kunst maken wil, kunnen dienstig wezen. Hem behoort het den loop der tijden op te klimmen, de toonkunde in hare eerste pogingen te zien, het ontstaan der madrigalen na te gaan, de opkomst en de verdere ontwikkeling van het oratorio te volgen; vervolgens de oorspronkelijke typen der melodie bij de Italianen en hunne bepaalde vorming; gansch die beweging der toondichters op zoek naar de formuul, tot op het oogenblik dat het nationaal gedacht als gronslag voor het wetenschappelijk-, geschiedkundig-, of kunstonderwijs een nieuw tijdperk opent. Van dàn af wordt aan de kunst eene nieuwe zending opgelegd; - zij wordt eene soort van ideale beschaving voor het volk: Door het volk gevoed en hare krachten in den geboortegrond puttend, waaraan zij verkleefd is en waarvan zij de eigenaardigheden bevat, ze samenvoegt en uitdrukt, zoo zal de kunst bijde nakomelingschap den voorouderlijken geest herleven doen en derwijze het doode en het levende vaderland veréénzelvigen, 't Is het hart en het leven zelf der volkeren: hunne verzuchtingen, hunne zwakheden, kortom, hunne vertrouwelijkheid, welke de kunst in hare gedenkteekenen tracht voor te stellen, - en welke gedenk-

[p. 226]

teekenen! dewijl zelfs na het verdwijnen der volkeren zij nog immer stand houden zal, als de reinste en volmaakste uitdrukking van hunnen geest, hun eigen karakter en hunne ontwikkeling.

VI.

In de Geschiedenis zien wij hoe na de XVI^de eeuw de volkeren zich afzonderen en naar eigen zelfstandigheid streven: men heeft het voorgevoel dat dit streven, eindelijk het ‘ken u zelven’ voor gevolg hebbend, derwijze het nationaal gedacht voortbrengen, en weldra het bestaan der rassen mogelijk maken zal, een bestaan dat zich in alles wat hun aangaat, zoowel op het stoffelijk als op het ideaal gebied, zal weerspiegelen.

De familiegeest, de geest van het volksleven, van handel, nijverheid en kunst gaat zich logisch en natuurlijk volgens de bijzondere typen der rassen ontwikkelen; maar van dàn af beginnen ook de aanhangers van een valsch cosmopolotism (want men vindt ze tot zelfs in den oorsprong der moderne kunstgeschiedenis terug) die stelselmatige bestrijding, welke onder bedrieglijke voorwendselen, er zich op toelegt om door alle middelen het ontstaan eener nationale, op het grondbegin der rassen gesteunde kunstbeweging te verhinderen.

Ik zeg valsch cosmopolism, en wel te recht, want hoe anders dat stelsel genaamd, welk al de nationaliteiten in ééne enkele versmelten wil en in één enkelen geest den zoo verschillenden geest der onderscheidene volkeren? Doch er bestaat een redelijk cosmopolitism, namelijk datgene, welk van het nationalism zelve uitgaande, het werk van stichting bij elk volk herkent, zonder dit aan ontwikkelingsvoorwaarden te onderwerpen, die op een enkelen en met hun eigen genie tegenstrijdigen grondvorm zijn gesteund.

Dàt cosmopolitism althans is achtenswaardig: het is

[p. 227]

de herkenning der vrije handeling en de vrije ontwikkeling van één ras door al de andere rassen. Van het standpunt uitgaande dat de vrijheid bestaat in den eerbied van den bijzonderen persoon door den bijzonderen persoon, als grondslag der onderlinge betrekkingen tusschen de verschillige personen, zoo stelt het echt cosmopolitism hetzelfde grondbegin voor de collectieve persoonlijkheid vast, en eischt het recht tot het vrije leven, in naam der volkeren, even als het dat recht in naam van den persoon eischt.

Het is overigens eene onbetwistbare daadzaak - en die dienen moet om de stelsels te beoordeelen, waardoor men de verdrukking van een volk door een ander volk tracht te wettigen - dat al de volkeren waar het gedacht van een verdringend cosmopolitism de basis van de nationale handeling geworden is, onherstelbaar verloren, ten onder gegaan zijn.

Indien de geschiedenis iets méér is dan een voorwerp voor onze nieuwsgierigheid, zoo toont zij ons in 't verleden genoeg voorbeelden aan om ons aan te sporen den slenter en het vooroordeel te bestrijden, die den mensch in zijn edelste en schoonste streven willen krenken: de ondernemingsgeest.

Wordt voortgezet.