Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 62

[p. 6]

Richard Russo
Theo D'haen

De naam van Richard Russo (1949) doet nog steeds weinig belletjes rinkelen bij de meeste Europese lezers. Ten onrechte, want zijn Empire Falls (2001) won niet enkel de felbegeerde Pulitzerprijs, het biedt ook een weergaloze inkijk in het leven van een verkommerend industriestadje in de noordelijke deelstaat Maine.

■ Richard Russo [© The New York Observer]

Ooit was Empire Falls, dat zijn naam ontleent aan de watervallen op de rivier waaraan het stadje ligt, een bloeiend centrum van de hout-, papier- en textielnijverheid. Die dagen liggen nu echter ver in het verleden. De jongeren zijn weggetrokken, en wie overblijft slijt zijn dagen, werkloos, in de Empire Grill, een typische ‘diner’ zoals je die overal vindt in Amerika, en die wordt gerund door Miles Roby. Miles is in de veertig, zwaarlijvig, en zit diep in de put. Zijn vrouw, Janine, heeft hem net verlaten en heeft haar minnaar, de eigenaar van de lokale fitnessclub, bij haar in huis genomen, terwijl Miles nu boven zijn diner woont. Janine heeft ook het hoederecht over hun dochter, Tick, een graatmagere tiener die zich zorgen maakt over haar uiterlijk en over haar ouders. Miles hoopt al jaren de eigenaar te kunnen worden van de Empire Grill, maar de eigenares, Francine Whiting, houdt hem steeds aan het lijntje. Francine bezit zowat alles in Empire Falls, behalve het café van Miles' schoonmoeder, Bea. Bea trekt in het conflict tussen Miles en Janine overigens meestal partij voor Miles.

Francine is de laatste overlevende van de Whitings, een oude familie in wiens fabrieken de meeste inwoners van Empire Falls ooit werk vonden. Nu echter zijn de fabrieken dicht, weggeconcurreerd door de goedkopere arbeid elders, en Francine blokkeert elk initiatief om het stadje nieuw leven in te blazen. In de loop van het boek zal blijken dat ze dat heel bewust doet als wraak voor het feit dat de echte laatste Whiting, haar man C.B., vele jaren geleden een verhouding had met de moeder van Miles, die werkte bij de Whitings. Miles heeft nog een vage herinnering aan hoe hij als kind met zijn moeder een vakantie doorbracht op Martha's Vineyard, en hoe zijn moeder daar het gezelschap had van een vriendelijke man die zich Charlie Mayne noemde, maar die in werkelijkheid C.B. Whiting was. C.B. vertrok uit het stadje, en pleegde later zelfmoord. Grace, de moeder van Miles, werkte voor de rest van haar leven als huishoudster voor Francine, als een soort boetedoening. Net zoals ze de moeder in haar macht hield houdt Francine ook Miles in haar macht. Grace had haar zoon bezworen Empire Falls achter zich te laten, en Miles was inderdaad vertrokken naar de universiteit. Als zijn moeder echter kanker krijgt breekt hij zijn studies af en keert, tegen haar uitdrukkelijke wens in, terug naar Empire Falls. Grace sterft onder ondraaglijke pijnen. Miles geraakt nooit meer weg uit Empire Falls.

Aan het einde van de roman komt alles toch nog min of meer goed, ook al is er in de school een vreselijke schietpartij gebeurd (het bloedbad in de middelbare school in Columbine in 1999 lag de Amerikanen nog vers in het geheugen toen Russo zijn roman publiceerde in 2001), heeft Miles woedend zijn baan opgezegd, en lijkt op een bepaald moment zijn hele wereld om hem heen ineen te storten. Miles vindt zijn rust, en zijn evenwicht weer op Martha's Vineyard, waar hij met Tick naartoe gaat na al het onheil in Empire Falls. Hij ontmoet er de geest van Charlie Mayne/Whiting, en leert daaruit dat hij de wereld, en vooral zichzelf, moet leren aanvaarden en vergeven - de naam van zijn moeder is niet voor niets Grace, en een godsdienstig besef, dat echter nooit opdringerig wordt, is voortdurend op de achtergrond aanwezig. Dat Russo daarbij geenszins een ouderwets en repressief idee voor ogen staat, blijkt wel uit de manier waarop hij de twee katholieke priesters die in het stadje wonen, beschrijft en die er een allesbehalve traditionele levensstijl op na houden, zonder dat dat overigens afbreuk doet aan de ernst waarmee ze hun geloof beleven, en vooral omzetten in een praktijk die hun parochianen op alle gebied ten goede komt. Wanneer Miles en Tick daarna terugkeren naar Empire Falls blijkt het stadje te herleven. Francine Whiting, die naar het einde van het boek toe steeds meer eigenschappen van een heks begint te vertonen, is

[p. 7]

omgekomen in het onverwachts wassen van de rivier - het lijkt wel alsof de natuur uiteindelijk wraak heeft genomen voor hoe Francine alle leven in het stadje verstikte. Zelfs Janine heeft haar minnaar wandelen gestuurd en vraagt Miles weer naar huis te komen.

Russo woont zelf sedert lange tijd in Maine, en kent de streek en zijn bewoners, waarover hij zo meeslepend vol mededogen schrijft, dus van zeer nabij. Maar eigenlijk verschilt Empire Falls niet veel van al die andere stadjes uit de meeste andere romans van Russo, Mohawk in Mohawk (1986) en The Risk Pool (1989), North Bath in Nobody's Fool (1993), en Thomaston in Bridge of Sighs (2007), of in de verhalen gebundeld in The Whore's Child and Other Stories (2002), die allemaal lijken op de kleine stadjes in Upstate New York waar Russo zelf opgroeide. Vergelijk bijvoorbeeld een van de openingsalinea's van Nobody's Fool met het begin van Empire Falls. In de eerste roman lezen we dat ‘the houses that bordered Upper Main, as the locals referred to it - although Main, from its “lower” end by the IGA and Tastee Freez through its upper end at the Sans Souci, was less than a quarter mile - were mostly dinosaurs, big, aging clapboard Victorians and sprawling Greek Revivals that would have been worth some money if they were across the border in Vermont and if they had not been built as, or converted into, two- and occasionally three-family dwellings and rented out, over several decades, as slowly deteriorating flats.’ In de meer recente roman heet het dat ‘The Empire Grill was long and low-slung, with windows that ran its entire length, and since the building next door, a Rexall drugstore, had been condemned and razed, it was now possible to sit at the lunch counter and see straight down Empire Avenue all the way to the old textile mill and its adjacent shirt factory. Both had been abandoned now for the better part of two decades, though their dark, looming shapes at the foot of the avenue's gentle incline continued to draw the eye.’ Beide beschrijvingen lopen over van nostalgie naar een tijd, misschien die van Russo's eigen jeugd, dat het noord-oosten van de Verenigde Staten nog daverde van het leven, en het industriële hart vormde van de natie. En wanneer hij een roman niet in een van die kleine stadjes situeert, zoals That Old Cape Magic (2010), dan blijft hij toch in New England, en dicht bij het Martha's Vineyard dat we ook in Empire Falls al tegenkwamen. Enkel in Straight Man (1997), een soort campusroman, maakt Russo een uitstapje naar Pennsylvania. Maar het zijn de langzaam wegkwijnende stadjes in het binnenland van New England, weg van de toeristentrekpleisters aan de kust, die Russo zo trefzeker weet te verbeelden die onuitwisbaar in ons geheugen blijven hangen, een beetje zoals een schilderij van Edward Hopper, maar iets zachter, milder ook.