Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 61

[p. 288]

Het verhaal van de Odyssee

In zes clusters van telkens vier zangen bezingt Homeros de zwerftochten van Odysseus, zijn thuiskomst en zijn wraakneming. Avonturen domineren de eerste helft van het epos, maar het verhaal verloopt niet lineair: de held komt pas in beeld nadat de toestand op Ithaka is geschetst en Telemachos' zoektocht naar zijn vader is verteld. Bovendien bevindt Odysseus zich dan niet meer in Troje, maar op het eiland van Kalypso. Hoe hij daar vanuit Troje terechtkwam, zal hij in een lange fashback vertellen bij de Faiaken. Het tweede deel van de Odyssee dankt zijn spankracht aan de opeenvolgende herkenningsscènes waarin de held weer langzaam zijn plaats weet in te nemen als vader en meester, als vorst en echtgenoot. De laatste zang, waarin hij zijn vader opzoekt, vormt een pendant met de vaderqueeste van Telemachos in de eerste zangen.

■ Penelope

■ Athena

Zangen I-IV: de Telemachie

Na de aanroeping van de Muze (1), bezingt Homeros hoe de vergadering van de goden in afwezigheid van Poseidon beslist dat Odysseus terug kan keren naar Ithaka. Athena gaat naar het eiland om Telemachos aan te sporen een einde te maken aan de wantoestanden in het huis van zijn vader Odysseus, waar Antinoös en de vrijers dingen naar zijn moeders hand. Hij moet ook op reis om inlichtingen in te winnen over zijn vader - In de volksvergadering ontvouwt Telemachos zijn plannen (2), maar hij krijgt van de vrijers geen schip. In de gedaante van Mentor helpt Athena hem er een te vinden en in haar gezelschap vaart hij af zonder dat zijn moeder en de vrijers het merken. - In Pylos wordt hij gastvrij ontvangen door koning Nestor (3), die hem veel verhalen vertelt over de andere Achaiërs, maar niets weet te zeggen over Odysseus. 's Avonds verdwijnt Athena in de gedaante van een arend, Telemachos vertrekt 's morgens met Nestors zoon Peisistratos naar Sparta om er vorst Menelaos te spreken. - In Sparta viert Menelaos het tweevoudig huwelijksfeest van zijn zoon en dochter, en samen met Helena ontvangt hij het bezoek uit Pylos (4). Menelaos vertelt hen over zijn terugkeer uit Troje en zijn ontmoeting met de oude zeegod Proteus, die beweerde dat Odysseus vast werd gehouden op het eiland van Kalypso.

Zangen V-VIII: Odysseus bij de Faiaken

Het besluit van de godenvergadering wordt door Hermes aan Kalypso meegedeeld. De nimf helpt Odysseus met de bouw van een vlot en hij neemt afscheid (5), maar wanneer Odysseus na zeventien dagen land ziet opdoemen, ontketent Poseidon een storm die het vlot verwoest (6). Met de hulp van de zeegodin Ino bereikt Odysseus Scheria, het eiland van de Faiaken, en legt hij zich te slapen bij de monding van een rivier. - Na een droom die Athena haar zond, gaat Nausikaä, dochter van Alkinoös, koning van de Faiaken, met haar dienaressen naar de kust om de kleren te wassen. Tijdens hun balspel wordt Odysseus wakker en hij vraagt Nausikaä, die niet was weggevlucht bij zijn verschijning, hem te helpen, wat zij hem ook belooft (7). Zij wijst hem de weg naar het paleis van haar vader, waar hij zich moet aandienen nadat zij is binnengegaan. - Gehuld in een wolk die Athena hem zond betreed Odysseus stad en paleis, en wordt hij door koningin Arete en daarna door Alkinoos goed ontvangen. Hij vertelt wat hem overkwam na zijn vertrek bij Kalypso en Alkinoös geeft hem de verzekering dat hij zijn vaderland terug zal zien. - 's Anderendaags is er een banket ter ere van de gast en zingt de bard Demodokos (preludium) over de twist tussen Achilles en Odysseus. Odysseus verbergt zijn tranen en daarop organiseert Alkinoös wedstrijden waarin Odysseus uitblinkt. 's Avonds zingt Demodokos de geschiedenis van het houten paard (preludium), waarop Odys-

[p. 289]

seus opnieuw begint te wenen (8) en de vorst hem uiteindelijk naar zijn naam vraagt.

■ Helena

■ Kirke

■ Kalypso

Zangen IX-XII: Odysseus' verhaal aan Alkinoös

Odysseus maakt zich bekend en begint zijn verhaal vanaf de val van Troje: zijn avonturen bij de Kikonen, de Lotoseters en bij de Cycloop Polyfemos, die hij dronken maakt en het oog uitsteekt (9) om zo uit diens grot te ontsnappen. - Odysseus vertelt verder over zijn wedervaren bij Aiolos, de god der winden, bij de Laistrygonen en de tovenares Kirke die zijn makkers in zwijnen verandert maar geen vat krijgt op Odysseus (10). Bij zijn vertrek raadt zij hem aan de waarzegger Teiresias op te zoeken in de onderwereld. - Bij de grens van die wereld roept Odysseus met een offer de doden op en evoceert hij de straffen in de onderwereld met mythologische fguren als Tityos, Tantalos en Sisyfos (11). Hij krijgt er contact met o.m. Agamemnon en Achilles, met zijn eigen moeder en Teiresias, die hem verzekert dat hij zijn vaderland zal bereiken. - Terug bij Kirke voorspelt de tovenares hem de gevaren die hem wachten: de Sirenen (12), Skylla en Charybdis, en de kudden van de zonnegod Helios. Nadat zijn makkers enkele van Helios' runderen hebben geslacht ondanks het verbod, vergaat hun schip in een storm. Na die straf blijft enkel Odysseus over en hij spoelt aan op het eiland van Kalypso.

Zangen XIII-XVI: Odysseus op Ithaka

Met geschenken overladen wordt Odysseus door de Faiaken naar zijn eiland gevoerd en daar te slapen gelegd bij een nimfengrot. Bij het ontwaken herkent hij zijn eigen land niet meer, maar Athena doet de nevel optrekken, helpt hem de schatten te verbergen in de grot, bespreekt de strategie om de vrijers aan te pakken en verandert hem in een oude bedelaar. - Odysseus begeeft zich naar het verblijf van de zwijnenhoeder Eumaios, die hem trouw is gebleven en gastvrij onthaalt, maar niet beseft dat hij zijn meester ontvangt (13). - Athena zoekt Telemachos in Sparta op en op zijn terugweg helpt zij hem de hinderlagen van de vrijers te ontwijken. Op Ithaka aanbeland begeeft ook hij zich naar Eumaios. - Hij wordt er goed ontvangen en hij maakt kennis met de oude bedelaar. Eumaios gaat naar de stad om Penelope de thuiskomst van haar zoon te melden. Van zijn afwezigheid maakt Athena gebruik om de herkenning tussen vader en zoon mogelijk te maken (14). Odysseus bespreekt met zijn zoon de afrekening met de vrijers, die ontgoocheld zijn over hun mislukking en een nieuwe aanslag beramen.

Zangen XVII-XX: Odysseus in zijn paleis

's Anderendaags gaat Telemachos naar de stad, later gevolgd door Eumaios en de haveloze bedelaar. Voor Odysseus' paleis herkent de totaal verzwakte hond Argos zijn oude meester, kwispelstaart en sterft (15). Odysseus betreedt zijn paleis als een bedelaar die de disgenoten om een aalmoes vraagt. Antinoös wijst hem af. - Odysseus ruziet met een bedelende habitué van het paleis en wint van hem, wat hem de sympathie van de vrijers oplevert. Penelope belooft de vrijers dat ze binnenkort een beslissing zal nemen. - Odysseus brengt met zijn zoon 's avonds de wapens weg die de vrijers bij de afrekening zouden kunnen gebruiken. In een gesprek met Penelope kondigt Odysseus de terugkeer van haar man aan en hij krijgt een eervolle behandeling. Zijn oude voedster Eurykleia moet hem een voetbad geven en zij herkent haar meester (16). - Na een onrustige nacht moet Odysseus nog eens de vrijpostigheid en beledigingen van de vrijers verdragen tijdens hun zoveelste slemppartij. Aan de woorden van de ziener Theoklymenes die een dreigende slachtpartij voorspelt en wegrent, wordt geen geloof gehecht.

[p. 290]

■ Polyfemos

■ Sirene

Zangen XXI-XXIV: De afrekening en het weerzien

Penelope brengt Odysseus' boog in de zaal: wie de boog kan spannen en een pijl schieten door het steelgat van twaalf bijlen op een rij, zal haar huwen. De vrijers falen en de bedelaar vraagt ook een poging te mogen wagen. Ondanks het protest van de feestvierders geven Penelope en Telemachos hem de kans, en Odysseus brengt een meesterschot (17). - Daarna schiet hij Antinoös neer (18) en maakt hij zich bekend. De vergelding kan beginnen. Alleen de zanger, een heraut en het trouwe personeel worden gespaard. - Tijdens de slachting sliep Penelope en ze wordt nu door Eurykleia gewekt. Zij aarzelt alsnog haar echtgenoot te herkennen, totdat Odysseus haar de genese en positie van hun huwelijksbed weet te beschrijven (19). Tot laat in de nacht vertellen zij elkaar hun wedervaren. - De volgende dag zoekt Odysseus op het platteland zijn vader Laërtes op en maakt zich aan hem bekend (20). Antinoös' vader hitst de eilandbewoners op tegen Odysseus, maar hij weet hen te verslaan. Zeus maakt een einde aan de gevechten en Athena bezegelt een verdrag tussen beide partijen (postludium).

© vertaling: Patrick Lateur en Athenaeum-Polak & Van Gennep, Singel 262, 1016 AC Amsterdam De vertaling komt tot stand met een project beurs van het Vlaams Fonds voor de Letteren.

■ Sirene