■ Geënsceneerd portret-setbeeld van De belaasheid der dingen [© Piet Goethals]
Dimitri heet in de verfilming Gunther en de familienaam Verhulst werd vervangen door Strobbe. Van Groeningen en zijn coscenarist Christophe Dirickx voegden daarnaast de volwassen Gunther toe, die inmiddels schrijver is geworden en die als alwetende verteller optreedt. Zijn voiceover verbindt de verschillende delen van de film.
Van Groeningen is in zijn vrije bewerking van de roman uiteindelijk relatief trouw gebleven aan het origineel. Samen met Dirickx lichtte hij eerst een aantal passages en hoofdstukken uit het boek die zeker in de film moesten. Daarnaast schrapten beiden een reeks fragmenten, omdat ze vonden dat de roman te veel verhalen bevatte. Nadat ze zo het boek bijna tot de helft hadden teruggebracht, bleven ze achter met het gevoel dat er nog iets wezenlijks ontbrak.
Van Groeningen: ‘De band tussen het heden en het verleden was niet echt aanwezig in de roman. Want plotseling krijg je bijvoorbeeld het verhaal van de volwassen protagonist die vader gaat worden. Maar wie is die man? In het boek werkt dat weliswaar voortreffelijk, maar in een film moet dat narratief aanvaardbaar worden gemaakt; moet de toeschouwer het verhaal kunnen volgen en moet worden verduidelijkt wat de band is tussen de verteller en de verhalen uit zijn jeugd. Vandaar de toevoeging van de schrijver en zijn kind aan de film. De schrijver is de volwassen geworden Gunther die terugblikt op zijn verleden en dat verleden via de voice-overtechniek vertelt aan de toeschouwer. Dat autobiografische element ontbrak in De helaasheid der dingen. Ik heb uit andere romans en verhalen van Dimitri Verhulst inspiratie geput om de figuur van de auteur meer body te geven. Hij is iemand die allerlei jobs doet om te overleven en ondertussen zijn verhalen aan uitgeverijen probeert te slijten. De figuur van de verteller is een man die een richting zoekt in zijn leven. Je ziet in de film zijn jeugd en het milieu waarin hij opgroeit en waaruit hij probeert te ontsnappen. Hij zegt op het einde: “Ik ga nooit een echte vader worden”, maar hij leert zijn kind wel fietsen. Hij neemt uiteindelijk zijn verantwoordelijkheid op.’
In Cannes, waar de film op het filmfestival werd voorgesteld in de nevensectie Quinzaine des Réalisateurs, spurtten de acteurs en de regisseur naakt op de fiets op de Croisette. Het was een promotiestunt die zijn gelijke niet had. Noem het een speelse provocatie. Het materiaal van De helaasheid der dingen is in se provocatief. Je mag er niet van dromen op te groeien tussen de kots, de sigarettenrook, het ongezonde voedsel, de dronkenmanspraat en de agressie, zoals die worden geëtaleerd in film en boek. Het geschetste milieu en de uitzichtloosheid van de personages bieden stof voor een naturalistisch drama vol platte grollen, ondersteund door donkere tonen en een meeslepende soundtrack, en voor personages op wier gezicht de ondergang van de wereld staat getekend. Niets van dat alles echter in De helaasheid der dingen! Van Groeningen behoudt perfect het evenwicht tussen tragikomedie en volbloed drama. De helaasheid der dingen is wel degelijk grappig, maar de humor heeft steeds een tragische ondertoon. Soms wrang, soms ironisch en bijtend, maar nooit nadrukkelijk cynisch. De energieke beeldregie, het hoge verteltempo en de zowel letterlijk als figuurlijk kleurrijke locaties en personages roepen integendeel een bepaalde lichtheid op - de bedrieglijke lichtheid van het bestaan.
In De helaasheid der dingen verkent Van Groeningen, in nauwe samenwerking met Ruben Impens en zijn vaste monteur Nico Leunen, ook nieuwe technische uitdagingen. Zo draaide hij voor het eerst in scoopformaat (‘omdat het onderwerp er zich toe leende’) en combineerde hij verschillende technieken om de herinneringen van Gunther tot leven te wekken. Het schoudercamerawerk van Ruben Impens is ontzettend dynamisch en het scoopformaat verleent aan het leven van de lowlifes uit de film een grandeur die eerder poëtisch dan naturalistisch oogt. In samenwerking met Nico Leunen werd tevens een kleurenpalet bedacht dat de makers gemakshalve ‘emotional grading’ noemen. Elke kleur, elke tonaliteit roept een bepaalde emotie op. Niet omdat het realistisch zou overkomen, maar omdat het klopt met de gevoelswaarde van die bepaalde scène. Eerst wilde Van Groeningen onder invloed van het fotowerk van Stephan Vanfleteren de film in zwart-wit draaien, maar dat bleek uiteindelijk geen optie. De zwart-witfragmenten fungeren dan ook als een fotoalbum, want in wezen gaat de film over een kerel die terugkijkt naar zijn verleden en door het fotoalbum van zijn jeugd bladert. De zwart-witfragmenten zijn op die manier de iconische beelden van de film geworden en kunnen in feite als zwart-witfoto's op zich staan. Felix van Groeningens volgende filmproject wordt een bewerking van het theaterstuk The Broken Circle Breakdown featuring the Cover-Ups of Alabama van Mieke Dobbels en Johan Heldenbergh. Die laatste zal samen met Veerle Baetens de hoofdrol voor zijn rekening nemen. Benieuwd of het opnieuw een ‘God schiep de dag’-verhaal wordt. Het motto van het theaterstuk, ‘Mamas, don't let your babies grow up to be cowboys!’, is alvast veelzeggend.
Auteursrechtelijk beschermd
