Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 59

[p. 566]

De kunstcollectie van de Provincie West-Vlaanderen en de Stad Oostende
Een museum dat meer museum wil worden
Patrick Auwelaert

Nadenken over collectievorming is de motor van een hedendaags museum. Voor de kunstcollectie van de Provincie West-Vlaanderen en de Stad Oostende worden drie criteria gehanteerd: het opvolgen van jonge kunstenaars door het aankopen van hun werk, het opvullen van lacunes in de collectie en het verruimen met werk van in België wonende en werkende kunstenaars van vreemde origine. Die aanpak toont aan dat de visie over wat een museum moet zijn, in volle evolutie is.

Kunstliefhebbers kenden het museum van 1986 tot 2009 als het PMMK, het Provinciaal Museum voor Moderne Kunst. Gevestigd in de Romestraat in Oostende, had Willy Van den Bussche er de leiding tot begin 2007, waarna hij met pensioen ging. Voor 1986 reisde de kunstcollectie van de Provincie West-Vlaanderen lange tijd heen en weer tussen Brugge en Ieper. Dat was al het geval toen de Provincie Van den Bussche in 1967 aanstelde als eerste directeur-conservator van de provinciale musea. Begin jaren '80 kwam Van den Bussche het huidige museumgebouw op het spoor. Het betrof een ontwerp uit 1947 van de modernistische architect en meubeldesigner Gaston Eysselinck (1907-1953). Oorspronkelijk was het gebouwd als grootwarenhuis van de verbruikerscooperatieve SEO (Samenwerking Economie Oostende), die in 1981 failliet ging. Naast verkoopzalen bevatte het ook opslagplaatsen en ateliers, samen goed voor 12.000 vierkante meter. Op aanbeveling van Van den Bussche kocht de Provincie West-Vlaanderen het gebouw aan en na de nodige aanpassingswerken was het klaar om een museumfunctie te vervullen. In 1986 opende het kersverse PMMK met een retrospectieve van Constant Permeke (1886-1952), bij zijn honderdste geboortejaar. De collectie moderne en hedendaagse kunst van de Provincie - een van de eerste in Vlaanderen - had eindelijk een vaste stek gevonden. Vandaag is het gebouw beschermd.

Van PMMK en MSK tot Mu. ZEE

Op 23 maart 2007 werd Phillip Van den Bossche (Brussel, 1969) voorgesteld als nieuwe directeur-conservator van het PMMK. Hij werd geselecteerd uit 25 kandidaten en was op het ogenblik van zijn aanstelling niet aan zijn proefstuk toe. Na zijn studies in Gent en Brussel werkte hij vanaf 2001 als conservator in het Van Abbemuseum in Eindhoven, een van de meest vooraanstaande musea voor hedendaagse kunst in Europa. Eerst onder de Vlaming Jan Debbaut, die in 2003 directielid werd van de Londense Tate Gallery en om die reden het Van Abbe verliet, daarna onder Charles Esche.

Op het ogenblik van de aanstelling van Van den Bossche bestonden er al plannen om de collecties van het PMMK en het Museum voor Schone Kunsten (MSK) van de Stad Oostende samen te voegen. Voor het PMMK was die fusie een gedroomde gelegenheid om haar collectie moderne Belgische kunst vanaf de late negentiende eeuw uit te breiden. De focus in de verzameling van het MSK lag immers grotendeels op de negentiende en vroege twintigste eeuw, met tal van werken van grote namen als James Ensor, Leon Spilliaert en Permeke. Voor het MSK bood een fusie dan weer een oplossing voor de hachelijke situatie waarin de instelling zich toen bevond. Al sinds februari 2005 was het museum namelijk dakloos. Sinds de oprichting ervan in 1893 bevond het zich altijd op het Wapenplein, in het hart van de stad. Door de jaren heen was het gebouw in verval geraakt. Met het oog op een herlocatie, waarvan de eerste plannen al dateerden van 1980, besliste het stadsbestuur evenwel om niet te investeren in een opfrissing van het pand. Toen het in 2005 de deuren moest sluiten, rekende de Stad op een relatief snelle heropening in het voormalige postgebouw aan de Hendrik Serruyslaan. Die plannen gingen uiteindelijk niet door.

Na zijn aanstelling als nieuwe directeurconservator van het PMMK schreef Van den Bossche een artistieke nota waarin hij zowel de collectie van het PMMK als die van het MSK onder de loep nam. Als buitenstaander viel hem al snel op hoe complementair beide collecties wel

■ Het gebouw waarin Mu. ZEE gehuisvest is.
[© Mu. ZEE]

[p. 567]

waren. Hij pleitte in zijn nota dan ook voor een samenwerking tussen beide instellingen, die elkaar zo zouden versterken. Zijn voorstel kreeg groen licht en in 2008 werd er een eerste, tijdelijke overeenkomst gesloten tussen de Provincie West-Vlaanderen en de Stad Oostende. Die overeenkomst kreeg in het voorjaar van 2010 zijn definitieve beslag met de oprichting van een vzw, die jaarlijks dotaties ontvangt van zowel de Provincie als de Stad. De collectie van het MSK werd opgenomen in het PMMK-gebouw in de Romestraat, al blijft ze eigendom van de Stad Oostende, en Van den Bossche werkte een nieuw inrichtingsplan uit om beide collecties optimaal tot hun recht te laten komen. Sindsdien bood het museum een ononderbroken overzicht van de moderne kunst in België, vanaf haar ontstaan tot op heden. Daarmee was het museum het enige in België dat die formule hanteerde. Met de oprichting van een nieuwe vzw lag het voor de hand dat er ook een nieuwe naam moest komen. De eerste, lange

■ Het logo van Mu. ZEE met een fragment uit een schilderij van Leon Spilliaert, een van de toonaangevende kunstenaars in de collectie van Mu. ZEE. [© Mu. ZEE]

naam luidde ‘Kunstmuseum aan Zee’. Daarna ging het museum op zoek naar een nieuwe huisstijl met een nieuw logo als vaandel. Dat logo groeide uit Van den Bossches beleidsplan voor de komende vier jaar als erkend museum door de Vlaamse overheid. Daaruit ontstond de roepnaam van het museum: ‘Mu. ZEE’. Maar tekst alleen volstond niet voor Van den Bossche. Hij wilde er ook een beeldmerk bij. Dat werd uiteindelijk een abstractie van een gedeelte van een schilderij van Leon Spilliaert. Nog voor de oprichting van de vzw in het voorjaar van 2010 werd Mu. ZEE op 7 maart 2009 geopend door toenmalig Vlaams minister van Cultuur Bert Anciaux. Wie vandaag de vaste collectie van het museum wil bezichtigen, staat op de benedenverdieping eerst en vooral oog in oog met het vrij recent aangekochte doek Strandgezicht met baadsters van Jean Brusselmans (1884-1953), van wie Mu. ZEE in 2011 een grote tentoonstelling brengt. De inrichting van het museum is zo bedacht

■ Jean Brusselmans, Strandgezicht met baadsters, schilderij uit de collectie Mu. ZEE.
[© SABAM, Belgium 2008]

dat hoe hoger de bezoeker in het gebouw doordringt, hoe moderner en hedendaagser de kunst is die hij op zijn weg ontmoet. Van den Bossche dacht niet alleen na over de herinrichting van het museum, hij ontwikkelde ook een nieuwe museumvisie. Centraal daarin staat de gedachte dat het museum meer museum wil worden. Van den Bossche bedoelt daarmee dat hij wil afstappen van het museum als ‘tentoon-stellingsfabriek’, waar de ene tentoonstelling de andere opvolgt. Hij wil op een actievere manier met de collectie van Mu. ZEE werken en haar opnieuw reactiveren, bijvoorbeeld door er archiefmateriaal bij te betrekken en zo aan contextualisering te doen, wat een bredere kijk op het geheel oplevert. Een goed voorbeeld daarvan was de tentoonstelling Bij Ensor op bezoek, die liep van februari tot augustus 2010. Van den Bossche wil daarnaast wisselende collectiepresentaties opzetten die één tot anderhalf jaar gepresenteerd blijven, en hij stelt ook drie nieuwe collectiecriteria voor: het opvolgen van jonge

[p. 568]

■ James Ensor, Zelfportret met bloemenhoed, schilderij uit de collectie Mu. ZEE.
[© SABAM, Belgium 2008]

kunstenaars door het aankopen van hun werk; het opvullen van lacunes in de tijd binnen de budgettaire beperkingen, en ten slotte het verruimen van de collectie met werk van in België wonende en werkende kunstenaars die niet de Belgische nationaliteit hebben. Collectievorming en nadenken over collectievorming, zo geeft Van den Bossche te kennen, is immers de motor van een hedendaags museum.

De collecties

Wie vertrouwd is met de kunststromingen die elkaar sinds het ontstaan van de moderne kunst in België opvolgden en soms overlapten, komt in Mu. ZEE ruimschoots aan zijn trekken. Een greep uit het aanbod.

■ Jan Fabre, De Schelde. Hé, wat een plezierige zottigbeid, uit de collectie Mu. ZEE. [© Steven Decroos]
■ Installatie van Luc Peire en het schilderij Gris et noir van Jo Delahaut uit de collectie Mu. ZEE. [© Steven Decroos]

Uit de collectie van het vroegere MSK is er werk te zien uit de periode van de romantiek tot het postimpressionisme. Daarna komt de collectie van het voormalige PMMK in beeld. De Vlaamse expressionisten uit de opeenvolgende Latemse scholen zijn erin vertegenwoordigd met werk van onder meer Albert Servaes, Constant Permeke, Frits Van den Berghe en Gust De Smet. Bij de vroege abstracte kunstenaars uit de jaren 1910, '20 en '30 vinden we namen terug als Jules Schmalzigaug, Joseph Lacasse, Felix De Boeck, Jozef Peeters, Victor Servranckx en Georges Vantongerloo. De surrealisten zijn vertegenwoordigd door René Magritte, Paul Delvaux en Marcel Mariën. Henri-Victor Wolvens, Paul Maas en Armand Vanderlick behoren tot het postexpressionisme. De kunstenaarsvereniging La Jeune Peinture Belge, die een kortstondig bestaan leidde tussen 1945 en 1948, bracht namen voort als de al eerder genoemde Brusselmans, Louis Van Lint, Gaston Bertrand en Marc Mendelson. Sommigen onder hen zouden later evolueren naar de lyrische abstractie. Bij de Cobra-beweging, die officieel ook slechts drie jaar bestaan heeft - van 1948 tot 1951 -, ontdekt de bezoeker werk van onder meer Christian Dotremont, Maurice Wyckaert, Pierre Alechinsky en Wout Hoeboer. In de jaren zestig ontstond de Nieuwe Visie - een naam bedacht door dichter-criticus Roland Jooris, die later de eerste conservator van het Raveelmuseum in Machelen-aan-de-Leie zou worden -, met werk van Roger Raveel, Etienne Elias, Raoul De Keyser en Reinier Lucassen. Marcel Broodthaers staat borg voor conceptuele kunst. Reacties daarop vinden we terug bij onder anderen Fred Bervoets, Wilfried Pas en Pjeroo Roobjee. Begin jaren '80 duiken de Nieuwe Wilden op, met werk van Philippe Vandenberg, Fik Van Gestel, Philippe Bouttens, Frans Gentils en Robert Devriendt. Die laatste hanteert vandaag een verfijnde schildertechniek waarmee hij kleine schilderijen maakt die, naast elkaar opgehangen, gezien kunnen worden als filmsequenties. Ook videokunst van onder meer Marie-Jo Lafontaine ontbreekt niet in de collectie. Daarnaast zijn er nog tal van andere Belgische kunstenaars van wie in Mu. ZEE werk te ontdekken valt, onder wie - om ons te beperken tot enkele namen van na de Tweede Wereldoorlog - Paul Van Hoeydonck, Jef Verheyen, Pol Bury, Walter Leblanc, Amédée Cortier, Jan Burssens, Evelyne Axell, Jan Fabre, Luc Tuymans, Panamarenko, Gery De Smet, Guy Van Bossche en Wim Delvoye.

Het kunstpatrimonium van de Provincie West-Vlaanderen en van de Stad Oostende beperkt zich niet tot Mu. ZEE alleen. Zo zijn het Provinciaal Museum Constant Permeke (PMCP) in Jabbeke - tegenwoordig kortweg ‘Permekemuseum’

[p. 569]

■ De wandsculptuur Corps Noir van Ann Veronica Janssens uit de collectie Mu. ZEE.
[© Steven Decroos]

■ Lichttorens van Luc Peire en het schilderij Adina van Jo Delahaut uit de collectie Mu. ZEE. [© Steven Decroos]

genoemd - en het James Ensorhuis in de Oostendse Vlaanderenstraat ‘ambassadeurs’ van Mu. ZEE. Acht jaar na de dood van Permeke in 1952 werd het woonhuis annex atelier van de kunstenaar aangekocht door de Provincie en heringericht als herdenkingsmuseum. Er zijn ongeveer 150 kunstwerken te zien, waaronder een 80-tal schilderijen en vrijwel het volledige sculpturale oeuvre van de kunstenaar. Ook tekeningen, persoonlijke documenten en voorwerpen kregen er een plaatsje, naast werk van Permekes vrienden Frits Van den Berghe, Oscar Jespers en Henri Puvrez, van zijn vader Henri en van zijn schoonzoon Pierre Devos. In het Ensorhuis is geen origineel werk van Ensor te zien, maar de bezoeker kan er wel de sfeer opsnuiven van het woonhuis en het atelier (de ‘Blauwe Salon’) van de grote kunstenaar.

■ Op de voorgrond het Transistormeisje van Jacques Verduyn en op de achtergrond werken van Joseph Willaert, Etienne Elias en Guy Degobert uit de collectie Mu. ZEE. [© Steven Decroos]
■ Enkele werken van Roger Raveel waaronder het schilderij Wat begrijpen we eigenlijk, samen met het schilderij Witte wolkdoos in een landschap van Raoul De Keyser uit de collectie Mu. ZEE.
[© Steven Decroos]

Voor de volledigheid dient daaraan toegevoegd te worden dat de Provincie West-Vlaanderen ook nog over een vrij kleine collectie kunst beschikt die bedoeld is voor de verfraaiing van kantoren van provinciepersoneel. Die collectie bevindt zich in Boeverbos, het administratieve centrum van de Provincie in Brugge. Het is een modern complex aan de rand van de stad, vlakbij het Jan Breydelstadion in Sint-Andries, dat in 1999 in gebruik werd genomen.

Uitgedrukt in cijfers telt de kunstcollectie van de Provincie West-Vlaanderen ongeveer 4.500 inventarisnummers. Dat is de basiscollectie. De eigenlijke verzameling is echter veel groter, want lang niet alle tekeningen bijvoorbeeld hebben inmiddels al een inventarisnummer gekregen. De collectie van het vroegere MSK - nu opgenomen in Mu. ZEE, maar nog altijd eigendom van de Stad Oostende - bevat zo'n 2.000 inventarisnummers.

Kort samengevat: met zijn 12.000 vierkante meter en zijn ruim 6.500 kunstwerken beschikt Mu. ZEE niet alleen over de grootste presentatieruimte van alle Vlaamse musea voor moderne en hedendaagse kunst, maar ook over de grootste collectie. In combinatie met de nabijgelegen Noordzee - welke dichter schreef ook alweer dat de zee het grootste kunstwerk is? - maakt dat een uitstap richting Oostende dubbel de moeite waard.

Info

Mu. ZEE (Kunstmuseum aan Zee), Romestraat 11, 8400 Oostende, tel.: [phone], [e-mail], www.muzee.be.