Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 59

[p. 502]

■ Het personeel en de lekenbroeders van de abdijbrouwerij van Westvleteren omstreeks de jaren 1930
[archief abdij Sint-Sixtus]

[p. 503]

Labora, het werkend aspect van trappisten
Harry van Royen

In navolging van de Regel van Sint-Benedictus dienen de cisterciënzers niet alleen te bidden, maar ook te werken. Dat laatste kan verschillende vormen aannemen, maar globaal genomen moet deze arbeid er voor te zorgen dat er geld wordt verdient om de dagdagelijkse werkingskosten van de abdij te kunnen dragen. Uiteraard hebben ook kloosterlingen hebben kosten voor voeding, kleding, huisvesting, medische zorgen of studiemateriaal. De vergoeding die retraitanten betalen, dekt dat alles behalve.

Cisterciënzers zijn nu vooral bekend als trappisten die lekker bier brouwen en daarmee tot de wereldtop behoren. Dat culinair erfgoedelement slaat in totaal op zeven abdijen, waarbij dat in Vlaanderen alleen op de trappistenabdijen van Achel, Westmalle en Westvleteren betrekking heeft. De cisterciënzers van Bornem lenen hun naam aan een erkend abdijbier dat door een gewone brouwerij wordt geproduceerd. Enkele erfgoedsites zoals de Duinenabdij te Koksijde en de Abdijsite Herkenrode zijn ook op die bierlabelpiste gesprongen om extra inkomsten te generen. Het Roosendaelbier heeft dat label nog niet.

De trappistinnen van Brecht en Klaarland produceren onder andere zeep of kaarsen als diversificatie nadat het marktaandeel van de vroegere monialenbedrijvigheden zoals confectieatelier kleiner is geworden. De cisterciënzerinnen van Kerniel zijn gestopt met de uitbating van hun ‘tearoom’ waar 's namiddags koffie en Limburgse vlaai werd geserveerd en verpachten enkel nog hun landerijen en gidsen bezoekers in hun historisch waardevolle kloosterkapel.

Variatie in werken

Tot de jaren 1980 werd met een deel van het eigen arbeidspotentieel een boerderij draaiende gehouden dat we als een gemengd bedrijf kunnen omschrijven. Groenten, aardappelen en fruit voor eigen gebruik kwamen ook uit de eigen tuinen. De veestapel stond in voor de basisingrediënten voor boter- en kaasproductie. Samen met de steeds strenger wordende exploitatienormen heeft de vergrijzing van de abdijgemeenschappen er voor gezorgd dat dit niet meer mogelijk is in eigen regie. Een standvastig gegeven werd hiermee in Vlaanderen stop gezet.

In de loop van de 19^de en de 20^ste eeuw werden ook andere arbeidspistes gevolgd. Het principe van zelfvoorziening maakte dat in elke abdij een maalderij, een schrijnwerkerij, een smidse en een schoenmakerij aanwezig was. Afhankelijk van de instroom van gekwalificeerde lekenbroeders werden ook andere economische activiteiten uitgebaat. Naast een weverij kon dat het maken van baksteen of vernis zijn, het verhandelen van honing en miswijn, het drukken van zowel liturgische als jeugdboeken, of het maken van priesterkazuifels of vlaggen door de monialen.

Marktopties, nieuwe reglementeringen en gebrek aan opvolging voor een bepaald ambacht maken dat verschillende bedrijvigheden werden stopgezet bij het overlijden van de verantwoordelijke monniken.

De weg van het bier

Door de politiek van maximale zelfvoorziening was het voor de trappisten mogelijk om volgens de leefregels van de orde de lokale streekdrank voor eigen gebruik te produceren. De abdijen van Westmalle en Westvleteren produceren sinds 1836 en 1839 hun eigen bier. In de abdij van Westmalle werd op 10 december 1836 het eerste abdijbier geschonken. Het was een product van de broeders Bonaventura Hermans, een chemicus die als apotheker in de abdij werkte, en Albericus Kemp, een vroegere brouwersgast en kuiper. Een ideale combinatie om een gezonde brouwfundering te leggen. Vanaf 1861 werd het bier aan de poort verkocht en na 1885 werd de productie verhoogd en de verkoop gestimuleerd om geld te verdienen voor de bouw van een nieuw klooster en om de kosten voor een missiepost in Congo Vrijstaat te kunnen bekostigen.

Het spanningsveld tussen brouwen voor winst en voor eigen noden bleek in de 19^de eeuw reeds voor problemen te zorgen. Abt Albericus Verhelle van de abdij van Sint-Sixtus besliste in 1886 dat de nieuwe brouwerij alleen voor eigen noden zou werken en niet zomaar voor de noden van anderen. Zijn opvolger Bonaventura De Groote liet vanaf 1910 terug losse verkoop aan derden toe. Gelukkig dat de beslissing toen genomen was. Vanaf het begin van 1915 werkte de brouwerij vrijwel constant om de dorst van de Franse, Britse en Belgische soldaten te kunnen lessen.

De abdij van Sint-Sixtus was dan ook de enige van de drie trappistenabdijen die hun brouwerij tijdens de Grote Oorlog operationeel konden houden. De installaties te Achel en te Westmalle werden op bevel door de Duitse bezetter ontmanteld en naar Duitsland afgevoerd. De abdij van Westmalle richtte zijn brouwerij na de oorlog terug in en kwam in de regio Gent en het Waasland snel in concurrentie met de brouwerij van Westvleteren. Dat werd naar eeuwenoude traditie broederlijk in der minne geregeld met de Schelde als absolute grens. Door de commerciële druk op de kleine abdijgemeenschap van Sint-Sixtus, waar het gewone landbouwbedrijf met molen en kaasmakerij een grotere impact had dan de brouwerij en men meer wou werken rond een kippen- en varkenskwekerij, werd na de problemen van de Tweede Wereldoorlog terug geopteerd

[p. 504]

■ Door de trappistinnen van Brecht zelf gemaakte zeep.
[foto abdij O.-L.-Vrouw-van-Nazareth, Brecht]
■ Etiket Westvleteren 4^o
[archief abdij Sint-Sixtus]

om alleen te brouwen voor intern gebruik. De commercialisering van het patersbier werd vanaf 1946 overgelaten aan een privé-bedrijf. Enkel voor eigen gebruik en voor de eigen herberg In de Vrede en het Heilige Geestgesticht te Poperinge werd nog in de abdij gebrouwen. De abdij met de kleinschalige brouwerij zag de vraag voor zijn bier toch toenemen. Vanaf de jaren 1960 bezochten dagjestoeristen die in de Westhoek een autotochtje maakten niet alleen In de Vrede, maar wensten ook een bak trappistenbier mee te nemen. Een traditie was geboren, nog verder gestimuleerd door artikels in kranten en tijdschriften. In 1993 is de licentieovereenkomst afgelopen en gaat de brouwerij terug alleen voor de exploitatie van de Trappist Westvleteren Sint-Sixtus. Een vernieuwde brouwerij diende dat te kunnen bolwerken. Dat lukte perfect, zelfs met een totaal vernieuwde gelagzaal, die in 1999 samen met een blonde Sint-Sixtus in gebruik werd genomen. De Trappist Westvleteren werd in 2005 een regelrechte hype. Royals en politici, zoals prins Filip en Yves Leterme, hadden hun culinaire voorkeur voor deze trappist al laten blijken en dit exclusief karakter werd nog versterkt nadat Ratebeer de Westvleteren 12 tot de absolutie biertop uitriep. De stormloop op het bier zette de brouwerijtraditie binnen het monastiek dagritme terug onder druk. De abdijgemeenschap bleef bij zijn optie om het huidig brouwritme aan te houden, ondanks de geboden marktkansen en de eigen financiële noden voor de bouw van een nieuw abdijcomplex.

De brouwerij bood uiteraard de financiele basis voor de abdijgemeenschap van Westmalle. Die inkomstenbron overtuigde ook de monniken van Achel om in 1998 terug opnieuw met een huisbrouwerij te herbeginnen. Dit was de optimale oplossing om zinvol werk te genereren voor enkele jongere broeders en tegelijkertijd inkomsten te verzekeren voor de abdij die net alle eigen landbouwactiviteiten gestaakt had.

Hiermee telt de wereld nu effectief 7 trappistenbrouwerijen. Naast de Vlaamse abdijen Westmalle, Westvleteren en Achel zijn er immers ook de Waalse abdijen Scourmont (Chimay), Rochefort en Orval en is er het buitenbeentje La Trappe, het trappistenbier van de abdij van Koningshoeven in het Nederlandse Tilburg. Alleen de bieren van deze abdijen mogen het label Authentic Trappist Product dragen.

Beknopte bibliografie

J. van den Steen, Trappist. Het bier en de monniken (Leuven: Davidsfonds, 2003)

H. van Royen, Cette usine nommé la blanche. De brouwerij van de abdij Sint-Sixtus en de Trappist Westvleteren (1839-) (Alveringem: Mout- & Brouwhuis de Snoek, 2007)

P. Spapens, Bier in alle eeuwigheid, 125 jaar trappistenbrouwerij De Koningshoeven 1884-2009 (Tilburg: Pix4Profs, 2009)