Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 59

[p. 368]

Hooglied
Gwy Mandelinck

Hubert van Herreweghen wordt al een paar decennia postklassiek genoemd. Dat pepert men ons handig in. Geen bezwaar. Hij is de dynamische hekkensluiter van het klassieke kwartet waartoe ook Jos de Haes, Anton van Wilderode en Christine d'Haen behoorden. Maar het lukt hem als negentiger nog een creatieve voet tegen dat hek te plaatsen.

Je ontdekt een superieure beheersing in zijn verzen. Toch neemt hij graag even gas terug. Geen andere Vlaamse dichter schikt, herschikt, ontwricht zijn verzen, zijn strofen zo speels tot vormen van typografie. Hij laat die verzen inkrimpen en weer

Nadert de kou,

de zware dagen

dat leed verjaart,

te zwaar om dragen,

dat kwelmt de droesem der gebeden,
de schimmen die ons ondervragen.

Al wat verkeerd liep rond de Middellandse Zee,
in Perzië en Pervijze,
in Thule, voor wie verder reisden,

van gister in ons leven

de stigma's, niet te wissen,
de dorsten die niet zijn te lessen,
vergeten we vandaag.

We zien elkander aan

over de ronde rand,

golvende door de tranen

om eerbiedig te loven

de edelsmid die de vrouw verzon

nog voor mijn droom haar lende raakte

en haar van kostbare ertsen maakte

en bakte met bijbelse klei,

- de droom is weer zijn web aan 't weven,
uw oog, geliefde, hoogt de dronk -

de glasblazer, die met kristal

water en lucht vernederde,

de vogels en hun dunne taal,

en 't licht, het veelgevederde,

laat toveren in de bokaal,

- waar de arme weelde
een handje helpen kan -

de boer, die de wijnstok verpleegt

met die kornoeljehouten handen,

de voeten, die de trossen treden,

heffend en stampend in de maat,

dansen in 't glas een sarabande,

beheersen 't kwaad en er heerst vrede.

Vrouw die soms,

als de jaargang weegt,

graag een robijnen roemer veegt,

laten we wiegen dan

twee brosse schedelschelpen,

gegroefd, geladen met verleden,

een avond op de diepe gloed,

het bloed van de geperste bessen,
dat de kristallen angsten draagt
en het verlangen varen laat,

tinkelend boven

de kaken van

het beest Leviathan.

uit: Korf en Trog. Een jaargang (1993)

uitwaaieren. Elke pagina is een grafisch uitgewerkte partituur.

‘Een glas Bordeaux’ heeft de magische glans van een postklassiek gedicht.

Doorheen de eerste verzen spookt een angstaanjagende demon. Er is leegte, er is gemis, er is ouderdom ‘Zware dagen’, dat zijn de sleutelwoorden. Er is een soort eindtijd op komst.

Is er dan verweer? Men kan vergeten, ‘al wat verkeerd liep’, waar ook ter wereld. Rond de Middellandse Zee. Daar golfde in vormen van ebbe en vloed de antieke cultuur. Men bezocht Perzië, die goudmijn van beschaving. En dan Pervijze, dat verloren dorp in de Westhoek. Wat zocht men daar?

Van Herreweghen haalt de wereld in huis, hij schrijft die naar zich toe; met enkele luttele verzen maakt hij een dwarsdoorsnede van de Westerse geschiedenis. De dichter kon nog verder reizen maar hij is reeds getekend door zijn dwaalwegen, door zijn vrees voor vluchtroutes en wat sporen achterliet noemt hij ‘stigma's, niet te wissen’.

Van vergeten schakelt de poëet over naar bezweren. Het glas wijn in de hand: het is een rite die kan helen. ‘We zien elkander aan’ dwars door de tranen heen. Je ver-

[p. 369]

wacht een noodkreet. Maar er volgt een hooglied, een loflied. De herinneringen aan het scheppingsverhaal van de vrouw, aan het kostbare van ertsen, aan de klei die creativiteit aanreikt: ‘een droom is weer zijn web aan 't weven’.

En dat hooglied tilt de dromende dichter en zijn geliefde nog een niveau hoger als men al drinkend elkaar in de ogen kijkt: ‘uw oog, geliefde, hoogt de dronk’.

Er zit een grote dosis betovering in dat gedicht. Van een bokaal maakt de glasblazer een toverbol. En je vindt Van Herreweghen bij die bedwelmende evocatie op zijn best. Hij wordt stilist pur sang: klank,

S'approche le froid

et pèsent les jours,

vieillit le chagrin

à porter trop lourd,

bourbeuse est la vinasse des prières,
ombres qui nous scrutent sans détour.

Ce qui allait de travers autour de la Méditerranée,
en Perse ou à Perwez,
à Thulé pour qui eût voyagé plus loin,

d'hier en notre vie

les stigmates, indélébiles,
les soifs qu'on ne peut désaltérer,
nous les oublions en ce jour.

Nous nous dévisageons

par-dessus le cercle du bord

ondulant sous les larmes

pour respectueusement louer

le joaillier qui conçut la femme

avant que mon rêve en touchât les reins

et la façonna de minerais fins,

la cuisit d'argile biblique,

- le rêve encore retisse sa toile,
ton oeil, très chère, exhausse la gorgée -

le verrier qui par le cristal

humilia l'air et l'eau,

qui des oiseaux, langue d'intervalles,

de la lumière et ses plumeaux

exerce la magie dans le bocal,

- où le pauvre donne
un coup de pouce à l'opulence -

l'homme qui soigne le pied de vigne

avec ses mains de cornouiller

et ceux qui foulent les grappes, leurs pieds

en cadence se soulevant, écrasant,

dansent dans le verre une bourrée,

jugulant le mal et la paix descend.

Femme qui parfois,

quand s'alourdit l'année qui fuit,

volontiers vide une coupe de rubis,

balançons tant et tant

deux crânes, coquillages cassants,

cannelés, de passé chargés,

un soir de brasier profond,

le sang des baies foulées,
qui porte les peurs de cristal
et laisse le désir aller,

tintinnabulant dessus

la mâchoire et le cran

de la bête Léviathan.

(vertaling: Frans De Haes)

ritme, rijm, halfrijm, alliteraties, associaties. In vele nuances hoor je hem slaan op zijn triangel en die klanken echoën door in de verzen waarin de boer

‘... de wijnstok verpleegt
met de kornoeljehouten handen,
de voeten, die de trossen treden,
heffend en stampend in de maat.’

Dat heffen van het glas is niet alleen een helend ritueel, het is een hymne aan de wijn die na de groei en het rijpingsproces van de Bordeauxdruif ervoor zorgt dat men een sarabande kan dansen, het kwaad beheersen en de vrede in huis halen. Maar dan kantelt het gedicht. De eindfactuur die de dichter ons voorlegt is even beeldend als ritmisch uitgeschreven. Je ziet twee schedelschelpen tegen elkaar aanklinken, je hoort een lied voor een ‘danse funèbre’, je ziet die schedels wiegen

‘tinkelend boven

de kaken van

het beest Leviathan’.

Lezend, herlezend ruik je het hout waarin de kurkentrekker spiralen trok, diepe wonden moeilijk te genezen. En toch word je bedwelmd door een moeilijk te definiëren vorm van euforie. Een krachttoer.