[nummer 313]
Woord vooraf
Tony Oost
Voor velen is exlibris totaal onbekend. Nochtans bestaat het exlibris al eeuwen. Wereldberoemde kunstenaars als Dürer, Picasso, Masereel en Kirkeby ontwierpen er. Bekende en minder bekende boekbezitters gaven opdrachten om schitterende boekmerken te ontwerpen en kleefden ze daarna trots in hun gekoesterde boeken. Wereldwijd vind je vandaag duizenden exlibriskunstenaars en nog veel meer exlibrisverzamelaars. Ze ontmoeten elkaar meermaals per jaar op congressen, studiedagen en ruilmomenten. Tik in een zoekmachine van je computer de woorden ‘exlibris’, ‘ex libris’, ‘ex-libris’, ‘boekmerk’, ‘bookplate’, ‘Bucheignerzeichen’ in en je bent voor dagen zoet... Musea, bibliotheken, particulieren bezitten er duizenden. Het Museum Meermanno-Westreenianum (het Museum van het Boek) in Den Haag bezit er zelfs 330.000! Gespecialiseerde tijdschriften en publicaties over exlibris verschijnen in tientallen talen. Kinderen, gelegenheidsgrafici én beroemde kunstenaars ontwierpen en ontwerpen exlibris. Uiteenlopende technieken worden aangewend om exlibris te creëren en te vermenigvuldigen: van de eeuwenoude houtsnede tot en met de computer.
Al eeuwen willen velen hun boekbezit voorzien van een eigendomsmerk. Sommigen stellen zich vandaag tevreden met hun naam in de rechterbovenhoek van een schutblad, anderen verkiezen een grafisch meesterwerkje met allerlei, soms verborgen, verwijzingen naar zichzelf.
Desondanks stellen velen vandaag zich vragen bij het exlibris. Oubollig? Van deze tijd? Verworden tot het zoveelste ruil- en verzamelobject? Artistiek ondermaats? Iets voor zonderlingen?
Het exlibris staat vandaag onder druk. De esthetische kwaliteiten zijn soms beneden peil. Sommige zijn zelfs geen boekmerken meer in de ware zin van het woord. Kunstenaars wensen zich niet te verlagen tot een minderwaardig werkje dat dan nog soms op honderden exemplaren dient gereproduceerd te worden. Het schijnbare gemak van computer en printer wordt verkozen boven stielkennis vereisende andere grafische technieken die jongeren niet meer kennen, laat staan dat ze hen nog worden aangeleerd! Jongeren staan niet te trappelen om als kunstenaar, als opdrachtgever of als verzamelaar deze tak van toegepaste prentkunst (of is het toch ‘vrije’ grafiek?) te bewandelen en een eeuwenoude traditie nieuw leven in te blazen.
Deze aflevering wil de aandacht vestigen op een vorm van prentkunst die vandaag voor enorme uitdagingen staat. Sterft het exlibris een stille dood, samen met de uitstervende opdrachtgever-verzamelaar? Of grijpt de (grafische) kunstenaar de geboden kansen om met alle technologieën die hem vandaag ter beschikking staan, zijn artistieke ideeën een heel concrete vorm te geven? Slagen geïnspireerde kunstenaars er in om samen met anderen de eeuwenoude en noodzakelijke band tussen boek, boekmerk en boekbezitter opnieuw stevig aan te halen?
We hopen met dit themanummer een stap in de goede richting te kunnen zetten voor een vernieuwde en vernieuwende belangstelling voor het exlibris.
Afbeelding 1
August Nobels voor Leonis van Dorpe, beroep, verblijfplaats, Vlaanderen, lijncliché, 1905 (IEC)
Een duidelijke omschrijving van wat een exlibris is, vormt het vertrekpunt, samen met een overzicht van de geschiedenis ervan. Daarna wordt nader ingegaan op het exlibris in België en Nederland, met een aantal aspecten van het exlibris vandaag en de problemen errond.
Ook wordt er aandacht besteed aan de praktijk van het exlibris: waar wordt het maken van exlibris nog aangeleerd en welke toonaangevende kunstenaars kunnen als voorbeeld dienen? Aspecten als verzamelen, bewaren en bestuderen komen samen met de dynamiek van het huidige exlibrisleven aan bod. Afsluitend biedt informatie de aanzet om zich verder te verdiepen in de fascinerende wereld van het exlibris.
Auteursrechtelijk beschermd