Te gast
De glaskunst van Joost Caen
Joost Caen (o 1959) woont en werkt te Schoten. Hij is raadgever bij de restauratie van de glasramen van het Kartuizerklooster in Miraflores, in de buurt van Burgos en van de glasramen in de Kathedraal te Léon. Hij was gastprofessor in ‘Fundación National del Vidrio’ (Spanje).
De glasramen van Joost Caen zijn zo bestudeerd dat vorm en materie versmelten tot een eenheid, waar eenvoud en subtiliteit, materie en immaterialiteit samengaan. Glas incarneert zowel breekbaarheid als kracht. Door een glasraam worden twee sferen van elkaar gescheiden en tegelijk met elkaar verbonden. Dit is voor de kunstenaar van het grootste belang. Joost Caen creëert vensters waarin oppervlak en diepte, opening en afsluiting dooreenlopen. Met grijze omlijningen en transparante kleurvlakken is zijn glasschildering gevat tussen binnen en buiten, tussen licht en donker.
Ontvangstgebouw districtshuis te Deurne Aangebracht in 2003
Kleuren bestaan niet zonder het licht. Licht is het hoofdmotief van zijn kunst. Het licht is telkens een perpetuum mobile binnen de ruimte. Het is altijd actief: de schemering, de zonsopgang, de dag, het uur van het vallen van de avond, wanneer het licht verdonkert en de niet-kleuren hun intrede maken, het donker van de nacht.
De kunstenaar onderzoekt die mysterieuze interactie van kleur en licht. Wat belangrijk is in dit kleurenspel is de muzikale term ‘akkoord’. Niet de kleur maar het akkoord van tinten en tonen gaan spreken. Omwille van de lichtspeling is het voor een glaskunstenaar het juist plaatsen van de kleur een riskante opdracht. Hij moet zover gaan tot hij het akkoord bereikt. Dit gebeurt steeds in samenspel met andere tinten en tonen. Twee kleurvlakken ogen afzonderlijk statisch, maar in spanning met elkaar verbonden, worden zij harmonie, schoonheid, rust en beweging in één. Het lood vervult hier optimaal zijn rol als bindmiddel zonder op de voorgrond te treden hoewel het grafisme soms een beeldbepalende rol speelt.
Het werk van Joost Caen kan je niet met één woord samenvatten. Het resultaat is een glascreatie waarin een evenwicht is nagestreefd tussen thema, grafiek en architectuur. Altijd vertoont het werk gewilde, lichte afwijkingen ten opzichte van strenge regelmaat en symmetrie. De vensters van Joost Caen hebben in hun eenvoudige opbouw als het ware een ‘logokarakter’, alsof zij een vaste herkenbaarheid, een soort signaalbetekenis meekregen.
De omvangrijkste taak bij deze kunstenaar ligt in de voorbereiding van een opdracht. De kunstenaar drukt het zo uit:
‘In mijn artistiek werk beschouw ik mijn opdracht als een uitdaging om met het glas als picturaal element en met het lood als grafisme de ruimte opnieuw te sculpturen’.
Daarom bestudeert hij tot in het kleinste detail de wisselwerking tussen licht en donker, kleur en vlak, de overgang van warme naar koele tinten, van kleuren die naar voren komen en kleuren die wijken. Door de kunst van het weglaten, het functioneel ‘abstraheren’, toont Joost Caen in zijn meest eigenzinnige werk de essentie. Hierbij is de speling van het licht en de harmonie van kleuren en vlakken de doelbewust gekozen constituante om de toeschouwer aan te spreken en te beroeren.
Voor architecturale glaskunst in een kerk of kapel moet zijn werk aan verschillende verwachtingen beantwoorden; artistiek, maar ook ethisch en spiritueel. Dit is een uitdaging. Deze kans is evenwel niet ongevaarlijk. Opdrachtgevers durven immers nogal eens bindende eisen stellen. Joost Caen probeert echter zonder verwijzing naar decoratie of anekdotiek beelden te creëren die vatbaar blijven voor gevoelens en associaties. Zijn glasramen vertellen geen verhalen. Zij spreken in tweevoud: afstaand en ontmoetend, betrokken en vrij. Zij spreken ons van een zoektocht naar het nooit bereikte punt van evenwicht.
Architecturale glaskunst wordt ook sinds lang toegepast in profane gebouwen. Recent zorgde hij in de nieuwe ontvangsthal van het districtshuis te Deurne voor een artstieke primeur door het toepassen van fotovoltaïsche cellen in een glaskunstwerk. Caen wendt deze nieuwe technologie niet enkel aan als een nieuw glasgerelateerd materiaal. Hij gebruikt deze techniek volwaardig naast meer traditionele zoals zandstralen en brandschilderen. Hij kiest hiervoor omdat het ‘wezenlijk’ met glas en licht te maken heeft. Zonnecellen, gevat tussen glasplaten, capteren het licht en zetten dit om in duurzame energie. Eeuwenoude technieken en actuele innovatie worden hier artistiek gecombineerd.
Vergelijk hem met een schilder, die niet meer in voorstellingen denkt maar in kleuren en vormen. Of een componist die geen melodieën meer maakt maar een reeks van klanken en ritmes. De kunst van Joost Caen? Niet een bewegend maar een bewogen beeld.
Mark Delrue
Auteursrechtelijk beschermd