Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 55

[p. 254]

Hedendaagse architectuur tussen Spanje en Vlaanderen
Marc Dubois

In de loop der eeuwen is er steeds een internationale uitwisseling geweest tussen de landen op alle gebieden waar de mens creatief is. Ook op het gebied van de bouwkunst is dit het geval, al blijft dit beperkter dan bijvoorbeeld de schilderkunst of de literatuur. Architectuur is verankerd aan de plaats en opgetrokken met materialen uit de streek. Maar architecten reizen, en via publicaties ontstond een onderlinge interesse of beïnvloeding. De eenwording van Europa en de verplichting om de nationale grenzen open te stellen bij aanbestedingen en architectuurwedstrijden heeft de laatste vijftien jaar een grote impact gehad. Spaanse architecten kregen opdrachten in Vlaanderen, en omgekeerd realiseerden mensen van bij ons, eerder beperkt, een aantal projecten in Spanje.

In de jaren '70 was Spanje bijna een witte vlek op de hedendaagse architectuurkaart van Europa. Na de tijd van Franco kreeg Spanje een nieuwe dynamiek. Door de grote culturele autonomie profileerden de verschillende regio's zich op een krachtige wijze. De beslissing om in Bilbao een Guggenheim-museum te bouwen, een ontwerp van Frank O. Gehry, en een concertgebouw in San Sebastian, ontwerp van Rafaël Moneo, was een beslissing van de regering van Baskenland. Er ontstond in Spanje niet enkel een competitie tussen de regio's, maar ook tussen steden als Barcelona en Valencia. Architectuur en stedenbouw werden ingezet als stadsproject maar ook als citymarketing om zowel bedrijven als toeristen te lokken. Spanje heeft de laatste 20 jaar optimaal gebruik gemaakt van de Europese financiële fondsen om haar infrastructuur te moderniseren. Er werd niet enkel geïnvesteerd in infrastructuur zoals in autowegen en in luchthavens, maar ook vele gebouwen met een culturele functie werden opgetrokken.

Zorg voor de publieke ruimte

In de jaren '80 was het vooral Barcelona die zich profileerde als dynamische stad met een duidelijk beleid. In de eerste plaats werden de straten en de pleinen op een zorgvuldige wijze heraangelegd, de publieke ruimte kreeg de voorrang op de architectuur. Een basisoptie was om de stad terug aan het water geven, om de vervallen leegstaande havenzones om te vormen tot levendige ontmoetingsplaatsen. Het eerste project dat in ongeveer alle vakbladen werd gepubliceerd was de operatie Moll de la Fusta (1981-1984) ontworpen door Manuel de Solà Morales. Een geslaagde ingreep om een bestaande autosnelweg aan de haven gedeeltelijk ondergronds aan te brengen waardoor het einde van de Rambla direct in verbinding kwam te staan met het nieuwe winkel- en ontspanningcentrum. In 1990 krijgt Solà Morales een eerste opdracht in België, een stedenbouwkundig plan voor het Eilandje in Antwerpen. Dit boeiend project bleef in de lade steken! Op voorstel van Marcel Smets, huidig Vlaams Bouwmeester, kreeg hij in 1993 de opdracht om het complexe probleem van het Leuvense stationsplein met ondergrondse parking vorm te geven. Het werd één van de interessantste stedelijke ingrepen, één van de mooiste parkeergarages in Vlaanderen. Ook andere architecten kregen opdrachten in België. Jordi Ferrando, die naam heeft gemaakt met nieuwe stadspleinen in Barcelona, hertekende de winkelstraten in het stadscentrum van Kortrijk. Ferrando maakte ook een ontwerp voor het Braunplein in Gent.

Eén van de grote Spaanse architecten is Rafaël Moneo. Voor zijn oeuvre kreeg hij in 1996 de Pritzkerprijs. Vlaanderen bezit een werk van deze bouwmeester, de verbouwing van een oud klooster in Heverlee tot bibliotheek voor de KULeuven. Moneo is er niet op uit een herkenbare schriftuur te brengen, het project is veeleer het resultaat van een respectvol omgaan met de geboden site. Ook in Heverlee weet hij op een uiterst gevoelige wijze oud en nieuw op een evidente wijze bij elkaar te houden.

In de jaren '80 kreeg Ricardo Bofill de opdracht de hoofdzetel van Swift in Terhulpen te bouwen. Het monumentaal kantoorgebouw is een voorbeeld van een postmoderne architectuur. De regering van Asturië heeft in Brussel haar cultureel centrum. Hun keuze viel op de restauratie en uitbreiding van een topmonument uit het Interbellum, de oude drukkerij van ‘Le Peuple’. Jaren stond dit complex erbij als een ruïne en dank zij Asturië heeft dit gebouw een nieuwe bestemming gekregen. De werken werden uitgevoerd o.l.v. architect Javier Ouria de la Fuente. Het grootste project dat een Spaanse architect in België kon bouwen is ongetwijfeld het nieuw station in Luik. Het indrukwekkend gebouw van Santiago Calatrava wordt begin 2007 in gebruik genomen, een gebouw waarmee Luik direct in de internationale belangstelling zal komen.

Belangstelling voor architectuur uit Vlaanderen

In het kader van het cultureel akkoord Vlaanderen / Catalonië werd in 1997 voor de eerste maal het werk van Vlaamse architecten in Spanje gepresenteerd. Voor deze presentatie in de Collegi d'Arquitectes maakte Marc Dubois de selectie en ontwierp Christian Kieckens een bijzondere presentatie. De catalogus was de eerste publicatie die het werk uit Vlaanderen samenbracht. Sindsdien is de belangstelling stelselmatig toegenomen. GG Editorial uit Barcelona gaf in 2001 de eerste monografie uit van Vincent Van Duysen. In 2004 publiceerde het tijdschrift ArquitecturaViva voor de eerste maal een themanummer over België met op de kaft het kantoorgebouw Caractère in Erpe-Mere van architect Christian Kieckens. In

[p. 255]

Boven: Barcelona
‘La casa on sempre plou’
(The house where it always rains) 1992
Juan Muñoz & Robbrecht en Daem Architecten
Foto: Marc Dubois
Midden Holsbeek (Leuven) Crematorium
Ontwerp 2006
Coussée & Goris Architecten / RCR Arquitectes
Onder: Barcelona
Expositie ‘Arquitectura de Flandes’ 1997
Ontwerp presentatie Christian Kieckens
Foto: Jordi Bernadó

[p. 256]

Heverlee (Leuven) Faculteitsbibliotheek KULeuven Rafael Moneo
Foto: Marc Dubois

zijn inleiding wijst Luis Fernández-Galiano op de heldere lijnvoering in de Belgische architectuur. Dit blad had reeds in 2000 het Raveel Museum van Stéphane Beel gepubliceerd. Het meest prestigieuze blad, in feite een uitgave in boekvorm, is El Croquis. Dit blad brengt de wereldtop van de hedendaagse architecten en kent een grote verspreiding, tot in China. Na themanummers over het werk van Koolhaas, Nouvel, Moneo, Ito, Ando en nog veel andere bouwmeesters kregen Stéphane Beel en Xaveer De Geyter in 2005 een unieke kans om elk een El Croquis-nummer samen te stellen.

Veel hebben de Vlaamse ontwerpers nog niet gerealiseerd in Spanje! Luc Deleu / T.O.P. Office nam in 1989 deel aan de wedstrijd ‘Housing & the City’ in Barcelona. Zijn inzending voor twee identieke ‘superbloks’ aan de Diagonal, een verticaal en een horizontaal, kreeg ruime media aandacht. Sommige architecten kregen privé opdrachten voor verbouwingen van woningen of nieuwbouwprojecten, zoals Vincent Van Duysen op Mallorca of Vittorio Simoni met een aantal vakantiewoningen in Alicante.

Een uiterst kleine maar schitterende creatie is ‘La casa on sempre plou’ (The house where it always rains), een samenwerking tussen de kunstenaar Juan Muñoz en de architecten Robbrecht en Daem. Dit werk uit 1992 staat nabij het strand in Barceloneta, een metalen kooi tussen een aantal bomen met daarin de beelden van Muñoz. Het is meer dan een bescherming van de beelden, het versterkt de vervreemding die de beelden uitstralen.

Europese samenwerking

Meer en meer ontstaan Europese samenwerkingsverbanden. Het bureau Coussée & Goris Architecten is reeds jaren bevriend met de architecten Rafael Aranda, Carmen Pigem en Ramon Vilalta, of RCR Arquitectes. In de loop der jaren is RCR een succesvol bureau geworden met schitterende gebouwen en stedenbouwkundige projecten. Toen Coussée & Goris de invitatie kregen voor de wedstrijd van het nieuw crematorium nabij Leuven werd beslist om met RCR samen te werken. De jury koos voor hun voorstel omwille van het concept, de consequente materiaalkeuze en de landschappelijke inpassing. Alle functies zijn samengebracht in een lang balkvormig volume. Het is een architectuur die een stilte, religieuze betekenis uitstraalt. Dit wordt ongetwijfeld een bijzonder gebouw, het resultaat van een samenwerking van talent uit Spanje en Vlaanderen.

Enkele www

www.coussee-goris.com

www.rcrarquitectes.es

www.ArquitecturaViva.com

www.elcroquis.es