Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 55

[p. 165]

‘Een virtuoos van de gezelschapskunst’
Herman Teirlinck en de Mijolclub
Manu van der Aa

‘Af en toe gaat, te Brussel, door de Vlaamsche kunstwereld, de naam van een mysterieus genootschap, dat gesloten blijft als een dichtgeschroefde doos, en in wisselende lokalen vertoeft: de M.C., door de ingewijden op z'n Engelsch genoemd: de Em. Cie. Wij zeggen: - Teirlinck, wat is de M.C.?’, aldus begon Johan de Maegt zijn verslag van een bezoek aan de Mijolclub in Het Laatste Nieuws van 11 december 1930.

De M.C., naast Em. Cie ook Magna Carta, Mijol of Marie Jolles Club geheten, ontstond volgens de overlevering in 1912 rond de persoon van Herman Teirlinck toen die in opdracht van het Brusselse stadsbestuur geregeld lezingen hield over Vlaamse letterkunde. Het was de bedoeling daarmee het Nederlandstalige culturele leven in de hoofdstad wat aan te zwengelen maar voor alle veiligheid bracht Teirlinck zijn eigen publiek mee dat hoofdzakelijk bestond uit zijn Linkebeekse buren. Stilaan echter vonden een aantal jonge Vlaamse intellectuelen hun weg naar de bijeenkomsten en zoals dat in Vlaanderen gaat, werd er achteraf bij een goed glas nog uitgebreid nagepraat. Tot de Mijolleden van het eerste uur behoorde onder andere Fernand Toussaint van Boelaere, die Teirlinck al kende van de zaterdagse bijeenkomsten van het kunstenaarsgenootschap De Distel, waarvan Isidoor Teirlinck, Hermans vader, stichtend lid was. Twee andere Distelleden, August Vermeylen en Alfred Hegenscheidt, zouden jaren later pas lid worden van de Mijolclub - omdat ze volgens Teirlinck in 1912 ‘nog te deftig waren’.

Herman Teirlinck omstreeks 1960 (Collectie AMVC-Letterenhuis)

Aanvankelijk vergaderde de club in een café in de Stuiversstraat vlakbij het lokaal waar Teirlinck zijn lezingen hield. Toen de club een zelfstandig leven ging leiden, vonden de vergaderingen op wisselende locaties plaats, een beetje afhankelijk van waar de president voor het leven op dat moment woonde of werkte, want zoals Ernest Claes het stelde: ‘alles draait om de voorzitter’. Genoemd worden het ‘Vossegat’ (bij Free) te Sint-Jans-Molenbeek, de ‘Lievekenshoek’ aan de Kapellemarkt, ‘Au Laboureur’ aan de Vlaamsesteenweg, de ‘Zuidster’ (bij Charel) in de Huidevettersstraat en de ‘Roskam’ in de Rollebeekstraat. In de zomer trokken de Mijollers naar de buiten, naar ‘Au petit Coq’ te Linkebeek of naar Beersel in de ‘3 Fonteinen’ (bij Marieke). Toen Teirlinck zich definitief te Beersel had gevestigd en wat minder mobiel werd, vonden alle bijeenkomsten plaats in de ‘3 Fonteinen’, sedert 1953 uitgebaat door Gaston Debelder (en nu door zijn zonen Armand en Guido).

In principe werd er alle vrijdagen vergaderd van 17.30 tot 20 uur onder het presidentschap van Herman Teirlinck. Naast een president was er nog een tweede in rang, de zogenaamde ‘Commissie’, een functie die onder andere door Hilaire Vandenberghe, Hector Gooris en Libera Carlier werd vervuld. Volgens Karel Leroux was het onder het ‘bewind’

[p. 166]

van de anglofiel Gooris dat de naam Mijol stilaan verdween ten voordele van M.C., uitgesproken als ‘em sie’. Het woord Mijol komt immers uit het Brabantse dialect en is daar een koosnaampje voor het vrouwelijk geslachtsorgaan (vergelijkbaar met het meer gangbare ‘pruimpje’). In het oude Brusselse studentenlied ‘L'espagnole’ vinden we het woord nog in zijn oorspronkelijke betekenis terug:

C'était une Espagnole
De la Marolle
Elle avait un' mijolle
Comme un' casserole
Elle jouait d'la trompette
Avec son pet(e)
Jouait des castagnettes
Avec ses tettes
Taram, tam, tam

Al beweerde Leroux dat het niet wegens preutsheid was dat de naam veranderde. Daarnaast was ‘mijol’ de benaming voor een bakspel dat volgens Michel de Ghelderode in de zestiende eeuw door Spaanse soldaten naar onze streken werd gebracht - daarover straks meer.

Behalve een president (of voorzitter) en een commissie, had de M.C. nog een koorleider want zingen, onder meer van het korpslied (dat bestond uit één regel: ‘Voorwaar, hij ziet er deftig uit’), behoorde tot de vaste rituelen. Die functie werd lange tijd waargenomen door Ernest Claes en hij had een reputatie hoog te houden, zoals blijkt uit volgende brieffragmenten. Op 28 april 1964 schreef Gerard Walschap hem: ‘Ik ben in de MC lelijk in de fetuten gevallen met u. Is het waar dat gij het lied van Napoleon de Grote niet meer volledig kent, dat gij er slechts flarden van zingt? Ik heb mij daartegen geweerd, maar vruchteloos. Allen steunden de President van wie deze aantijging uitging. Ik vind dit van groter belang dan de Academie en de Cyprioten (die men elkaar op hun gemak en onder bescherming van de Nato moet laten uitmoorden als ze niet slimmer zijn) en daarom vraag ik u: wat kan ik te uwer verdediging inbrengen?’

De volgende dag al antwoordde de beschuldigde:

Herman Teirlinck schietend naar de wip (Collectie AMVC-Letterenhuis)

‘Gerard, Wel potverdomme!!! En de voorzitter nog wel! Toen ik laatste keer het Bonapartaans Brabançonne uitgalmde, liet ik twee strofen weg omdat Herman vroeger, in een antinapoleontische bui waarschijnlijk, oordeelde dat het anders te lang werd. Na “Ik wil bij mijnen waren vader zijn” komt inderdaad:

Napoleon, wat ligt gij hier verslonden Sprak zijnen zoon met d'ogen vol getraan,

Gij hebt de ganse wereld overwonnen, Waarom moest gij zo vroeg de wereld afgaan.

Geheel Euroop moest voor uw wapens beven,

Door 't gal en dal van uwen grof kanon Kostet gij 't mensdom niet doen in vreugde leven,

Vader staat op, men vraagt u wederom.

Ik vind dat een grof affront dat ze beweren dat ik er maar flarden van zing. Als overtuigd Bonapartist heb ik te veel respect voor Napoleon en had ik in zijn tijd geleefd zou ik zeker generaal of maréchal de France geweest zijn in plaats van een 1/2 inciviek en lid van de K. VI. Academie. Bij een volgende gelegenheid zing ik die twee strofen twee keer, om de president te pesten.’

Ernest Claes had nog een andere taak: telkens hij op zijn waldhoorn blies, moest er iemand opstaan om te speechen. Dat was dan iemand van ‘de gewone of zeer gewone leden’ waarvan Ernest Claes in 1940 deze, onvolledige, opsomming gaf: ‘Prof. Dr. Aug[ust] Vermeylen, rector-magnificus van Gent, ex-ondervoorzitter van de Senaat, directeur Openbaar Onderwijs Dr. Jan Grauls, beiden Academieleden zoals voorzitter en koorleider, Jul[ien] Kuypers, succesvol kabinetchef van ongeveer alle socialistische ministers, dichter Firmin van Hecke en toneelschrijver en doctor-ès-pinten Ward Schouteden, Em. Verheyen, professor te Gent, Jan Poot, directeur van de Kon. VI. Schouwburg, meubelfabrikant-schilder-tekenaar-zanger-ex-onderwijzer Karel Maes, schoonzoon van Herman Teirlinck, Hector Gooris, inspecteur-generaal middelbaar onderwijs, gepensioneerd leraar Victor Moens, Richard van Oppens, directeur-generaal, Eug. Clerckx. Eug. Verhaeghe, Carlo Weemaes’.

Het zal geen toeval zijn dat Claes Toussaint van Boelaere ‘vergat’: hij kon de man niet uitstaan en dat gevoelen was wederzijds. Latere prominente leden waren onder meer Maurice Roelants, Raymond Herreman, Eugène de Bock, Willem Pée, Bert Decorte, Karel Jonckheere en Marc Galle. Elke aanvaarde die niet in Brussel woonde werd als ‘buitenlands’ lid beschouwd. Walschap (Antwerpen), Streuvels (Ingooigem) en Isidoor Opsomer (Lier) waren dus buitenlandse leden en het spreekt voor zich dat ze lang niet elke week aanwezig konden zijn. Daarom beschouwde Claes hun positie als ‘zeer vaag. Ik krijg de indruk dat ze in sommige gevallen zelfs van voorbijgaande aard is. Tussen binnenlandse en buitenlandse leden is de afstand zo ongeveer als die tussen een kanunnik van Mechelen en een schoolmeester in het officieel anti-klerikaal onderwijs van de gemeente Elsene’.

[p. 167]

Herman Teirlinck in Beersel (Collectie AMVC-Letterenhuis)

Aangezien de statuten van de M.C., dixit opnieuw Claes, ‘de woorden en de beslissingen van haar onvergelijkelijke voorzitter’ waren spreekt het vanzelf dat het Herman Teirlinck zelf was die de leden voordroeg. In zijn eerder aangehaalde bijdrage in Het Laatste Nieuws deed Johan de Maegt verslag van het inwijdingsritueel van Jan Poot op 5 december 1930. De voorzitter opende de plechtigheid:

‘- Kandidaat buitenlandsch lid, kom en neem plaats naast mij.

Een bleek, mager meneerke, met uilenbril, gaat schuchter naast den voorzitter zitten. Dan schiet een kort refrein, met stormklank uit twintig borsten. We verstaan geen woord. Nu gaan allen zitten.

Teirlinck staat weer op en zegt, gepasseerd en gemeten:

- Leden van M.C., mannen van de Magna Charta, aldus genoemd naar de groote keure door Jan zonder Land aan zijn baronnen verleend, niet als deze uit opstand geboren, maar spontaan en mirakuleus, en in de straatsche taal ook tot Mijol Club gedoopt, wij zijn samen voor de aanstelling van een nieuw buitenlandsch lid. Herinnert u dat al onze vergaderingen stipt besloten zijn en zonder weerklank naar buiten, op deze na, zooals ik, oppermachtige voorzitter, heb besloten. Ernst zal de hoofdtoon zijn, zooals het past, maar rythmisch zal voor plezierigen klank het woord gevraagd worden... Zeurders begraven we onder het algemeen misprijzen, hetwelk zich hierdoor uit dat we tijdelijk de zaal verlaten en de zeurder verplicht voortzeurt voor leege stoelen. Em Cie-broeders, wij zijn hier samen, liberalen, katholieken, socialisten, ongenadig in onze beginselen, maar eerbiedig voor de personen naar den regel: ge zult alleman waardeeren maar niemand aanbidden’.

Waarna de leden op dezelfde ironisch hoogdravende toon discussieerden over de verdiensten van de kandidaat. Uiteraard werd hij aanvaard: ‘- Ik verklaar den kandidaat tot buitenlandsch lid verheven! zegt Herman Teirlinck plechtig. En weer zoeft door de kamer het voormelde geheimzinnige refrein, uit zestien muzikale en andere monden’.

Tien jaar later beweerde Ernest Claes dat het ‘lidmaatschap moet groeien uit de persoon zelf, uit de nood van zijn hart. Zie, op zekere dag heeft iemand die alle leden sedert jaren kennen, zich neergezet in ons midden. Niemand heeft hem daar geïnviteerd, hij is gekomen bijna als iemand die verdoold was in de grote stad en door een toeval terechtkwam waar wij te gare zijn’. Anderzijds was het zo dat ‘de merkwaardige gulle gaven van de Voorzitter [...] hebben meegebracht dat er nooit een lid afvallig is geworden’. Men kon trouwens geen ontslag geven, noch krijgen. Dat had alles te maken met de inderdaad minzame persoonlijkheid van Herman Teirlinck waarover Karel Jonckheere getuigde: ‘Met zijn omgeving is Teirlinck uiterst vriendelijk [...]. Hij knoopt gemakkelijk betrekkingen aan en kan een gesprek laten tintelen dank zij een gloed en een pittigheid van geest, die niets anders dan zijn levenslust verraden. Hij is een groot psycholoog, die met buitengewoon veel takt lastige klanten kan afschepen. Hij is gezond behaagziek en vol nieuwsgierigheid en belangstelling om alles te kennen. Zeer mild bij dienstbetoon. Hij kan een vergadering onder zijn ban brengen. Toch werpt hij gaarne een steen in het water, of een fantasievolle bal in de lucht’. Of om het met de woorden van Julien Kuypers te zeggen: ‘een virtuoos van de gezelschapskunst’.

Teirlinck zorgde er steeds voor dat tijdens de bijeenkomsten spijs en, vooral, drank in overvloed beschikbaar waren. Toen de Nederlandse schrijver Victor van Vriesland in 1938 in Brussel was voor een radiolezing troonde Julien Kuypers hem mee naar Beersel waar de Mijolclub zogezegd zijn vijftigjarig bestaan vierde: ‘Later heb ik begrepen dat het vijftigjarig bestaan van de Mijolleclub ieder jaar werd gevierd’ - uit andere bronnen blijkt dat inderdaad elke gelegenheid (zoals verjaardagen, jubilea en prijstoekenningen) aangegrepen werd om een banket in te richten. Maar Van Vriesland was vooral onder de indruk van het drankaanbod: ‘Als een soort hommage aan Nederland hadden ze voor ieder een dubbelgroot portglas vol jenever neergezet en bij elk couvert een fles rode en witte wijn. Je kon jezelf blijven inschenken. Zo'n ongelofelijke gulheid op drankgebied had ik

[p. 168]

De Mijolclub
(Collectie AMVC-Letterenhuis)

nog nooit meegemaakt. Als de wijn op was, werd er direct een nieuwe fles neergezet’. Onnodig hieraan toe te voegen dat Van Vriesland slechts met heel veel moeite zijn radiolezing tot een goed einde bracht. Dat Vermeylen en Toussaint van Boelaere tijdens zijn optreden naast hem hun roes luidruchtig lagen uit te slapen, hielp ook niet echt.

Tijdens de gewone bijeenkomsten ging het er wel ietsje soberder aan toe: als drank was er dan vooral geuze, waarvan Teirlinck een groot liefhebber en kenner was, en de eenvoudige doch voedzame maaltijd bestond uit boterhammen met plattekaas en sjalotjes.

Doch het eten, drinken en de discussies waren slechts preludia op ‘De Plank’ en later ‘Den Bak’. Voor de definitieve verhuizing naar Beersel speelde men op de plank: ‘Onze reden van bestaan is het bestaan van teerlingen of en van die plank’, schreef Ernest Claes. Toen ging het dus om een dobbelspel, vergelijkbaar met ‘pitjesbak’, dat in twee ploegen van zes spelers werd gespeeld. De ene ploeg kreeg volgens ‘ongeschreven M.C.-fatsoen’ de voorzitter als kapitein, de andere de commissie: ‘Een goed kapitein moet zijn mannen bezielen met een alles neerslaande wedijver om de tegenpartij te kloppen. Hij moet een animator zijn, de stuwkracht, de animus waarvan de impetus uitgaat. Als het spel afgelopen is, moet hij gewoonlijk naar de koer gaan. Dan gaat zijn hele ploeg met hem mee en zij wateren gezamenlijk, al pratend over de schutting’.

In Beersel werd er een heel ander spel gespeeld: een bakspel dat de naam ‘mijol’ meer verdient dan het spel waar Claes het over heeft. Claes beweerde namelijk dat ‘misjol’ (zoals hij het spelde) een ander woord was voor ‘teerling’ maar daarvoor heb ik geen evidentie gevonden. Dat zou nochtans mooier geweest zijn omdat de naam van de club dan ook een rechtstreekse verwijzing naar de voorzitter zou hebben ingehouden.

Met de ‘straatse’ betekenis van mijol in het achterhoofd is het veel logischer dat het woord verwijst naar de cirkelvormige opening midden in de houten bak die men voor het spel gebruikte. De bak staat gewoonlijk op een cafétafel en door het centrum van het gat loopt een horizontale lijn. Het is de bedoeling om van op een afstand van 2,5 meter van deze lijn een metalen schijf (of stuiver) in de mijol te gooien. Elke speler heeft zes schijven. Een schijf in de mijol levert drie punten op, een schijf op de horizontale lijn twee en een schijf elders in de bak één. Voor een stuiver naast de bak krijgt men een minpunt. De scores liggen dus altijd tussen -6 en 18. Wie na zes worpen de meeste punten heeft, wint.

Volgens de M.C.-geplogenheden moesten de verliezers trakteren met geuze of jenever. De president zag er streng op toe of de deelnemers ‘tijdens het spel wel stijl- en tuchtvol achter de meet’ bleven en dat de stuivers ‘door één enkel speler, bij voorkeur de jongste, opgehaald en de spelers ter hand [werden] gesteld’, zo herinnerde Walschap zich in een brief aan Libera Carlier.

Hoewel de Mijolclub draaide rond Herman Teirlinck, overleefde ze hem enkele tientallen jaren: Raymond Herreman en daarna Willem Pée volgden hem op als voorzitter. Na enkele jaren trad er ten gevolge van een onenigheid tussen Willem Pée en Marc Galle een schisma op: de ene groep bleef in de ‘3 Fonteinen’ vergaderen, de andere op een boogscheut daar vandaan in de ‘Drie Bronnen’. Het was het begin van het einde. Even spontaan als ze was ontstaan, hield de club ook op te bestaan.

Bronnen

Emmanuel de Bom, ‘Herman Teirlinck’, in Het levende Vlaanderen. Maatschappij voor goede en goedkoope lectuur, Amsterdam 1917.

Clement Caremans, Herman Teirlinck-Breviarium, Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, Antwerpen 1997.

Ernest Claes, Uit de dagboeken van Ernest Claes, Ernest Claesgenootschap, z.p. 1981.

Julien Kuypers, Herman Teirlinck, De Sikkel/C.A. Mees, Antwerpen/Santpoort, z.d.

Karel Leroux, ‘Wat was de M.C. voor de M.C. de M.C. was?’, in Brabant, 1968, nr. 2.

Joh. de Maegt, ‘Een vergadering van de M.C. Met H. Teirlinck naar het lokaal’, in Het Laatste Nieuws, 11.12.1930.

Th. Oegema van der Wal, Herman Teirlinck, Manteau, Brussel/Den Haag, 1965.

Omtrent [Iedenblad van de Stichting Gerard Walschap], april 2003.

Van en over Herman Teirlinck, Manteau, Brussel, 1954.

Fernand Vanhemelryck, ‘Herman Teirlinck tussen Zenne en Zoniën’, in Fernand Vanhemelryck [e.a.], Herman Teirlinck, v.z.w. Zenne en Zoniën Opbouwwerk, 1979.

Victor E. van Vriesland, Herinneringen verteld aan Alfred Kossmann, Querido, Amsterdam, 1969.

Gerard Walschap, Brieven, Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam/Antwerpen, 1998-2002.

www.3fonteinen.be