Giorgione: La Tempesta
Wie als rationeel denkend mens door het leven wil gaan, vormt zich in de eerste plaats een beeld van de wereld en van zichzelf op basis van wetenschappelijke inzichten. Maar we zijn niet alleen kennende wezens: ook handelingen en emoties behoren tot wat Heidegger het ‘In-der-Welt-sein’ noemt.
Om aan die totale ‘wereld voor mij’ een samenhangende omkadering te geven, grijpen veel mensen naar godsdienst. Men kan echter ook voor de weg van Goethe kiezen: ‘
Wie wetenschap en kunst bezit, die heeft al religie. Wie die beide niet bezit, laat die maar religie hebben’. Voor mij openbaart die belevingsdimensie van de wereld zich vooral in de poëzie en in de plastische kunsten. En de ervaring daarvan kan overweldigend zijn. Zoals die dag toen ik in zaal V van de Gallerie dell' Accademia in Venetië binnenkwam. Het eerste wat je ziet, en wat mij betreft ook het laatste, is
La Tempesta van Giorgione. Niemand weet precies wat de schilder met dit werk wou mededelen, maar de indruk die het op mij maakt, staat dicht bij wat veel mensen als de kern van religie beschouwen:
het mysterium tremendum et fascinosum: vreeswekkend en tegelijk fascinerend. Toch is hier niet God het ‘mysterium’: het is de natuur zelf. De onweerswolken zorgen voor een eerder donkere, onheilspellende achtergrond, maar het midden- en het voorplan lijken verlicht te worden door de weerkaatsing van de bliksemschichten. De atmosfeer heeft iets beklemmends, maar de mensen vooraan: een goed geklede jongeman en een halfnaakte vrouw die een kind zoogt, lijken zich daar weinig aan te storen. De meesterlijke kleurencompositie onderstreept de algemene indruk die van dit doek uitgaat: een wonderlijk evenwicht. De natuur is overweldigend, maar toch komen de gebouwen, menselijke creaties, voldoende tot hun recht; de drie mensen vallen tegenover de rest van het doek eerder klein uit, maar zeker niet nietig. Hoewel woorden de kracht van dit visuele kunnen onttoveren, mag men toch zeggen dat Giorgione hier een beeld schetst van de plaats van de mens in de natuur, dat zowel ontroerend als verheffend
Giorgione, La Tempesta, 82 × 73 cm, Gallerie dell' Accademia, Venetië, Italië
is. De mens, in zijn drievoudige verschijning van man, vrouw, kind, kan en moet zich in die
‘Umwelt’ inpassen, niet arrogant, maar ook niet onderworpen; met een zekere schroom, maar niet echt bang. En die mens wordt niet eenzijdig voorgesteld: er is de natuurlijke lichamelijkheid van de halfnaakte vrouw die zoogt; er is de verfijning van de beschaving in de verzorgde kledij van de jongeman en tevens vindt ook de materiële cultuur van de gebouwen een plaats in de omgeving die de natuur biedt. De spiritualiteit die ik daarin vind, ligt precies in het besef dat er een ervaring van onze interactie met de natuur mogelijk is, die de ontroering van het harmonisch opgaan in een groter geheel laat beleven, zonder het volwaardige authentieke menszijn te verloochenen.
Etienne Vermeersch
Auteursrechtelijk beschermd