Drie maal Da Vinci
De vraag is mij al begin april 2005 gesteld en vier seizoenen lang heb ik naar een goed antwoord gezocht en ik vond er geen, althans geen éénduidig, laat staan een uniek antwoord. Nochtans, er zijn in mijn leven niet zo veel dagen voorbijgegaan waar ik niet een brokje ontroering vond in één of ander kunstwerk uit om het even welk genre, tijd of cultuur. En ik heb echt geen uitgesproken voorkeur: een versregel, een romanpassage, een penseeltrek, een scènebeeld, enkele muzieknoten,... het kan alles zijn. Kunst demonstreert op zijn best de universaliteit van de mens. Moeilijker wordt het te peilen naar de diepte van deze ontroering, die men spiritualiteit kan noemen. Ik weet dat die er is. Ik ervaar het als de ongrijpbare waarheid van ars longa, vita brevis. Kunst kan je transcendent pakken boven en buiten de tijd, alhoewel ik weet dat kunst binnen een wel te bepalen tijd ontstaat, binnen een context, binnen de grenzen van creatieve kracht en talent. Maar het lijkt er op dat deze kracht soms buiten het waarnemingsveld van rede en zintuigen valt en dat ik er soms op die zelfde wijze door geraakt word.
Om al deze redenen en vaststellingen zoek ik mijn antwoord in het werk van één kunstenaar en ik kies er Leonardo da Vinci voor, de renaissancemens, die tezelfdertijd uitvinder, wetenschapper en kunstenaar was,
uomo universale. Drie van zijn werken neem ik samen: zijn twee beroemdste schilderwerken,
Portret van een Dame (of de
Mona Lisa, 1503-1507) en
Het Laatste Avondmaal (1495-1497) en als derde
De Mens van Vitruvius (ca. 1490). Dit laatste is getekend met pen en inkt met een lichte aquarellering over zilverstift op wit papier (Venetië, Gallerie dell'Accademia). Het traktaat
De Architectura van Vitruvius (1
e eeuw v.C.) heeft vele renaissancekunstenaars beïnvloed, maar in de tekening van Da Vinci kom je van een eerste indruk over de perfecte anatomie van een naakte man in twee standen, gevat in een vierkant en een cirkel naar een meer complexe en zeer ontroerende symboliek, die veel verder gaat dan het observeren van anatomie en geometrie. In
Het Laatste Avondmaal (Milaan, Refectorium Santa Maria delle Grazie) heeft Da Vinci een nieuwe mengvorm van tempera- en olieverftechnieken uitgezocht
Leonardo da Vinci, De Mens van Vitruvius, ca. 1490, Gallerie dell' Accademia, Venetië, Italië
om betere effecten te bereiken in het wandschilderen
‘al fresco’. De nieuwe techniek lukte niet, maar toch is een verbluffend schilderwerk bewaard gebleven. Je kijkt en droomt weg in dit tafereel van de schijnbaar volkomen rustige Christus naast de vele emotionele gebaren en uitdrukkingen van de apostelen, links en rechts van Christus. Wakker wegdromen doe je helemaal in Leonardo's
Mona Lisa, het pronkstuk van het Parijse Louvre. Waarom, ik weet het niet precies genoeg om er de juiste woorden voor te vinden. Dit is, denk ik, de onzegbare spiritualiteit, die kunst bij mij teweegbrengt.
Herman Balthazar
Auteursrechtelijk beschermd