Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 55

[p. 19]

Een tapijt van lichamen in de binnenstad
Interview met Spencer Tunick
Julien Vermeulen

Op zaterdag 7 mei 2005 om 3 uur 's morgens verzamelden 1249 mannen en 701 vrouwen aan de Schouwburg in Brugge om als naakte figuranten op te treden in één van de drie installaties die de Amerikaanse kunstenaar Spencer Tunick in de stad wilde opzetten. Vooraf had hij zijn locaties bepaald: twee plaatsen in open lucht en één overdekte ruimte. De kandidaat-participanten wisten echter niet waar deze installaties zouden plaatsvinden, alleen wisten ze dat ze geen juwelen mochten omhebben, dat ze een doorschijnende plastic zak zouden krijgen om hun kleren in op te bergen en dat de hele sessie toch enkele uren in beslag zou nemen. Door de geheimhouding van de locaties werden eventuele horden toeschouwers afgeschrikt zodat dit artistieke project niet tot een gigantische peep show gereduceerd zou worden. De pers kreeg eveneens een bepaalde plaats toegewezen: panoramafoto's van het hele gebeuren waren toegelaten, voor individuele foto's moest toestemming gevraagd worden aan de persoon in kwestie.

Het hele project was nauwkeurig voorbereid. Spencer Tunick werkt immers niet alleen. De Brugse medewerkers hadden weken vooraf kandidaten helpen zoeken en de media-aandacht voor deze kunstenaar enigszins gekanaliseerd. Bovendien was Tunick omringd door een heel team dat met hem de continenten afreist om overal gelijkaardige installaties en opnames te maken. Hij zelf ziet zich als een ‘nude landscape photographer’, een kunstdiscipline waarmee hij reeds in de vroege

Brugge 7 mei 2005: 1950 naakte figuranten voor het belfort.
[Foto: Spencer Tunick]

[p. 20]

jaren negentig van wal stak. Uit de eerste jaren dateren zijn tentoonstellingen Naked Pavement (Burlington, Vt, 1996) en Naked States (New York, 1998). Deze exposities tonen naaktfoto's van grote groepen mensen die op openbare plaatsen gaan staan of liggen. Gedurende enkele minuten geeft de kunstenaar aanwijzingen, de installatie van lichamen wordt opgezet, hijzelf of een medewerker nemen foto's en maken videomateriaal.

Spencer Tunick is geboren in Middletown, New York (1967). Hij haalde een BA aan het Emerson College, Boston, MA.

Naaktinstallaties

‘Ik werk niet met acteurs of modellen, maar met vrijwilligers. Mijn eerste grote project kon ik in Canada realiseren dank zij de medewerking van het Museum voor Hedendaagse Kunst in Montréal dat voldoende mensen bijeen kon brengen om een “pavement” van naakte lichamen te maken. Ik zie mezelf als een beeldend kunstenaar, om het wat moeilijker te zeggen: ik maak tijdelijke “site-related”, “site-specific” installaties. Deze verdwijnen na vijf minuten, wat overblijft is een foto, een reeks foto's, een montage. Vanuit Canada ben ik als het ware vertrokken voor een tournee over alle continenten heen. In Londen wou ik enkele honderden mensen naakt voor de Cutty Sark laten poseren, liggend op straat. Maar er kwamen te weinig vrijwilligers en ik voelde me als een schilder die te weinig verf had. Als het kan, werk ik immers heel graag met gigantische groepen mensen, 4000 in Santiago (Chili), 4500 in Melbourne (Australië). In Melbourne raakte ik echt buiten mijn zinnen van enthousiasme. Ik had gerekend op een duizendtal of zo, maar de mensen bleven komen en bleven komen. Het begon te regenen, maar plots klaarde het op en kon ik foto's schieten. Prachtig, duizenden mensen in de boulevards tegen een prachtige skyline 's ochtends vroeg, op de bruggen, in de binnenstad. Ik moet die mensen natuurlijk bijeenkrijgen. Vaak met de medewerking van een plaatselijke galerij of een toeristische dienst of een culturele organisatie. Vooraf moet ik wel via de pers of via het internet een oproep doen aan kandidaten. Ik deel dan ook kaartjes uit met mijn email adres en mijn oproep “sign to participate”. Als iedereen opgekomen is probeer ik dan een magnifiek landschap van lichamen te creëren door die te plaatsen tegen de achtergrond van een beroemde locatie, van een publieke plaats. Zo ontstaat er een spanning tussen het naakte lichaam en het landschap. Ik probeer zo een dimensie, een betekenis toe te voegen aan de vertrouwde plaats. Ook de deelnemers zien die plek dan later nooit meer op dezelfde manier.’

Integratie van een tapijt naakte lichamen in een parklandschap.
[Foto: Spencer Tunick]

Ironie in het werk van Spencer Tunick: Joe's Meat Market
[Foto: Spencer Tunick]

‘In Helsinki heb ik een vrij bestudeerde compositie gemaakt: vooraan stond een brede avenue van naakte mensen en dan, naar achteren toe, een lange rij mensen die een smal straatje vulden dat naar een ander pleintje leidde. In een reeks opnames die ik in 2003 in New York gemaakt heb (Grand Central) is er bijvoorbeeld een duidelijke spanning tussen de typisch Amerikaanse vlag die opgehangen is en daaronder de grote groep mensen. Een statement dat een zekere interactie oproept. In zwart-wit foto's kan ik ook duidelijk met contrasten werken. Voor een van mijn vroegere werken in Pennsylvania bracht ik een massa “naakte ruggen” samen onder een donkere brug. Voor grote groepen zoek ik - samen met mijn medewerkers - heel nauwkeurig een geschikte locatie uit. Dan regisseer ik heel precies de opstelling die ik in die context wil realiseren. Een clairobscuur-opname van naakte lichamen in Breda in de subtiele sfeer van het vroege ochtendlicht. Langs de Thames in Londen liet ik een lange rij figuranten met hun naakte rug naar de camera gekeerd poseren. Of in een woestijngebied: het Nevada-landschap met bergen, licht en mist, en daarin drie S-vormige lijnen van liggende lichamen. Soms vraag ik de figuranten ook in de camera te kijken of zich op één bepaald punt te fixeren.’

Een weelderig decor

‘Ook de historische binnenstad van Brugge is een uitdaging voor mij, het is een besloten plek en toch een weelderig decor. Er zijn de verticale lijnen van het belfort. Er zijn de reien. En de vele pleintjes. Er is de schouwburg die ik wou willen vullen met vijf niveaus naakte mensen, als een enorme bruidstaart van lichamen. Ja, voor mij als kunstenaar is de materie van mijn werk nu eenmaal het menselijk lichaam zonder kleren. Maar om dat te realiseren heb ik de steun van heel veel mensen nodig. Vooral ook de magnifieke medewerking van de culturele organisaties. Mijn werk is immers nooit het resultaat van één man, maar van een samenwerking tussen honderden personen. Mijn foto's brengen een proces op gang. Of zijn ergens het eindresultaat van een zekere dynamiek.’

‘Mijn werk vertrekt van een installatie, van een momentgebeuren. Ik geef richtlijnen aan de groep door een megafoon van op een ladder of een hoogtewerker bijvoorbeeld. Zo organiseer ik de groep: ik stel hen op tegen een achtergrond en vraag hen te zitten, te liggen, te hurken, met de rug naar de camera te staan, in een gebedshouding te staan... Of ik vraag hen rond een standbeeld te gaan liggen en vandaar uit over een brug heen als een tapijt van naakte lichamen. Dit proces duurt

[p. 21]

[Foto: Spencer Tunick]

maar enkele minuten, vijf minuten bijvoorbeeld. Vooral die enkele momenten tussen het regisseren en de shots fascineren me steeds. Het zijn geen gemakkelijke momenten, want soms is het behoorlijk koud, soms krijgen we regen, soms moet ik een half uur wachten op voldoende belichting, duizend mensen is ook een grote groep. Als die mensen gepositioneerd zijn, dan probeer ik daar van de genieten. Dan pas neem ik foto's, slechts enkele minuten heb ik daarvoor. Medewerkers maken video's. Achteraf probeer ik dat moment te documenteren, ik monteer de beelden. Ik vertrek dus wel van naaktinstallaties, maar ik geef toe dat ik een lichte voorkeur heb voor de foto, voor het eindproduct. ledere deelnemer krijgt trouwens een foto; als teken van dank, als teken van respect.’

Joe's Meat Market

‘Neen, ik wil de mensen niet tot objecten herleiden. Tentoonstellingen als Naked Pavement (in Burlington, Vt.) of Nude Adrift (Londen) roepen misschien wel iets objectiverends op. Neen, het op elkaar stapelen van lichamen mag je ook niet associëren met historische gebeurtenissen als bloedbaden of met wat er in concentratiekampen gebeurd is. Misschien suggereren bepaalde foto's wel een zekere eenzaamheid, een vorm van naastelkaar-staan. Maar dat is niet systematisch het geval. Voor mij zijn die lichamen ook geen voorwerpen. Het seksuele aspect is niet belangrijk voor mij, al zien bepaalde Amerikanen dat wel anders. Het is geen geheim dat ik al verscheidene keren door de politie opgepakt werd voor mijn werk. Ik let er ook goed op dat ik de juiste perskanalen bereik. Ik wil niet dat mijn werk enkel in sensatiebladen figureert. Daar heb ik geen boodschap aan. Ik wil het naakte lichaam uit die sensatiesfeer halen. En dat ik de mensen zou onderwerpen aan een vorm van opgelegde controle of aan repressie klopt niet. Ik positioneer die lichamen natuurlijk wel, maar ik wil alleen dat er een verband is tussen wat ik wens te doen en wat de deelnemers zelf wensen. Als een groep mensen op de grond ligt (zoals bij mijn block-the-pavement projecten) dan kan men wel eens denken dat die personen slapen of dood zijn. Men kan dat beeld associëren met de dood, met rampen enz. Maar voor mij is dat slechts een reflectie: we raken even aan de dood, maar gaan terug naar het leven. Dat is het frisse, het nieuwe van de foto's, men beseft dat de personen levend aanwezig zijn in een bepaalde context. Soms vraag ik de figuranten ook niet zo maar los naast elkaar te liggen of te staan. Voor de creatie in Barcelona vroeg ik de mensen elkaar aan te raken, elkaar vast te houden en een danssuggestie te creëren. Zo wilde ik een gevoel van togetherness opwekken. Ook in de foto's van mijn project in Selfridges in Londen wilde ik een gevoel van ontspanning, van relaxatie suggereren. Soms verwerk ik ook een ironische dimensie of een humoristisch aspect in de beelden. De foto die ik gemaakt heb op de hoek van 123rd Street en Malcolm X Boulevard in New York werkt met een ironische spanning tussen de naakte lichamen en de opschriften op het stalletje: “Tropical Products. Joe's Meat Market”. In Zuid-Afrika kregen mijn foto's bijna automatisch een politieke dimensie. Ik liet zwarte en blanke Afrikanen door elkaar heen liggend poseren in een natuurdecor. Daar had ik heel duidelijk het gevoel dat naaktheid grenzen en muren doorbreekt’.

‘Ik ben bekend geworden door mijn massanaaktfoto's. Maar daarnaast doe ik ook andere dingen. Aanvankelijk werkte ik met zwart-wit-opnames in New York. Later kwam er kleur bij en video. Vaak ook nam ik foto's van kleinere groepen naakte mensen, bijvoorbeeld op de hoek van een straat, zoals op 9th Street en First Avenue of in een geometrisch aangelegd park in Lissabon. Bepaalde beelden stellen slechts enkele personen centraal. Soms moeten bepaalde shots heel snel gemaakt worden. In de V.S. kan men enorme boetes krijgen om in het openbaar naaktfoto's te maken. In 1993 bijvoorbeeld wilde ik in New York drie naakte vrouwen op straat fotograferen die een vierde persoon horizontaal in de armen houden. Om dat te doen moet je de zaken goed voorbereiden. De personen werden

[Foto: Spencer Tunick]

in een deken gewikkeld en met een auto naar de locatie gebracht. Dan stapten ze snel uit en namen ze de juiste positie in. In enkele seconden moest ik de shots maken. Snel, voor dat de politie tussenkomt, moet de installatie weer opgebroken worden. In Parijs heb ik een liggend naakt gefotografeerd vóór de Eiffeltoren. Elders nam ik een foto van twee jonge vrouwen, met hun rug en openhangende haren naar de camera gekeerd, tegen de indrukwekkende skyline van een stad. Op Antarctica fotografeerde ik één naakte vrouw temidden van een groep pinguïns. Soms ook zijn het vrij gewone beelden, van een naakte vrouw op de motorkap van een auto of op een diepvriezer in een winkel. Die foto's zijn natuurlijk minder spectaculair, ook omdat het massagebeuren ontbreekt. Mijn nieuwste projecten zijn foto's van privé-feestjes. Iemand organiseert een party, sommige mensen zijn gekleed, andere zijn naakt. Als het feest volop bezig is, maak ik een reeks foto's. Mooie beelden van mensen die elkaar ontmoeten, die face-to-face contact hebben, die praten, lachen, muziek beluisteren. Er is dan ook een soort contrast in dresscode, iets wat ik soms ook uitspeel in mijn grotere opnamen, bijvoorbeeld de foto's in The Saatchi-Gallery in Londen.’

[Interview Brugge, 5 mei 2005. Met dank aan Spencer Tunick en aan de medewerkers van Brugge Corpus 05. Een tentoonstelling van het werk dat Spencer Tunick in Brugge gemaakt heeft, vindt plaats van 5/2/2006 tot 31/3/2006 in het Concertgebouw te Brugge]