Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 55

[p. 6]

Behalve fluxus gaat alles in fluxus voorbij
Simonne Claeys

In de voorbije eeuw ontstond een nieuw imago van de kunstenaar. Hij was niet langer meer een genie dat hogere waarden in het vaandel voerde maar veeleer een provocateur die de brave burgerij met haar vaste waarden op stang joeg. Het shockerende werd een zelfstandige waarde. George Maciunas begon met de Fluxus-beweging in 1962.

Marcel Duchamp en John Cage oefenden veel invloed uit op Fluxus. Het werd een kunststroming die vooral in de jaren zestig en zeventig met artistieke experimenten het internationale kunstleven beïnvloedde. Het begon in Europa maar het spreidde zich snel uit naar Amerika en Japan. Het was geen samenhangende beweging. Dat zou een tegenstrijdigheid zijn met de basisopvattingen. De leden waren meer een groep van individualisten. Maar toch is het woord beweging nergens in de kunst zo toepasselijk als hier. Hun kunst was inderdaad een soort golf, een schokgolf die uitdijde over en onder de maatschappij. In zekere zin waren fluxus-artisten meer zoiets als sociale activisten. Maar net als de dadaïsten in het begin van de eeuw zou deze omschrijving van hun anti-kunst geen genade vinden in hun ogen. Evenmin wilden zij zichzelf zien als beeldhouwers of muzikanten of schrijvers. Elk kastje om ze te klasseren werd genegeerd, zoals ze ook alle theorieën vermeden die hun creativiteit alleen maar konden beperken. En begrijpelijk dus ook dat zij een voorkeur hadden voor mixed media. Als je hun stijlmiddelen wil omschrijven, moeten die hoe dan ook uit het spontane en het humoristische voortkomen. Hun optredens kan men vergelijken met de happening in Amerika. Het waren actions en woorden als performance of event werden in deze beweging ingeburgerd. Het woord fluxus betekent zoveel als stroom, voorbijgaand en niet vast te houden. Kunstuitingen zoals Mail Art (in Vlaanderen aanwezig met Guy Schraenen) of Land Art zijn er de erfgenamen van. In de muziek is fluxus sterk aanwezig - maar nogmaals, zijn Nam June Paik, Charlotte Moorman, George Brecht, Yoko Ono, Dick Higgins, Alison Knowles, Jackson MacLow, La Monte Young componisten of beeldende kunstenaars of schrijvers? Of is hun werk een shockerende vermenging van vaudeville, Cage, Duchamp en gags zoals Maciunas het gewild had?

Op 2 januari 1962 schreef George Maciunas:

12 Piano Compositions for Nam June Paik
compositie nr 1:	laat de sjouwers de piano op het podium zetten
compositie nr 2:	stem de piano
compositie nr 3:	schilder met oranje verf patronen op de piano
compositie nr 4:	sla met een lange stok ter lengte van een toetsenbord alle noten tegelijk aan
compositie nr 5:	plaats een kat of een hond (of beide) in de piano en speel Chopin
compositie nr 6:	span de 3 hoogste snaren met een stemsleutel tot ze springen
compositie nr 7:	stapel de ene piano op de andere (die mag kleiner zijn)
compositie nr 8:	plaats de piano ondersteboven en zet een vaas met bloemen op de klankkast
compositie nr 9:	teken de piano zodanig dat het publiek de tekening kan zien
compositie nr 10:	schrijf pianocompositie nr 10 en toon het aan het publiek
compositie nr 11:	was de piano, boen en polijst hem goed
compositie nr 12:	laat de sjouwers de piano van het podium halen

George Maciunas gebruikte de naam Fluxus een eerste keer als titel voor een tijdschrift, een tijdschrift dat nooit verscheen. Een eerste tentoonstelling, de Fluxus International Festspiele organiseerde hij in Wiesbaden in september 1962. In Duitsland en Frankrijk legde hij contacten met belangrijke kunstenaars uit de avant-garde. In New York ontmoette hij La Monte Young, George Brecht, Dick Higgins, Allan Kaprow en anderen. Maciunas was menslievend, een humorist, en zeer actief. Hij schreef een Fluxus-manifest, organiseerde Fluxus-events, bouwde een Fluxus-label uit van objecten, filmen en boeken van diverse kunstenaars. Hiervan is de Fluxuskit een representatieve selectie. De idee gaat terug op Boîte-en-valise of kunst in een doos van Duchamp, de Fluxuskit was echter meer een collectief product dan een individueel museum. In Soho-Manhattan kocht Maciunas huizen, Fluxus Cooperative, Inc, waarmee hij kunstenaars een juiste werken leefruimte wou bieden.

Uit het Fluxus-manifest: Purge the world of bourgeois sickness, ‘intellectual’, professional & commercialized culture, PURGE the world of dead art, imitation, artificial art, abstract art, illusionistic art, mathematical art, - PURGE THE WORLD OF ‘EUROPEANISM’!

Bijna alle kunstenaars van Fluxus keken op naar John Cage of vertrokken vanuit Cage en zijn begrip van indeterminacy. Zijn werk 4:33 (1952) bestaat uit diezelfde tijd stilte, zodat het publiek de toevallige omgevingsgeluiden als muziek zal ervaren. Videokunstenaar Nam June Paik beantwoordde dit met zijn Zen for Film (Fluxus Film no 1) uit 1964. Daarin wordt een lege, dus transparante filmlus afgedraaid. Zoals de luisteraars bij Cage naar toevallige geluiden luisteren, kijken de toeschouwers hier naar toevallige stofjes

[p. 7]

TV-Bra for Living Sculpture met Charlotte Moorman van Nam June Paik
[Foto: Peter Moore]

en filmkrassen. In het atelier van Mary Bauermeister in Keulen werd Hommage à John Cage in 1959 uitgevoerd waar één van de twee piano's omver werd geworpen. Enkele maanden later had de creatie plaats in hetzelfde atelier van Etude for Piano Forte, gecomponeerd in 1959-60. John Cage en David Tudor waren present. Nam June Paik speelde werken van Chopin afgewisseld met het in stukken snijden van Cage's hemd, en Cage en Tudor kregen shampoo over zich.

Nam June Paik is belangrijk voor zijn videosculpturen, installaties, performances, en tapes. Met Charlotte Moorman vormde hij een onafscheidelijk duo op de fluxus-scène. Ze was cellist en organiseerde jaarlijks een avant-garde festival in New York.

Edgard Varèse noemde haar de ‘Jeanne d'Arc van de nieuwe muziek’. Ze creëerde de meeste van zijn werken. Toen de Opera Sextronique in 1967 in New York plaats had, werd de uitvoering door de politie onderbroken. Paik en Moorman werden voor een nachtje opgepakt. Zo werd ze beroemd als topless cellist. Paiks eerste video-object-composities dateren van 1969, TV Bra for Living Sculpture, en twee jaar later TV-cello. Tijdens Ices 72, een International Festival of Experimental Sound, dat in het Roundhouse in Londen plaatsvond, zat Moorman naakt met een cello van ijs, in een ijzige stilte, tot het ijs gesmolten was. Na de voorstelling maakte Nam June Paik een TV-Bett voor de herstellende Moorman.

Tot slot nog vijf composities van Amerikaanse kunstenaars die allemaal in contact stonden met fluxus en waaruit blijkt dat ze zoals Maciunas aan ‘Aktionen’ dachten.

Drip Music, For single or multiple performance, 1959, George Brecht A source of dripping water and an empty vessel are arranged so that the water falls into the vessel.

Shuffling Piece, 1960, Alison Knowles Listen to the people walking on the floor above you.

uit Compositions, 1960, La Monte Young Draw a straight line and follow it.

Smoke Painting, 1961, Yoko Ono Light canvas or any finished painting with a cigarette at any time for any length of time. See the smoke movement. The painting ends when the whole canvas or painting is gone.

Yellow Piece, 1963, Dick Higgins When you finish reading this, stop performing this piece.