Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 53

[p. 93]

Hedendaagse architectuur in ‘Wallonie-Bruxelles’
Marc Dubois

Architectuur is steeds een boeiende spiegel van een samenleving. Het gebouwde is niet enkel een zaak van stijlen of vormgeving, het drukt veel meer uit. Het geeft een beeld van ambitie of ontreddering en is direct verbonden met de economische conjunctuur. Terwijl Brussel nauwelijks in staat is om via kwalitatieve architectuurprojecten haar positie als Europese hoofdstad waar te maken is er in Wallonië de laatste jaren een positieve ontwikkeling waarbij Luik een centrale positie blijft innemen.

Brussel

Het Atomium voor Expo '58 en de hoofdzetel van de Bank Lambert uit 1959, ontworpen door Gordon Bunshaft (SOM), zijn misschien de laatste bouwwerken waarmee Brussel zich een plaats wist op te eisen op Europees niveau. Met welk bijzonder gebouw heeft Brussel zich na 1960 op de Europese kaart geplaatst? Het grootste bouwproject van België in de 20^ste eeuw is zeker het Europees administratief complex in de Leopoldwijk ontworpen door het bureau Espace Leopold. Deze troosteloze mastodont staat er als een pronkerig spiegelpaleis. Het is ongetwijfeld ‘de’ gemiste kans, bankiers en ontwikkelaars kozen voor de grijze middelmaat. Wie kan er trots zijn op dit eindresultaat?

Tien jaar geleden deed de befaamde Franse architect Jean Nouvel een voorstel om het Berlaymont complex te renoveren, de opdracht werd echter gegeven aan een Brussels bureau met sterke politieke banden. Begin 2004 zijn de werken nog niet klaar! Het eindresultaat zal ongetwijfeld enkel een plaats krijgen in het Guinness Record Book als de duurste verbouwing in Europa en niet voor de architectonische merites. Om het tij te keren werd in 2003 op initiatief van de Federale Regering een strategisch plan ontwikkeld voor de Leopoldwijk waarbij het bouwen van een cultureel forum een bijzondere schakel vormt. Wat dit zal opleveren blijft een open vraag!

Brussel werd overgeleverd aan bureaus die in naam van een stedelijke reconstructie uitgesproken postmodernistische gevelarchitectuur produceren zoals Atelier d'Art Urbain. De KBC Bank koos voor haar hoofdzetel voor dit Franstalig bureau, gecombineerd met Michel Jaspers. Deze tendens zet zich nog steeds verder met de nieuwe hoofdzetel van Fortis ontworpen door de Amerikaan Michael Graves (i.s.m. Michel Jaspers) aan de Jacqmainlaan.

Toch zijn er lichtpunten! Brussel heeft veel geïnvesteerd in het heraanleggen van de publieke ruimte. Het gerenoveerd en vergroot Balsaminetheater in Schaarbeek, ontworpen door het bureau DMA (Deleuze, Metzger en vennoten), kreeg recent een onderscheiding in

Luik Ilot Saint-Michel / Place Saint Lambert, 1999-2000
Groot project van stadsherstel onder leiding van Claude Strebelle (Atelier du Sart Tilman). Voor de kunstintegratie deed hij beroep o.a. op zijn vriend Dan van Severen.

de Biënnale van Sao Paulo. Begin 2004 opende de Beursschouwburg opnieuw haar deuren na een grondige opknapbeurt onder leiding van de Antwerpse B-Architecten (i.s.m. DHP Architecten). Dit jaar verwacht men ook de opening van het nieuw Théâtre National aan de Jacqmainlaan. Ook bij de renovatie van het Paleis voor Schone Kunsten wordt gestreefd naar architectonische kwaliteit.

Wallonië

De beslissing om Namen uit te bouwen tot hoofdstad van Wallonië resulteerde niet in interessante gebouwen. Na een internationale wedstrijd voor de regeringsgebouwen, gewonnen door de Zwitser Mario Botta, werd alles afgeblazen. De wijze waarop het station van Namen werd gerenoveerd is zowel stedenbouwkundig als architectonisch een mislukking van formaat. Zoals de Vlaamse overheid de unieke kans in Brussel heeft

[p. 94]

laten liggen om via kwalitatieve architectuur haar aanwezigheid te visualiseren en te benadrukken, zo ook is dit het geval geweest voor Wallonië in Namen. Wel een boeiend maar klein project om te vermelden, het nieuw Félicien Ropsmuseum met een verrassende inrichting van Filip Roland.

Dat er in de jaren '80 en '90, zoals ook in Vlaanderen, gebouwen werden optrokken die men kan catalogeren onder de term ‘bouwsels’ is evident, gemiste kansen die echter veel gemeenschapsgeld hebben gevergd. Het financiëncentrum in Ath komt enkel voor in publicaties die tonen hoe perfect prefabbeton kan zijn! Ook het nieuw justitiegebouw te Aarlen is een pronkerig overheidsgebouw, een glazen stolp waarbij het glas symbool moet staan voor de transparantie van de justitie!

Hoe men kan omgaan met het verleden en het waardevol industrieel erfgoed kreeg een concrete vorm in Frameries met het project Pass (Scientific Adventures Park) ontworpen door de Franse architect Jean Nouvel. Op een terrein van de voormalige steenkoolmijn Le Crachet opende in 2002 een educatief en toeristisch centrum. Wallonië bezit ook interessant modern erfgoed, zoals het oeuvre van architect Jacques Dupuis (1914-1984). Eveneens in Frameries staat een schitterende school uit de jaren '50, een meesterwerk van Dupuis dat gelukkig het statuut kreeg van beschermd monument.

Alhoewel geboren in Gent is Philippe Samyn (^o1948) een begrip in Wallonië. In de jaren '90 bouwde hij een aantal schitterende werken o.a. een gebogen houten dakstructuur met een innovatief concept in Marche-en-Famenne en het kantoorcomplex Dupuis te Marcinelle. Hij ontwierp de Aula Magna te Louvain-la-Neuve, een uiterst lichte glazen bouwvolume met een zaalconcept dat een grote diversiteit aan activiteiten kan ontvangen, zowel voor de universiteit als voor muziek en theaterproducties. Zijn meest spectaculaire creatie is het nieuwe Total-Fina pompstation in Nijvel. Vaak zijn stopplaatsen op autosnelwegen ongezellige en banale omgevingen. Dat het ook anders kan toont Samyn met zijn servicestation in Nijvel waar hij met één dakstructuur van 210 meter alle functies bij elkaar houdt. Zeker de moeite waard om te stoppen tussen Brussel en Parijs!

Nijvel Service Station Total Fina Elf Europe, 1998-2001 Philippe Samyn & Partners
[Foto: Geertrui Derycke]

Na een samenwerking in het bureau BEG profileert Laurent Ney zich als een zeer getalenteerd ingenieur waarmee ook Vlaamse architecten graag samenwerken. Zijn ranke voetgangersbrug op de Brusselse Tervurenlaan i.s.m. Pierre Blondel is hiervan een mooi voorbeeld. Blondel is ook de ontwerper van een bijzonder project in Charleroi, de inventieve verbouwing van het voormalig zwembad van La Broucheterre tot 33 sociale woningen.

Omgaan met het erfgoed blijft ook een belangrijke opgave in Wallonië. Een geslaagd voorbeeld is een medische praktijk te Huy ontworpen door Mario Garzaniti. Deze talentvolle architect ontwierp ook een aantal opmerkelijke woningen in en rond Luik.

Wallonië heeft een zeer strikte regelgeving voor nieuwbouw in rurale gebieden. Daarmee werd soms groot onheil vermeden maar anderzijds stimuleert dit zuiver nabootsing en is er weinig marge voor kwalitatieve nieuwbouw. Wallonië heeft een aantal architecten, zoals Bernard Herbecq, Yves Delhez en Henri Chaumont, met een uitgesproken sculpturale vormentaal waarbij overvloedig gebruik wordt gemaakt van hout. Dat het aanwenden van traditionele materialen geen belemmering vormt voor hedendaagse architectuur toont Norbert Nellens (Bureau Artau) met een aantal woningen in de Oostkantons. Hij ontwierp ook de zeer geslaagde verbouwing van de abdij van Stavelot in functie van een museale herbestemming. Een voorbeeld van landschappelijke integratie is het seminariecentrum in Spa in het Domein van Berinzenne naar een ontwerp van Marc Grondal.

Pierre Hebbelinck (^o1956) heeft jaren het hoofd boven water moeten houden met kleine woningen en verbouwingen. Zijn eerste grote opdracht is de verbouwing van de Vleeshalle in Luik, gevolgd door het winnend wedstrijdontwerp voor het MAC'S op de uitzonderlijke industriële site van Grand-Hornu. Met een grote gevoeligheid om de bestaande delen te combineren met de nieuwbouw wist hij deze plek te transformeren tot een rustige plaats voor de kunst. Het is de verdienste geweest van de architect, van Laurent Busine en zijn

[p. 95]

equipe dat de Borinage eindelijk een kwalitatief hoogstaand gebouw kan tonen. Hebbelinck bouwt momenteel het theater in Mons.

Luik, het centrum

De gunstige geografische ligging van Luik geeft de stad extra mogelijkheden, zeker de laatste jaren door de groei van de Euroregio met de polen Maastricht en Aken. De belangrijkste Waalse architect is ongetwijfeld Charles Vandenhove (^o1927), die in de jaren '60 en '70 een aantal gebouwen realiseerde op de Campus van Sart Tilman, één van de meeste ambitieuze Waalse projecten na 1945. Hij kreeg eind de jaren '70 internationale waardering voor zijn stadsvernieuwingsproject Hors-Château en de schitterende restauratie van de renaissance woning Hotel Torrentius, beiden in het historisch stadscentrum. In de jaren '90 transformeerde hij op een voorbeeldige wijze het complex ‘Le Balloir’. Ook zijn intense samenwerking met beeldende kunstenaars uit Wallonië, zoals Wiedar, en internationale figuren zoals Soll Lewit valt hier te vermelden. De laatste jaren is het bureau Vandenhove bijna voor 90% actief in Nederland met belangrijke huisvestingsprojecten in diverse steden. Hij ontwierp ook het nieuw Justitiegebouw in Den Bosch.

Luik had het zwaar te verduren in de jaren '60 door een ongebreidelde slopingsdrift. De bebouwing rond Place Saint Lambert en het Justitiegebouw werden afgebroken voor de aanleg van een immens verkeersknooppunt, dat er nooit is gekomen. Deze open wonde in het stadsweefsel bleef er liggen tot halfweg de jaren '90. Het was de schandvlek van Luik, een kankerplek als gevolg van te hoge ambities en veel corruptie. Het groot project van stadsherstel voor deze site stond onder leiding van Claude Strebelle (Atelier du Sart Tilman) die het stedenbouwkundig plan ontwikkelde en ook één bouwblok ontwierp. Naast een gedeelte ontworpen door Herbecq is het vooral de uitzonderlijke kwaliteit van het bouwblok ontworpen door Bruno Albert (^o1941) dat opvalt, een project waarvoor hij beroep deed voor de kunstintegratie op zijn vriend Dan Van Severen. Dat hij op correcte wijze een bouwvolume kan inpassen in een stedelijk weefsel had hij reeds bewezen met zijn Hogeschool voor Handelswetenschappen in Luik (i.s.m. C. Ghysen). Het oeuvre van Albert in Wallonië is bescheiden van omvang, groot in de graad van authenticiteit. Zoals Vandenhove werkt Albert actueel zeer veel in Nederland waar hij grote woningbouwopgaven kreeg in Amsterdam en Maastricht. Wat betreft interessante nieuwe kantoorgebouwen in Luik vallen te vermelden het SPI+ complex en EVS bedrijfsgebouw op

Luik Renovatie en nieuwbouw Le Balloir, 1988-1995
Architect Charles Vandenhove
[Foto: Kim Zwarts]

Sart Tilman, beiden van Daniel Dethier, en de verbouwing van een voormalig klooster door Joël Claisse. Bijna alle toonaangevende architecten hebben samengewerkt met ingenieur Réne Greisch (1929-2000) en zijn bureau BEG. Voor Greisch is het bedenken van elegante constructies de essentie van de ingenieursinbreng. Men mag hem beschouwen als de ‘fil rouge’ tussen de architecten. Greisch werkte ook met architecten uit Vlaanderen zoals bOb Van Reeth. Greisch was een constructeur pur

Herstal
Brug, 1987-1991
Ingenieur René Greisch / BEG
[Foto: Daylight / Jean Luc Deru]

Louvain-la-Neuve
Aula Magna, 1996-2001
Philippe Samyn & Partners
[Foto: Clair-Obscur]

sang, zijn bruggen over het Albertkanaal tussen Luik en de Nederlandse grens zijn slanke constructies met een minimaal materiaalgebruik. Zijn meesterwerk is de grote tuibrug te Herstal die ondertussen reeds het statuut heeft gekregen van beschermd monument. De brug over de Maas te Luik, gecombineerd met twee tunnels, is meer dan een verbinding van oevers, het is een nieuwe landmark in het stadslandschap van Luik. Dit jaar wordt zijn voetgangersbrug in Maastricht in gebruik genomen. Het bureau BEG is uitgegroeid tot een bureau met internationale faam en werkt ook mee aan het bouwwerk waarmee Luik zich op de Europese kaart wil zetten, het nieuwe HST station ontworpen door de wereldbefaamde Spaanse architect Santiago Calatrava. Het wordt een uitzonderlijke constructie waarmee Luik haar ambities wil tonen als belangrijk economisch centrum van Wallonië.