Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 51

[p. 28]

Octave Delepierre (1802-1879)
Diplomaat, publicist en bibliofiel in Londen
Lori Van Biervliet

Joseph Octave Delepierre zag het levenslicht in Brugge in 1802. Zijn vader was een ingeweken Franse functionaris die in 1797 in Brugge getrouwd was met een telg uit het oud Spaans geslacht De Peneranda. Van hem erfde Delepierre een liberale geest en een Franse charme en geestigheid. Van zijn adellijke moeder kreeg hij een zelfbewustzijn mee die het kleinburgerlijke oversteeg. Na een libertijnse opvoeding, studeerde Delepierre rechten aan de Gentse Universiteit. In 1828 huwde hij als jong advocaat met de Engelse Emily Napier. Aldus raakte hij vertrouwd met de Angelsaksische cultuur, zeden en gewoonten.

Naast zijn werk aan de balie, kwam Delepierre in de Brugse stedelijke ambtenarij terecht. Hij bracht zijn dagen grotendeels door als adjunct van stadssecretaris en bibliothecaris P.-J. Scourion. Door zijn grote talenkennis was hij de aangewezen persoon om de talrijke vreemde bezoekers in het Stadhuis te woord te staan, informatie te verstrekken en eventueel in de stad rond te leiden. Aldus kwam hij in contact met binnen- en buitenlandse geleerden, literatoren, kunstenaars en kunstkenners. De stadsbibliotheek was toen ondergebracht in een gedeelte van de Gotische Zaal. Daar kwamen Henri Moke, Victor Hugo en Alexandre Dumas stof halen voor hun historische romans. Hendrik Conscience vond er gegevens voor zijn Leeuw van Vlaanderen en de Duitse kunstgeleerden G.D. Passavant en G. Waagen ontvingen er inlichtingen over de Oude Vlaamse Meesters. Sommige ontmoetingen schiepen vriendschapsbanden en Delepierres huis werd een verzamelplaats van bekende figuren uit het binnen- en buitenland.

Archivaris en bibliothecaris in Brugge

Gaandeweg verwierf Delepierre een encyclopedische kennis over zijn stad die hij graag aan anderen meedeelde. Hij werd lid van de Société des Beaux-Arts de Gand (1836), prijkte op de lijst van de bibliofielen van Mons (1837) en kreeg een notitie in de Dictionnaire des Hommes de Lettres de la Belgique (1837). In 1837 werd hij tot archivaris van de Provincie West-Vlaanderen benoemd (thans Rijksarchivaris) en het jaar daarop als stadsbibliothecaris van Brugge. Hij diende orde in de depots te scheppen, die sedert de revolutietijd in een chaos verkeerden. Aldus moest er zo vlug mogelijk een inventaris van het archief worden gemaakt en een catalogus van de stedelijke bibliotheek. Beide verzamelingen vormden een schier onaangeroerde

Een uitgave van Delepierre, oorspronkelijk verschenen in 1860 in Londen bij John Murray en in 1973 in anastatische herdruk in New York

bron die Delepierre voortdurend enthousiasmeerde en tot publicatie inspireerde. Met eenzelfde gemak als hij stadsrekeningen en kronieken over de Bourgondiërs uitgaf, bewoog hij zich op het terrein van de volksboeken en beschreef hij de monumenten en de geschiedenis van de stad in handige gidsen en in luxueuze albums.

Bij de stichting in 1839 van de Société d'Emulation, een plaatselijk genootschap voor geschiedenis, was de Brugse archivaris een stuwende kracht en werd hij een van de vruchtbaarste medewerkers aan het tijdschrift van de vereniging. Een historisch dispuut over de betekenis van de Keizer Karelschouw van het Brugse Vrije vormde in 1840-42 de aanleiding tot een strijd onder de leden van het genootschap, waarbij Delepierre het onderspit moest delven. Brugge was een provinciaal nest in een klein land, waar iedereen iedereen kende, waar de bisschop koning was en waar de gang van elke burger nauw werd gadegeslagen. De archivaris onderscheidde zich van de anderen door een open, vrije en vlugge geest die zichzelf een weg baande zonder zich iets aan te trekken van kerk, politiek of mentaliteit. In zijn zelfzekerheid en superioriteit werd hij toen door de traditionele Brugse sociëteit tegen de muur gezet. Petite ville, petite mentalité...

De redding kwam uit Brussel. In september 1842 schreef gevolmachtigd minister Sylvain Van de Weyer een brief aan de koning met het verzoek om Delepierre aan te stellen als zijn attaché bij de Belgische ambassade in Londen. Aldus geschiedde en op 17 januari 1843 vertrok de gewezen Brugse archivaris en bibliothecaris met zijn gezin naar Engeland. Sindsdien werd hij in Brugge doodgezwegen. Zijn borstbeeld in de stadsbibliotheek raakte zoek, zijn publicaties werden geboycot, zijn verdiensten vergeten.

Diplomaat in Londen

Half Engels door zijn huwelijk en onder de bescherming van de Belgische ambassadeur wendde Delepierre bijzonder vlug aan zijn nieuwe taak en omgeving. Hij werd de rechterhand van Sylvain Van de Weyer. Laatstgenoemde was een bemiddeld man,

[p. 29]

had in Parijs rechten gestudeerd, was professor geworden in geschiedenis en filosofie, vervolgens conservator van de Bourgondische Bibliotheek in Brussel en werd ten slotte een van de stichters van de eerste Belgische regering. Door zijn perfecte kennis van het Engels was hij benoemd geworden tot gevolmachtigd minister in Londen. Hij was er getrouwd met een dochter van de financier Joshua Bates, senior partner van de Baring Bank. Zijn woning in Portland, Londen en zijn landhuis in de bossen van Windsor raakten bekend om hun gastvrijheid. Tussen hem en Delepierre ontstond een hechte levenslange vriendschap. Beide mannen hadden enigszins eenzelfde achtergrond gemeen, beiden waren met een Engelse getrouwd en zij deelden de passie voor boek en geschiedenis.

In 1848 werd Delepierre consul. Tal van Engelsen ontvingen uit zijn handen een visum voor België en sommigen zelfs met een aanbevelingsbrief voor oude vrienden. De auteur H.S. Ashbee noteerde daaromtrent: ‘Ik herinner me de eerste keer dat ik de heer Delepierre ontmoette. Ik was dan nog een jonge man die voor het eerst een verblijf op het vasteland zou meemaken. Ik bezocht hem in zijn kantoor in Paternoster Row om het nodige Belgische visum op te halen. De weinige vriendelijke woorden die hij tot me zei, maakten zo een indruk op mij dat ik vastbesloten was geen enkele gelegenheid om hem nader te leren kennen, te laten voorbijgaan.’

Aanvankelijk woonde Delepierre op 2 Melina Place, St. John's Wood, London. In 1848 verhuisde hij naar het standingvolle 18 Gloucester Terrace, Hyde Park. In hetzelfde jaar verloor hij zijn vrouw en een jaar later Susan, het jongste van zijn twee kinderen. Naderhand hertrouwde hij met de weduwe van Charles Jasper Trower, kapitein van de Bengaalse artillerie, die in 1850 gesneuveld was. Ook in zijn tweede huwelijk was Delepierre een gelukkig man. Een van zijn vrienden beschreef hem in die periode als ‘een grote en waardige verschijning, een innemend causeur, een fijnbesnaarde voordrachtgever en een goed schaakspeler’. Hij was lid geworden van de elitaire St James Club, befaamd om de goede keuken en de wijnkelder. Zijn reputatie als oudheidkundige bezorgde hem ook een zetel bij de eerbiedwaardige Society of Antiquaries.

Delepierre behoorde tot de ‘société polie’ van de Britse hoofdstad en was een graag geziene gast in de Londense ‘high society’. Jarenlang hield hij zelf zondagavondrecepties en zijn salon was een van de meest gezochte ontmoetingsplaatsen van ‘le meilleur monde’ onder de diplomaten, politici, literatoren en artiesten. Dr. Robert Blakey (1795-1878), auteur van de History of Philosophy of Mind (1848) beschrijft in zijn Memoirs (ed. 1879) enkele van die bijeenkomsten. Ook de Franse politicus Louis Blanc (1811-1882) refereert in zijn Lettres sur l'Angleterre (1866-1867) aan verschillende trouwe bezoekers van het huis aan Gloucester Terrace.

Publicist en bibliofiel

De functie bij de Belgische delegatie en de vele verplichtingen die daarmee gepaard gingen, beletten Delepierre geenszins om zich te verdiepen in de Engelse literatuur en historische bronnen. Aanvankelijk had hij vooral oog voor feiten die met het vaderland betrekking hadden. Zo vertaalde hij de politieke brieven van de historicus l'abbé Mann (1735-1809) die enige tijd als diplomaat in Brussel verbleef, nadat hij monnik en prior van het Engels Kartuizersklooster in Nieuwpoort was geweest. Voor het Engels lezerspubliek werd Delepierre een uitdrager van de Vlaamse cultuur. Hij introduceerde novellen van Conscience, Ledeganck, Karel Nys en J.A. De Laet. Zijn Sketch of the history of Flemish literature (1860) wordt nog steeds aangezien als het handboek bij uitstek over de Vlaamse literatuurgeschiedenis. Als kenner van de Vlaamse kunst waarover hij menige bijdrage heeft geleverd, werd Delepierre in Londen een invloedrijk lid van The Royal Literary Fund. Hij werd onder meer belast met het artistieke gedeelte in het Belgisch paviljoen op de International Exhibition van 1862. Bij die gelegenheid staken verschillende bekenden uit het vaderland het kanaal over, onder wie Louis Hymans. Laatstgenoemde beschrijft in zijn memoires hoe hij Delepierre mocht vergezellen naar een receptie bij de Duc d'Aumale in Orleans House, Twickenham, dat toen een schatkamer was vol boeken en kunstwerken waaronder een verzameling Vlaamse Primitieven. Samen met Sylvain Van de Weyer behoorde Henri d'Orléans in 1853 tot de stichters van de Philobiblon Society, een exclusieve bibliofielenclub, waarvan Delepierre secretaris was.

Waar Delepierre in Vlaanderen als historiograaf actief was geweest, werd hij in Engeland vooral gefascineerd door de marginale literatuur. In 1852 publiceerde hij Macaronéana, een bloemlezing van burleske, komische literatuur, geschreven in een originele, samengestelde taal, waarvan vele woorden Latijnse uitgangen hebben. In hetzelfde jaar verscheen Bibliothèque Bibliophilo-Facétieuse, met herdrukken van schier onvindbare en uiterst curieuze teksten uit de Italiaanse en Franse literatuur, en van historische satirische chansons aan het Franse Hof. De auteurs ‘les frères Gébéodé’ staan voor de initialen van Gustave Brunet en Octave Delepierre. Pierre-Gustave Brunet (1807-1896) was een befaamd bibliofiel en bibliograaf uit Bordeaux die tijdens de Tweede Republiek lange tijd in Londen verbleef. Hij bracht geregeld verslag uit over Delepierres werken in Franse bibliofiele tijdschriften. L'Histoire Littéraire des Fous uit 1860, werd door Brunet aangevuld met Les Fous Littéraires (1880), als een eresaluut aan een oude geestesgenoot.

Delepierre bracht de laatste levensjaren door in zijn villa, 35 Howley Place, Maida Hill West. Hij stierf in 1879 in Londen, in het huis van zijn enig kind Cornélie, echtgenote van Nicolas Trübner, een van de belangrijkste uitgevers van Paternoster Row en Ludgate Hill. Bij de dood van zijn schoonvader publiceerde Trübner een eervol In Memoriam, For Friends only (1880).

In het cultuurleven van het 19de-eeuwse Brugge betekende Delepierre een typische vertegenwoordiger van een generatie Franstalige Vlamingen die door de ontginning van de plaatselijke geschiedenis en cultuur hebben willen bijdragen tot de Vlaamse bewustwording en het imago van de jonge natie. In Engeland is hij bekend gebleven als bibliofiel en bibliograaf van het eigenaardige boek. Zijn werken verschenen meestal in zeer beperkte oplage en onder onwezenlijke pseudoniemen. Veel daarvan is onvindbaar geworden. Zijn persoonlijke bibliotheek is na de dood van zijn achterkleindochter en enige nakomeling, Claire Christie Crawfurd (1890 - ca. 1950) in het groot aangekocht door de legendarische Londense boekhandelaar E. Joseph om in 1953 uiteindelijk terecht te komen in de Van Pelt Library Special Collections Rare Books van de University of Pennsylvania Library, USA. Daar zal Octave Delepierre wellicht opnieuw ontdekt en bestudeerd worden.