Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 51

[p. 13]

Arnold von Bruck (ca. 1500-1554)
Arnoldus Brugensis
Bruno Bouckaert

Hoewel hij niet meteen tot de bekendste polyfonisten uit de Lage Landen kan worden gerekend, mag zowel de muzikale carrière als het oeuvre van de 16de-eeuwse componist Arnold von Bruck zeker als belangwekkend worden bestempeld. Zijn afkomst vormt reeds lang het onderwerp van discussie. De meest diverse spellingswijzen van zijn familienaam - gaande van von/de Bruch (Bruck), de Brucq, de Prug, de Pruck(h), de Prügh tot de Prigh, enz. - gaven aanleiding tot verschillende theorieën over de vermoedelijke geboorteplaats. Niet alleen kwam Brugge in aanmerking op basis van de toenmalige Duitse spelling van de stadsnaam, maar ook - en vooral volgens Duitse muziekhistoriografen - Brugg im Aargau (Zwitserland) en de Oostenrijkse steden Bruck an der Leitha, Bruck an der Mur en Bruck an der Ammer. Inmiddels wordt algemeen aanvaard dat von Bruck, indien niet met absolute zekerheid dan toch naar alle waarschijnlijkheid, in Brugge moet zijn geboren. Het gebruik van de Latijnse vorm Arnoldus Brugensis kan evenwel enkel verwijzen naar de stad Brugge. Bovendien woonden volgens het testament van de componist uit 1550 en andere archivalische bronnen zowel één van zijn twee zusters als zijn neef Jane Danel in Brugge.

Samen met zijn illustere voorganger Heinrich Isaac (ca. 1450/1455-1517), behoort von Bruck tot de eerste Vlaamse polyfonisten die naar de Duitse gebieden uitzwermden. Zijn muziekopleiding genoot hij in de Nederlanden.

Arnold von Bruck, Et exultavit (superius), in Trium vocum cantiones centum, à praestantissimis diversarum nationum ac linguarum musicis compositae. Tomi primi (Nürnberg: Johannes Petreius, 1541)

Vermoedelijk vanaf ca. 1506 was hij koraal (koorknaap) aan het hof van de latere keizer Karel V. Hiermee was hij verbonden aan één van de meest prestigieuze Europese muziekinstellingen en waren alle elementen aanwezig voor een bloeiende internationale carrière. In die periode nam Marbrianus de Orto (ca. 1460-1529) de leiding over de hofkapel waar. Gezien hij in de opleiding van de koralen een centrale rol speelde, mag de Orto als de leermeester van von Bruck worden beschouwd. Von Bruck bleef aan de hofkapel verbonden tot 1519. Daarna is men het spoor bijster tot 1527, wanneer hij in het bisdom Terwaan tot priester wordt gewijd. In hetzelfde jaar waarin Adriaan Willaert tot kapelmeester van de Venetiaanse San Marcobasiliek werd benoemd, kon ook von Bruck een belangrijk muzikaal ambt verwerven. In de tweede jaarhelft van 1527 werd hij immers in Wenen aangesteld tot kapelmeester aan het hof van aartshertog Ferdinand (de latere koning en keizer Ferdinand I en broer van keizer Karel). Nadat hij er vermoedelijk al korte tijd actief was, volgde von Bruck er de op 9 juni overleden kapelmeester Heinrich Finck (1444/1445-1527) op. Slechts een zestal maanden eerder had men de toen reeds 82-jarige Finck de opdracht toevertrouwd een professioneel en hoogstaand zangersensemble naar internationaal model uit te bouwen. Door het overlijden van Finck kwam deze taak nu op de schouders van de Brugse componist te rusten. Het hoeft dan ook niet

[p. 14]

Arnold von Bruck, Pater noster (superius), in Novum et insigne opus musicum, sex, quinque, et quatuor vocum, cuius in Germania hactenus nihil simile usquam est editum... (Nürnberg: Johan Berg en Ulrich Neuber, 1558-1559)

te verwonderen dat von Bruck heel wat musici in dienst nam die afkomstig waren uit de Lage Landen, een regio waar nagenoeg alle toenmalige wereldlijke en kerkelijke leiders naar believen uit rekruteerden. Hij heeft bijgevolg in niet onaanzienlijke mate bijgedragen tot de aanwezigheid van de Vlaamse polyfonisten en de verspreiding van hun muziek in de Duitse gebieden.

Het ambt als kapelmeester zou von Bruck meer dan achttien jaar lang uitoefenen. Behalve het onderrichten van de koralen, diende hij het professionele zangersensemble dat de dagelijkse vieringen met gregoriaanse gezangen en meerstemmige muziek opluisterde, te leiden. Er werd van hem ook verwacht zelf muziek te componeren voor specifieke feestelijkheden. Bij zijn taken kon von Bruck rekenen op de hulp van een vice-kapelmeester, een ambt dat achtereenvolgens bekleed werd door Stephan Mahu (ca. 1480-1541) en de Gentenaar Pieter Maessens (ca. 1505-1562). In 1543 reisde von Bruck nog eens terug naar zijn geboortestreek om er zangers voor de hofkapel te rekruteren.

Het oeuvre van Arnold von Bruck is in talrijke drukken en handschriften overgeleverd. Eenmaal aangesteld als kapelmeester in Wenen, blijkt zijn werk zeer geliefd bij (lees: commercieel aantrekkelijk voor) de Duitse muziekdrukkers. Reeds in 1534 plaats Hans Ott zijn werk centraal in een verzameldruk met verder nog composities van Ludwig Sendl en Wilhelm Breitegraser. Hoewel von Bruck in dienst stond van een bij uitstek katholieke vorst, zijn er slechts een twintigtal Latijnse hymnen, magnificats en motetten van zijn hand bewaard gebleven. Hij toont zich hierin een waardige erfgenaam van de Josquingeneratie. Uit zijn vroege periode stamt onder meer een bewerking van Antoine de Févins Sancta Trinitas. Eén staatsmotet componeerde hij ter ere van de Poolse koning Sigismund I; Ferdinands kroning in Keulen in 1531 vormde dan weer de aanleiding tot het schrijven van een Te Deum. Opmerkelijk zijn ook enkele twee- tot vierstemmige motetten voor hoge stemmen, die ongetwijfeld als oefeningen voor de koralen van de hofkapel waren bedoeld. Vooral van belang in muziekhistorisch opzicht evenwel is von Brucks bijdrage tot het Duitse geestelijke en wereldlijke Lied, met respectievelijk 15 en 20 werken. In deze laatste categorie toont von Bruck zich een meester in het cantus firmus-lied, waarbij de melodie in de tenor door instrumentaal uit te voeren partijen wordt omgeven.

In zijn functie had von Bruck ongetwijfeld intensieve contacten met tijdgenotencomponisten. Tot zijn leerlingen behoorden onder meer de componist Herman Finck (1527-1558) en de muziektheoreticus Johann Zanger (na 1517-1587). Tijdens von Brucks kapelmeesterschap verbleef ook Erasmus Lapicida (Steinschneider, ca. 1440/1450-1547), componist en muziektheoreticus, aan het hof in Wenen. Caspar Copus, cantor aan de Weense Stephansdom, droeg in 1550 een Salve Regina op in gratiam Arnoldi de Bruck.

Zoals zovele componisten cumuleerde von Bruck zijn mandaat als kapelmeester met enkele kerkelijke beneficies. Dat hem dergelijke functies werden aangeboden kan alleen maar getuigen van zijn maatschappelijk hoog ingeschatte positie. Zo was hij de houder van een altaar in de Weense Sint-Stephansdom, waarvoor hij ook enkele werken componeerde. In Linz bezat hij aan de Dom sinds 1543/1544 het lucratieve Beneficium Sanctae Trinitatis en aan de kathedralen van Ljubljana (1528-1548), Zagreb (vanaf 1529) en Laas (vanaf 1531) kon hij een prebende als kanunnik in de wacht slepen. Een andere unieke blijk van eer ten slotte is zijn beeltenis op een gedenkmunt door Ludwig Neufarer vervaardigd in 1536.

Op 31 december 1545 werd von Bruck aan het hof op pensioen gesteld, maar achter de schermen bleef hij nog zeer actief. Pas op 6 februari 1554 overleed hij in het Oostenrijkse Linz, na een lange en zeer vruchtbare carrière.