Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 50

[p. 167]

Glossarium

Apodyterium: Latijnse naam voor de kleedruimte in de Romeinse balneae en thermae.

Aquatherapie: afgeleid van het Latijn aqua, water; heilzame lichaamsoefeningen in of met water, o.a. voor gewrichten, pezen, spieren, cardiovasculaire aandoeningen, dermatologische problemen. Preventief of curatief. Baden, douches, verstuivingen, compressen.

Balneologie: afgeleid van het Latijn balneum, bad; wetenschap van de invloed van verschillende soorten baden op het lichaam, eventueel op de genezing van bepaalde aandoeningen door het volgen van badkuren. Men onderscheidt traditioneel de vloeistofbaden, de gasbaden en de modderbaden. Men spreekt van indifferente baden (34-35°C; kalmerend effect); koude baden (beneden 34°C) en warme baden (boven 34°C; o.a. voor reumatische aandoeningen). Medicinale baden omvatten traditioneel o.a. soda-, mosterd- en zwavelbaden waarbij de geneeskrachtige werking van het water zelf of van de toegevoegde stoffen belangrijk geacht werden. De wetenschappelijke waarde van geneeskrachtige bronnen en zeebaden is door de moderne geneeskunde niet altijd onderschreven.

Balneotherapie: afgeleid van het Latijn balneum, bad; behandeling van ziekten door baden

Caldarium: Latijnse naam voor de warmwaterbadzaal in de thermen

Drijvende baden: in 1781 ontwierp Pascal J. Ferro het eerste drijvende badhuis op de Donau in Wenen. In zijn studie Von Gebrauche der kalten Bader pleitte hij voor het heilzame effect van koud, natuurlijk water: vanuit een drijvend badhok kon de bader plaatsnemen in een vat waar hij, stilzittend, kon ‘genieten’ van het donkere en koude rivierwater. De bains flottants op de Seine in Parijs werden in de 19de eeuw een bijzondere attractie. Naast de koudwaterbaden waren er o.a. ook Les Bains Chauds de la Samaritaine die in 1800 reeds uit vier drijvende boten bestonden en waar de badende Parijse bourgeoisie kon wegdromen in een sfeer van oriëntaalse parfums, exotische sigaren en koffie-met-rum.

Badschepen in Frankfurt (1774)

Frigidarium: Latijnse naam voor het koudwaterbad of de koude badzaal, het eigenlijke zwembad van de Romeinse thermen.

Hamman: Arabisch woord voor badhuis.

Reclame voor badstoel met ‘Dampferzeuger’ (1880)

Hydrotherapie: uitwendige, geneeskundige toepassing van water, ijs of stoom op het menselijk lichaam. De werking bestaat in hoofdzaak op een mechanische prikkeling van de huid door baden of douches. Ook het temperatuurverschil met de huid beïnvloedt de wijdte van de bloedvaten, zoals bij wisselbaden.

Jacuzzi: borrelbad

Jetdouche: waterbehandeling door sterke waterstraal te richten op bepaalde lichaamsdelen zoals bijv. onderbenen, dijen, rug.

Kneipp Sebastian (1821-1897): Duits natuurgeneeskundige die na zijn priesterwijding pastor werd in Wörishofen. Hij ontwikkelde een waterkuur als fysische behandeling van o.a. geestelijke problemen. Voorstander van een eenvoudige, natuurlijke levenswijze met aandacht voor de therapeutische waarde van water, lucht, zonlicht en kruiden. Bijzonder grote populariteit waardoor duizenden mensen jaarlijks naar Wörishofen trokken.

Kurhaus: centraal gebouw in een badplaats voor het deelnemen aan een kuur; al of niet met hotel, faciliteiten voor sociaal vermaak.

[p. 168]

Kursaal: volgens Van Dale een gallicisme voor Kurhaus. De Belgische kursalen ontstonden in de loop van de negentiende eeuw: Oostende (1836), Blankenberge (1855), Heist (1865), De Panne (1874), Nieuwpoort (1870), Middelkerke (1891), Westende (1898), De Haan (1899). Vele kuuroorden beschikten vrij snel ook over andere vormen van sociaal vermaak, o.a. over casino's die - niettegenstaande de wet op het verbod van kansspelen (24 oktober

Baden met medische toepassingen (Bilz, 1897)

1902) - decennialang op een gedoogbeleid konden rekenen.

Piscinae: Latijnse naam voor open bad- en zweminrichtingen.

Sauna: combinatie van heteluchtbad en stoombad van Finse origine. Oorspronkelijk werd de damp verkregen door water op natuurstenen te gieten die bovenop een oven gestapeld werden. Na een fase in droge, hete lucht (60 tot 85 graden) wordt de atmosfeer vochtiger gemaakt, waarna men zich afspoelt in warm of afwisselend warm en koud water. Het ritueel wordt afgerond met een ijskoud dompelbad.

Sociale zekerheid: van zodra het thermalisme als therapie door de sociale zekerheid erkend werd, konden grote groepen patiënten van de badkuren genieten. Daardoor verloren de meeste gerenommeerde kuuroorden hun exclusieve aantrekkingskracht voor de bourgeoisie en werden centra als Spa, Contrexéville e.v.a. vanaf het interbellum populaire bestemmingen voor de grote massa. Dit democratiseringsaspect had tevens een weerslag op het socio-culturele leven van de kuurplaatsen.

Spa: kuuroord in provincie Luik, bijzonder bezocht door de Europese elite in de 18de en 19de eeuw; later centrum voor curatieve behandeling van diverse cardiovasculaire aandoeningen. Het woord Spa is in het Engels doorgedrongen als algemeen gangbaar begrip voor kuuroord. Recent verscheen het naslagwerk van B. Burt en P. Price, 100 Best Spas of the World.

Sudatorium: Latijnse naam voor het zweetbad.

Tepidarium: Latijnse naam voor het lauwwaterbad.

Thalassotherapie: afgeleid van het Griekse thalassa, zee. Hydrotherapie waarbij aan het baden in zeewater een heilzame kracht wordt toegeschreven.

Thermaal water: bronwater dat door de specifieke samenstelling (bijv. opmerkelijke gehalte van selenium, silicaten, bicarbonaten of natrium) preventieve of curatieve eigenschappen heeft.

Thermalisme: cultus van het kuren die vooral in de negentiende eeuw een hoogtepunt bereikte met centra als Spa, Baden-Baden, Bath, Vichy, Mariënbad e.v.a. Naast het baden, werd ook speciaal aandacht geschonken aan de curatieve waarde

Lichaamshygiëne in een éénkamerwoning (1946)

van het drinkwater zelf: bijvoorbeeld het gebruik van ijzerhoudend water tegen bloedarmoede of vermoeidheid.

Thermen: afgeleid van het Latijnse thermae, warme baden en het Griekse thermos, warm. Naam van de oude Romeinse openbare badinrichtingen met warmwatervoorziening.

Wellness: modewoord dat in de context van de moderne fitnessrage en beauty farms allerlei verwenkuren omvat: balneotherapiebad, algenpakking, lichaamspeeling, modderbaden, massage, enz.

Zeebaden: de medische waarde van zeebaden drong in Engeland rond 1750 door. De eerste systematisch ingerichte zeebaden ontstonden ook in Engeland rond 1800 en kwamen vanaf 1830 overal in Europa tot bloei. In Scheveningen stamt het eerste badhuisje uit 1818 en in 1883 werd er het Kurhaus gebouwd. De groei van Oostende als badplaats begon vanaf 1830, hoewel de eerste vormen van baden-in-zee rond 1784 te situeren zijn. Om in zee te baden moest men aanvankelijk een ticket kopen waardoor men veertig minuten gebruik kon maken van een badkar die door een badmeester of door koetsier-metpaard het water in getrokken werd.