Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 50

[p. 129]

[nummer 286]

Julien Vermeulen
Van thermen tot borrelbaden

Kuren staat weer hoog genoteerd in de lijsten van de lifestyle-magazines. Natuurlijk schuwt men nu de versleten woorden als thermen, kursalen of heilbaden waarmee te veel de sfeer van het mondaine elitetoerisme uit een vorig tijdvak geëvoceerd wordt. In onvervalst ‘nengels’ heeft men het nu liever over beauty farms en health centers, over whirlpools en wellness. Kuren is inderdaad weer trendy. Hydrotherapie is méér dan een mode, het is een echte consumptierage met allerlei varianten, opties en combinatiemogelijkheden. Modderbaden en onderwatermassages, zeewaterparcours en algenbehandelingen, sauna's en Turkse stoombaden. Het is er allemaal en het wordt als een voorgesneden toeristisch pakket gecharterd, inclusief de obligate relaxatiewandeling van het borrelbad naar de knuffelmuur. Voor sommigen mag het ook ietsje meer zijn: een kuurstage boven de tweeduizend meter, een toets van Oosterse feng shui of een uitgebreide Scandinavische herbronningskuur.

Deze nieuwe fascinatie voor het kuren kadert in een sociale context die totaal anders is dan die van de Belle Epoque met de toenmalige pudeur voor het lichamelijke. Sinds de jaren vijftig is de cultus van het lichaam meer en meer op de voorgrond gekomen. In een halve eeuw tijd werden allerhande taboes doorbroken en vele moraliserende beperkingen opgeheven. De mens werd bevrijd uit een cocon van strakke normen en overgeleverde reglementen. Nieuwe waarden kwamen in de plaats en de beleving van het lichamelijke werd centraal geplaatst. Een reclamefolder waarin een onderwaterdouche aanbevolen wordt omdat die zacht-borrelend, sprankelend, tintelend, krachtig, striemend of ontspannend is, zegt meer over de huidige mensvisie dan over de bedoelde douche.

Gekoppeld aan die intense lichaamsbeleving is er het nieuwe modefenomeen van de onthaasting. Nog maar net was het woord ‘hectisch’ in de huiskamertaal binnengedrongen of de preventieve pendant ‘onthaasting’ deed reeds zijn intrede. De just-in-time-levensstijl moet afgezworen worden en voor allerlei snipperdagen,

Illustratie: Sarah Buyst; Grafisch ontwerp: Matthias Malfrere

baaldagen of lange weekends reserveert men een nieuwe must: snel even kuren. Weliswaar niet meer in de vorm van wekenlange badseizoenen zoals de Victoriaanse gefortuneerden het zich konden permitteren. Veeleer als een midweekarrangement ingepakt tussen de vele afspraken van een drukgevulde agenda. Reserveer met een SMS, bevestig met een fax en haast je naar een verkwikkende sessie relaxatietherapie. Men belooft er water in allerlei vormen, lichaamsbeweging in tientallen varianten en amusement op alle tijdstippen. En voor wie zich meent te kunnen optrekken aan de nieuwste holistische benaderingen of alternatieve levensvisies: doorheen een intense dialoog met je eigen lichaam ontdek je de ritmes en de golven van een spiritueel leven en keer je gegarandeerd als een zuiver en ander mens terug...

De behoefte aan kuren wordt gevoed door de sociale trends van permissiviteit en onthaasting, maar vindt ook steun in een nieuwe vorm van egocentrisme. De promoties voor aquaparken suggereren weliswaar de ontspannen gezelligheid van kameraderie, maar de meeste kuren haken in op een assertieve verdediging van de o zo nodige me-time. Diep verscholen in het groen, buiten het bereik van de agressieve mobiele telefoon en ondergedompeld in een cascade van verkwikkende baden: daar begrenst het individu zijn eigen territorium opnieuw en probeert hij afstand te nemen van de al te opdringerige medemens. Voor de dames die de distantie met de omgeving nog duidelijker willen accentueren is er een eindeloze waaier aan zuiverende behandelingen. Dikke lagen klei, modder en wier maken deel uit van een exclusief spa-festijn en beschermen het ik tijdelijk tegen het alziend oog van de cosmetische kritiek.

De geprononceerde ik-cultuur gaat hand in hand met een verhoopte verjonging. Inderdaad: het verjongingsideaal is een inherent ingrediënt van de vele kuren die aangeboden worden. De term ‘bejaarde’ hebben we definitief uit onze woordenschat verbannen. Voor senioren, gevorderden en vijftig-plussers biedt de markt een ruim aanbod aan kuurfaciliteiten. Het verleidelijke Amerikaanse Barbie-ideaal van de schijnbaar eeuwige jeugd is een krachtige voedingbodem voor diverse nieuwe

[p. 130]

Paul Delvaux: Studie van Sirene voor het fresco van het casino van Oostende (1952)

verwen-experimenten. Deze aquakuren worden geïnspireerd door de nooit verbleekte rolmoddellen uit de jetset die het belang van de vele accessoires in verband met dieet, lichaamsteint en bewegingscultus exponentieel uitvergroten.

De gerenommeerde kuuroorden van weleer zijn ondertussen vermoeide oude dames geworden. Soms hangt er nog een vaag parfum van verloren grandeur, maar de getuigen van een imposant verleden zijn meestal uit het straatbeeld verdwenen. Spa, dat wereldwijd het Engelse woord voor kuuroord werd, is al lang niet meer de pleisterplaats voor de Europese aristocratie, zelfs niet meer het café-van-Europa zoals de milde scheldterm ooit luidde. Oostende verloor het epitheton ‘koninklijk’ al vele decennia geleden, samen met de vele grands hôtels die de dijk beheersten. De socializering van de hydrotherapie en de democratisering van het toerisme trokken definitief een streep onder een bepaalde vorm van artistiek leven die zich in en rond de elitaire kuuroorden ontwikkelde. De barokke oriëntaalse architectuur, de indrukwekkende promenades en de rijkdom aan avondvullende concerten waren decennialang het decor waartegen de beau monde haar badseizoen als een sociaal ritueel opvoerde.

Deze democratische verschuivingen kan ik alleen maar toejuichen. Dat sommigen met enige nostalgie terugdenken aan de frivole kunststijl van het casino van De Haan of aan de minaretten van het oriëntaalse Oostende is hun goed recht. Dat anderen met pijn in het hart tegen een volgebouwde kustlijn aankijken of in de vergane glorie van weggedeemsterde kuuroorden flaneren: het zij zo. Maar in een nieuwe tijd groeit een nieuwe kunst, en al te gemakkelijk waarschuwt men voor het doembeeld

De actuele douchecultuur illustreert tevens onze aandacht voor het lichamelijke in al zijn facetten

van de culturele nivellering dat men overal meent te ontwaren maar nog niet altijd scherp gedefinieerd of bewezen is. Het culturele profiel van de nieuwe kuurtoerist is ongetwijfeld anders, maar daarom niet minder authentiek of waardevol.

In dit themanummer willen we enkele accenten plaatsen bij de nieuwe kuurrage die om zich heen grijpt. Enkele kranten en weekbladen waren ons voor: ze pakten uit met katernen vol oogverblindende publiciteit, kitcherige oppervlakkigheid en de geheime kuurtaal van een nieuwe pseudo-elite. Het lijkt dan ook geen overbodige luxe om eens stil te staan bij de rijke artistieke traditie die zich omheen de kuuroorden ontwikkeld heeft: de thermen in de oudheid, de badcultuur in de middeleeuwen, de groei van ons eigen Oostende met een gevarieerd architecturaal en muzikaal verleden, de literaire evocatie van de beroemde kuuroorden uit de Belle Epoque en de gedurfde uitdagingen van de verrassend-nieuwe architect Peter Zumthor. Ik dank van harte alle medewerkers en wens de lezers - bij het begin van de vakantie - een rijkgevulde zomer met de nodige tijd voor een individuele kuur en een creatieve vorm van onthaasting.