Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 50

[p. 36]

Het verhaal van de dienst vormgeving van het VIZO ■
Johan Valcke
[Vlaams instituut voor het zelfstandig ondernemen]

In juli 1991 werd bij decreet door de Vlaamse Regering een Vlaamse Overheidsinstelling (VOI) opgericht. Het prille instituut kreeg de prozaïsche naam ‘Vlaams Instituut voor het Zelfstandig Ondernemen’, kortweg VIZO, en een mengeling van opdrachten. De eerste opdracht, en de voornaamste, bestaat erin de kwaliteit van de opleiding van de zelfstandige ondernemer te garanderen in de tweeëntwintig VIZO-centra van Vlaanderen; de tweede zorgt ervoor aan diezelfde ondernemer bedrijfstechnisch advies te geven en de derde moet opnieuw diezelfde ondernemer in die mate design bewust maken dat hij vormgeving introduceert in zijn onderneming. Het uiteindelijke doel daarvan is de Vlaamse bedrijven competitiever te maken. Om die derde opdracht te vervullen werd de Dienst Vormgeving geïnstalleerd. Hij promoot hedendaagse vormgeving en interpreteert het begrip in ruime zin. Zo werkt hij zowel met artisanale vormgeving als toegepaste kunst (unica), grafische vorm-geving en industriële vormgeving (serica), en alledrie volgens hun specifieke wetmatigheden. In 1996/97 nam de dienst bijvoorbeeld het succesvolle initiatief op het vlak van de grafische vormgeving de expo ‘In koei-en van let-ters’ te organiseren in het Museum voor Sierkunst en Vormgeving in Gent. Er kwamen 15000 bezoekers op af en de catalogus kreeg een tweede druk, waardoor deze onbekende, dus onbeminde discipline in één klap in het hedendaagse economische en culturele landschap werd geplaatst. In 1998 werd de operatie herhaald met de ‘2de Triënnale voor vormgeving’ over industriële design in Vlaanderen en weer met succes. Een kleine tienduizend mensen bezocht de expo. En uiteraard zal de Dienst Vormgeving nooit zijn kunstambachtelijke wortels vergeten.

Geen vzw, maar een Vlaamse overheidsinstelling

Organisatorisch is het VIZO geen vzw, zoals men al eens denkt en de ontwerpers waarmee hij werkt worden geen lid. Wel kunnen ze een kwalitatieve erkenning, een kwaliteitslabel, krijgen na het presenteren van een dossier aan de Selectiecommissie. Tweemaal per jaar organiseert het VIZO deze selecties, waarvoor iedereen die aan vormgeving doet uitgenodigd wordt, tenminste als men het wenst. We noemen ze iets poëtischer de Lente- en de Herfstselectie. Designers moeten 10 recente werken of producten presenteren, behalve de meubelen



industriële ontwerpers, die elk vijf afgewerkte realisaties en vijf projecten mogen voorstellen, en dat is hoe dan ook geen sinecure. De jury is steeds extern aan het VIZO en wordt samengesteld uit diverse deskundigen van beiderlei kunne. Iedere deskundige wordt echter slechts om de twee jaar uitgenodigd en de jury heeft nooit dezelfde samenstelling. Dit om een beoordeling ‘à la tête du client’ te vermijden. Ontwerpers mogen namelijk onbeperkt in tijd krak hetzelfde dossier aan verschillende jury's voorleggen. Ongeveer een twintig procent dossiers worden per jaar erkend. Als de ontwerper erkend wordt, kan hij genieten van de voordelen die het VIZO kan bieden. We komen daar verder uitgebreid op terug. De erkenning geldt echter maar voor vijf jaar. Ieder dossier wordt dan opnieuw bekeken en op zijn waarde getoetst.

De eigenlijke start van de Dienst situeerde zich in de zomer 1992. Na een inloopperiode van één jaar werden in 1993 de beleidsopties concreet en efficiënt ingevuld. De eigentijdse interpretatie van het begrip vormgeving bleef echter de onuitwisbare leidraad in het geheel van de acties. Het is een interpretatie die voortvloeit uit de filosofieën en theorieën van de belangrijke bewegingen in de toegepas-te kunst en industriële design, van het einde van vorige eeuw, begin deze eeuw en vooral tijdens het Interbellum. Ze wilden kwaliteit en schoonheid brengen voor iedereen. Het middel om dit te bereiken was de creatie en de promotie van artistieke en kwalitatieve gebruiksgoederen, zowel ambachtelijk als industrieel vervaardigd.

De Dienst Vormgeving werkt dus voornamelijk met ontwerpers en kunstenaars die met ambachtelijke of industriële tech-nieken, oude en nieuwe materialen, al dan niet eigenhandig, eigentijdse en kwalitatieve producten vervaardigen op basis van hun eigen persoonlijk ontwerp, als unica of in (kleine) serie (serica). Functionele producten krijgen de voorkeur, hoewel de culturele meerwaarde van enorm groot belang is. Hedendaagse vormgeving krijgt daardoor een eigen gezicht naast verwante werelden als restauratie, historische sierkunst, volks- en beeldende kunst en engineering.

De instrumenten van de Dienst

Uiteraard beschikt de Dienst Vormgeving over een aantal instrumenten om zijn beleid uit te voeren. Om een groter publiek te bereiken stelt hij objecten van jonge, onbekende ontwerpers tentoon in o.a. beurzen. Het zijn beurzen die een binding hebben met cultuur, zoals ‘Interieur’, ‘Classics’ en ‘Casa Europea’. Het publiek dat er komt, zoekt iets nieuws, iets exclusiefs en tegelijk nuttigs, niet toevallig de drie elementen die het wezenlijk bestanddeel vormen van hedendaagse vormgeving.

Een ander instrument is het stimuleren van eigentijdse ateliers met toelagen voor prototypes, catalogi, studies, deelname aan beurzen en tentoonstellingen, vertegenwoordiging op internationale expo's, vergaderingen, congressen, voordrachten, enz... Derde organisaties, van zowel commerciële als niet-commerciële aard kunnen eveneens een aanvraag voor toelage indienen. In bepaalde gevallen krijgen ze zelfs een ‘partner’ status. In totaal hebben we sinds het operationeel worden van het VIZO om en bij de 44 miljoen aan toelagen gegeven. Kruimeltjes, als je andere budgetten bekijkt, maar van wezenlijke waarde als je de enorm positieve resultaten van deze goed bestede bedragen in ogenschouw neemt.

Ons beleid verwoordt en verbeeldt zich in het tijdschrift Kwintessens.

Het blad wordt in eigen beheer uitgegeven. Iedere afleve-ring, en er zijn er vier per jaar, van Kwintessens wordt op onze vraag door een andere grafisch ontwerper of bureau vormgegeven, op dit ogen-blik reeds 32. Een Engelse vertaling maakt het blad toegankelijk voor buitenlandse lezers. De inhoud is gebaseerd op de actuele wereld van de hedendaagse vormgeving in Vlaanderen, met zijn ontwerpers, zijn evenementen, zijn galeries, zijn problemen en succes-sen en zijn internationale contacten. Het is enkel te verkrijgen via een abonnement en is voorlopig niet vrij te koop in de kiosk.

[p. 37]

Tentoonstellingen

Uiteraard zijn er ook de tentoonstellingen. We verwijzen naar ‘Een schitterend feest’ (1993) t.g.v. Antwerpen 93, over Europees zilver, de ‘1ste Triënnale voor vormgeving’ (1995) over toege-paste kunst, ‘In koeien van letters’ (1997) over gra-fische vormgeving in Vlaanderen en de ‘2de Triënnale voor Vormgeving’ (1998) over industriële design...om slechts enkele ‘grote’ expo's te noemen. En dan hebben we het nog niet over de expo ‘Hedendaagse juweelkunst in België, van 1945 tot nu’, die vorig jaar in het Schmuckmuseum in Pforzheim (D) te zien was, in Hanau (D), in Denver, Colorado (USA), de Nationale Galerie in Bratislava (1998), Slowakije, bij Mikimoto op de Ginza in Tokio en in het Belgisch-Vlaams Cultureel Centrum in Osaka, Japan (1999). De 3de Triënnale is in voorbereiding en vindt opnieuw plaats in het Museum voor Sierkunst en Vormgeving in Gent.

De Dienst Vormgeving ontwikkelt daarnaast ook tentoonstellingen, specifiek bedoeld om te reizen, zoals ‘Op zoek naar een schoon servies’ (1993-1994) over hedendaagse keramiek en recenter ‘Parures’ (1997-1998) over een set zeer draagbare juwelen. De internationale tournee van ‘Parures’ startte in Den Haag (NL),



deed Birmingham (UK) aan, Mainz (D), Legnica (PL), en enkele locaties in Noord-Spanje.

Uitgever

De Dienst Vormgeving is ook uitgever. Hij informeert het publiek door het uitgeven van catalogi, folders, brochures, affiches, e.a. publicaties. Het verzorgen van kwalitatieve boeken en catalogi is onmisbaar voor het promoten van vormgeving. Daar er tot nu toe niet echt belangstelling bestaat bij de commerciële uitgevers is het VIZO verplicht zelf op te treden. We proberen steeds kwaliteit aan betaalbare prijzen te garanderen.

Verder werken we aan een goed uitgerust documentatiecentrum, om te kunnen voldoen aan de hoge eisen van informatieverwerking. Dit zit ingebed in de mediatheek van het VIZO en is tijdens de kantooruren te raadplegen.

Er is een traditie van samenwerking met de media, o.m. met de vroegere BRTN. In 1996 en 1997 heeft de Dienst twee films gecoproduceerd met onze nationale zender. De ene documentaire was ‘Versteende stilte’ over hedendaagse keramiek, de tweede heette ‘Meubelkunst in Vlaanderen’. De film ‘Versteende stilte’ won in februari 1998 de prijs ‘Mention du meilleur film de promotion des métiers d'art’, een prijs in ‘Le Premier Festival Internationale du Film des Métiers d'Art’ in Namen. Hij werd even- eens bekroond in april 1998 in Marseille (F) t.g.v. het keramiekfilmfestival ‘Keramos’ met de Prijs van de AIC (Acadèmie International de la Céramique).

De Henry van de Velde-Prijzen

De jaarlijkse uitreiking (sinds 1993) van de Henry van de Velde-prijzen en de daaraan gekoppelde tentoonstelling, is een prestigieuze erkenning van talent in Vlaanderen. Er is een ‘Prijs voor een bedrijf’ (Samsonite, Kreon, Bulo, Spijker, Obumex, Casimir), ‘Prijs voor een loopbaan’ (Emiel Veranneman, Michel Martens, Armand Blondeel, Rob Buytaert, Piet Stockmans, Philippe Neerman, Fernand Baudin), ‘Prijs voor jong talent’ (David Huycke, Weyers & Borms, Katrien Rondelez, Nedda-El Asmar, Tine Vindevogel en Michaël Samyn) en een ‘Prijs voor het beste product’ (David Huycke, Tjok Dessauvage, Maarten Van Severen, Francine Van Der Biest, Sylvie Vanhoucke en Martine Gyselbrecht). Iedere prijs omvat 100.000 BEF, een trofee van Nedda El-Asmar en een kalligrafisch getuigschrift van Brody Neuenschwander.

Galerie

En als laatste instrument bouwt de Dienst Vormgeving in hartje Brussel een galerie uit, waarin een klein, maar toch krachtig expoprogramma verzorgd wordt. Het architecturaal concept werd uitgevoerd door Carlos De Meester en Stephan Berteloot, binnenhuisarchitecten. Gemiddeld haalt de galerie een kleine 7000 individuele bezoekers per jaar, waarvan meer dan 80% uit Vlaanderen komt.

In de programmatie zit de expo met de Henri van de Velde-Prijzen inbegrepen, ‘De nieuwe oogst’ (een tentoonstelling met de werken van de recent erkende ontwerpers), de tentoonstelling bij de monografie (zie verder) en verder eigen producties. We proberen eveneens in uitwisseling elk jaar een goede buitenlandse expositie naar Vlaanderen te halen.

Internationaal

Op internationaal gebied richt de Dienst Vormgeving zich vooral op het vertegenwoordigen van hedendaagse vormgeving uit Vlaanderen in internationale netwerken, zonder eigen bilaterale contacten te verwaarlozen.

Zo bekleedt de Dienst Vormgeving een sleutelpositie in de Europese en mondiale World Crafts Council (WCC).

De Europese vereniging slaagde erin dit jaar, na vele moeizame contacten de eerste editie van de ‘European Crafts Prize’ te mogen organiseren, onder de bescherming en met financiële steun van DG XXIII van de Europese Unie. World Crafts Council werkt hiervoor samen met UEAPME als partner.

VIZO werd lid van ICSID en participeert o.m. in BIO (Designbiënnale in Ljubljana, Slovenië), de IF Award (D), en andere.

Cahier

Op domein van de toegepaste kunst heeft de werking van het VIZO de afdelingen ‘Kunstwetenschappen’ van de Rijksuniversiteit Gent, de Katholieke Universiteit Leuven en de VU Brussel ertoe gebracht studenten te stimuleren een thesis te maken over vormgevers. Het VIZO vatte het plan op om een goede thesis (aanvaard met minstens onderscheiding), na lezing, te publiceren.

Op dit ogenblik werden in samenwerking met Stichting Kunstboek, Brugge, reeds twee ‘Cahiers’ uitgegeven. De inhoud ervan is een monografie over één ontwerper als vulgarisatie van een licentiaatsthesis die minstens met onderscheiding werd gewaardeerd. Eén cahier behandelde het oeuvre van meester-glazenier Michel Martens uit Brugge, door Zsuzsanna Böröscz (K.U. Leuven), het tweede was gewijd aan meubelontwerper André Verroken door Sarah De Ceuster (K.U. Leuven). Volgende jaar zal een ‘Cahier’ verschijnen over meester-glazenier Armand Blondeel door Ann Adriaensen (RUG), gevolgd door een werk over keramist Sleppe (RUG).

Adresgegevens:

VIZO - Dienst Vormgeving

Kanselarijstraat 19, 1000 Brussel

Tel: [phone]

Fax: [phone]

E-mail: [e-mail]

Website: http://www.vizo.be