Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 50

[p. 29]

Op zoek naar de essentie Werk van Maarten van Severen
Liesbeth Melis

‘Alle dingen die ik maak, ontstaan vanuit een vraag om de omgeving bewoonbaar te maken.’

Het werk van de Belgische ontwerper Maarten Van Severen is niet makkelijk te karakteriseren. Het is complex, draagt ogenschijnlijk paradoxen in zich en heeft meerdere betekenisniveaus. Zijn ontwerpen worden vaak minimalistisch genoemd, een term die niet alleen tot een modieuze en weinigzeggende stijlaanduiding is geworden, maar bovendien zijn werk en ontwerpbenadering ernstig tekort doet. Inderdaad, de vormen van zijn ontwerpen zijn zo helder en eenvoudig dat ze zich onmiddellijk vastzetten op het netvlies. Ze zijn teruggebracht tot de essentie. Niets mag de aandacht afleiden van de zuivere vorm. Zijn meubelen drukken op de meest eenvoudige denkbare manier hun functie uit en zijn nooit verhalend. Door het ontbreken van enige vorm van anekdotiek krijgen ze iets radicaals en zelfs ongenaakbaars. Tegelijkertijd zijn ze echter uiterst tastbaar.

In 1988 ontwierp Van Severen een bijna archetypische tafel. Wat je ziet is niet meer dan een blad en vier poten. Zowel in het eikenhouten model als in het model van aluminium zijn de constructieve verbinding van poten en blad en de wijze waarop de tafel zijn stabiliteit



krijgt volledig aan het zicht onttrokken. Wat rest is een bijna grafische vorm, een teken. Het vreemde is echter dat deze abstractie een tegengewicht vindt in een bijna sensuele materialiteit. Alle meubelen zijn ontworpen vanuit een groot respect voor de eigenaardigheden van het materiaal. Zo is het eikenhout van de tafel langdurig behandeld met groene zeep om het hout een mooi patina te geven, minder kwetsbaar te maken, maar wel zo levend mogelijk te houden.

Ook het ontwerp voor de bedbank van Edra uit 1996 geeft blijk van deze tegenstelling tussen afstandelijkheid en sensualiteit. De strakke, hoekige vorm met scherpe belijning verhult de zachtheid van het materiaal, namelijk schuimrubber dat meegeeft, zodra iemand erop gaat zitten of liggen. De verzadigde kleur blauw versterkt de sensuele kracht van het materiaal en maakt het meubel aanraakbaar in al zijn ongenaakbaarheid. Op dit moment wordt gewerkt aan een exemplaar van fosforiserend materiaal, zodat de bedbank ook nog een lichtgevende functie krijgt en daarmee gemakkelijk is terug te vinden in een verduisterde ruimte. Interessant in dit verband is ook een van Van Severens jongste ontwerpen: een kantoormeubel bedoeld voor ontspanning. Ongebruikt oogt het meubel als een strakke bank, maar zodra er op gelegen wordt, past het zich aan het lichaam en de specifieke behoefte van de gebruiker.

Interieur en architectuur

Volgens Van Severen maken meubels de architectuur leefbaar. Zonder meubels geen architectuur. Ze nemen bezit van de ruimte, maar ze behoren in werkelijkheid toe aan de gebruiker en niet aan het gebouw. Zijn meubelen onderhouden dan ook een complexe relatie met de architectuur. ‘Alle dingen die ik maak, ontstaan vanuit een vraag om de omgeving bewoonbaar te maken. Maar het antwoord is omvattender dan de loutere produktie van iets, hoe knap het idee ook mag zijn. Een tafel mag zich niet beperken tot een vondst, ze moet met architectuur te maken hebben. Een stoel moet met de mens te maken hebben, niet alleen met de parameters van een zitmeubel.’

De complexiteit van deze relatie heeft Van Severen de afgelopen jaren uitvoerig kunnen onderzoeken in de villa in Floirac nabij Bordeaux. Hieraan heeft hij in een, zoals hij zelf beweert, middeleeuwse bouwplaatsachtige situatie samen met Rem Koolhaas gewerkt. De door hem ontworpen boekenkast waarlangs het liftplateau van de invalide bewoner omhoog en omlaag beweegt, maakt je meer dan ooit bewust van de wijze waarop het interieur zich tot de architectuur en de gebruiker verhoudt. De kast loopt over alle verdiepingen van het huis door als een verticale bibliotheek, die de ruggengraat vormt van de hoofdvertrekken. Door dit liftplateau beweegt het huis zelf als het ware. De architectuur verandert, maar de boekenkast is het vaste element. Ze bakent de ruimte af. De semi-transparantie van het glas zorgt er echter voor dat de ruimte niet dicht gezet wordt, maar er maat en schaal aan geeft. De kast wordt wand en is onlosmakelijk verbonden met de architectuur.

Een vondst is de materialisering van de wastafels. Dikke plexiglasplaten zijn nauwelijks merkbaar uitgeschuurd. Omdat tegenwoordig niemand zich nog wast met stilstaand water, is de klassieke wastafel feitelijk overbodig geworden. Het heldere water contrasteert fraai met het matte plexiglas. In het keukengedeelte vallen het betonnen aanrecht en de kookplaat op. Vier branders steken direct uit het betonnen oppervlak. De kookplaats krijgt zo iets heel elementairs.

Functionaliteit is voor Van Severen een vanzelfsprekend gegeven in al zijn ontwerpen. Hij is echter geen functionalist in modernistische betekenis, omdat functionaliteit nooit een doel op zich is. Hoewel sommige ontwerpen, zoals de uit aluminiumplaat gevouwen stoel, niet direct comfortabel ogen, is over de bruikbaarheid altijd nagedacht. Hij benadert zijn ontwerpen eerder als een sculptuur dan als een meubel. ‘Een interessant meubel is dan meer dan de som van oplossingen qua materiaal en functionaliteit.’

[p. 30]

Bij de bureauschraag die Van Severen voor de firma Bulo ontwierp zijn eigentijdse thema's, zoals mobiliteit, het voldoen aan individuele wensen en de toenemende vermenging van functies als wonen, werken en ontspannen bepalend. Drie ranke aluminiumschragen dragen een blad naar keuze. Aan één zijde bestaat de schraag uit een verticale poot, terwijl de andere kant twee schuingeplaatste poten heeft, waarmee de stabiliteit gewaarborgd is. Op deze manier is voorkomen dat de dubbele poot hinderlijk in de weg staat als je aan het bureau zit. Het meubel oogt niet meer specifiek als een bureau, maar kan in een woonomgeving evengoed voor andere doeleinden gebruikt worden.

Tijd

Met betrekking tot het gebruik speelt ook de tijd een belangrijke rol. Als het meubel geproduceerd is, begint pas het eigenlijke verhaal. Het concrete resultaat is voor hem nooit het einddoel. Het meubel moet een geschiedenis krijgen. Door de eikenhouten tafel langdurig met

stoel .03
Foto Hans Hansen

groene zeep te behandelen, blijft het hout levend maar is het tegelijk ook erg kwetsbaar. Hetzelfde geldt voor de aluminium tafel. Het gebruik laat er onherroepelijk sporen in achter.

Het verkrijgen van een zuivere vorm met een sterke tactiele kwaliteit vereist een compromisloze houding. Perfectie in het maken is een noodzakelijke voorwaarde. Het maken zelf is daarom een essentieel onderdeel van het ontwerpproces geworden. Veel wordt in eigen beheer geproduceerd. De relatie tussen de ontwerper en de gebruiker is niet anoniem, zoals bij een zuiver industrieel vervaardigd produkt. De koper is zich bewust van de bedoeling en betrokkenheid van de ontwerper. Steeds vaker wordt Maarten van Severen echter benaderd door firma's om industrieel te vervaardigen meubelen te ontwerpen. Zijn ontwerpbenadering is dan toch niet wezenlijk anders. Ook dan investeert hij eindeloos veel tijd in materiaalonderzoek om tot een resultaat te komen waarin materiaal, vorm, constructie en produktieproces uiteindelijk samenvallen. Aan de Vitra stoel n^o 3 is drie jaar gewerkt. De vorm was in essentie al in 1992 tot stand gekomen in een multiplex zitschaal met een aluminium frame, de stoel n^o2. In deze vorm en met dit materiaal wordt hij sindsdien in eigen beheer geproduceerd. De industriële versie is uitgevoerd met een zitschaal in polyurethaan schuim dat deels om een gebogen stalen plaat gegoten is. De achterpoten zijn van staal, de voorpoten van aluminum. Het resultaat is niet alleen een technisch hoogstandje, maar ook een uiterst comfortabele stoel, die stapelbaar is en in verschillende kleuren leverbaar.

Die stoel is voor een anonieme markt ontworpen en volgens een industrieel proces vervaardigd. Daarom is gebruik gemaakt van andere materialen en constructies. Dus is het een andere stoel geworden. Wat hetzelfde is gebleven, is zijn diepgravend onderzoek naar de mogelijkheden van het materiaal en de wijze van productie.

P.S. De tekst verscheen in ‘De Architect’ (NL), december 1999.

Literatuur:

Geert Bekaert, Hors d'âge/the work of Maarten Van Severen, in: Maarten Van Severen, Ludion, Gent, 2000.

Laurens de Keyzer, ‘Alles heeft te maken met de droom. Maarten Van Severen, de eeuwige zoektocht naar de tafel zonder poten’, in DS Magazine, 3 april 1998.

[p. 31]

Sinds 2000 worden de meubelen gemaakt door Maarten Van Severen Meubelen^tm