Frieda Harmsen
Religieuze kunst in Zuid-Afrika sedert 1990
‘Gedurende de afgelopen vrijheidsstrijd werd veel “protestkunst” gemaakt en die ging soms gepaard met een religieuze inhoud, grotendeels gebaseerd op de bevrijdingstheologie.’
Men reist hiervandaan naar Europa om onder meer kerken met hun kunstschatten te bezichtigen. Weinigen weten dat men ook hier prachtige kerken (en synagogen, moskeeën, en tempels - maar in dit artikel blijven wij bij christelijke voorbeelden) kan vinden, mits men ze zelf zoekt in steden, dorpen en in verafgelegen gehuchten. Er is zelfs een kapel in een grot in de bergen van de Oostelijke Vrijstaat. En er worden al maar meer kerken gebouwd en versierd.
De kerkarchitectuur stond vanaf de blanke nederzetting in de 17e eeuw altijd op een hoog peil, maar op een paar uitzonderingen na was de versiering pover en kitscherig. Dat veranderde na de Tweede Wereldoorlog, toen er in enkele zendings- en missieposten kunstcentra gesticht werden. Bekwame kunstenaars, die zelf belangrijk werk leveren, staan aan het hoofd van zulke instellingen en leiden uit de plaatselijke bevolking kunstenaars op. Velen van hen zijn nu algemeen bekend.
Een van Zuid-Afrika's geliefde kunstenaars is Frans Claerhout, een Vlaams rooms-katholiek priester. Een bezienswaardigheid is het kerkje in Thaba ‘Nchu in de Vrijstaat, dat hij in de jaren zeventig samen met zijn Basotho-gemeente en vrienden gebouwd en versierd heeft. Hij schildert nog steeds. Elk jaar maakt hij een Kerstschilderij; een voorbeeld is Een Kind is Ons Geboren. Het werd geïnspireerd door een lid van de gemeente, een jonge vrouw die, borstvoedend, luid en blij een loflied zong tijdens de dienst. Het schilderij is typisch voor het werk van Vader Claerhout: robuust, levenslustig, humoristisch en liefdevol.
Steeds meer kunstenaars die niet direct aan de kerk verbonden zijn, krijgen opdrachten om ramen, beelden, schilderijen, wandtapijten, tabernakels en andere benodigdheden voor de kerk te maken. Tegenwoordig zijn het niet meer alleen de roomskatholieken en anglicanen die opdrachten geven, maar ook anderen, zelfs de Nederduits Gereformeerden, die tot voor kort zeer streng alle beeldende kunst in hun kerken verboden.
Gedurende de afgelopen vrijheidsstrijd werd veel ‘protestkunst’ gemaakt, en die ging soms gepaard met een religieuze inhoud, grotendeels gebaseerd op de bevrijdingstheologie. Ook kunst met een religieuze inhoud en een zeer persoonlijke symboliek die zonder bijgaande verduidelijking moeilijk te begrijpen is, komt al maar meer voor. Ondanks de esoterische inhoud straalt dit werk bekoring uit en raakt het steeds meer gewild onder het publiek.
Een van onze meest opgemerkte kunstenaars is Jackson Hlungwani. Ongeschoold maar geestdriftig, werd hij bij de Zionistische kerk van Afrika tot priester gewijd, en vervolgens stichtte hij zijn eigen Kerk, waarvoor hij, over een tijdperk van dertig jaar, een ‘Nieuw Jerusalem’ boven op een steile berg bouwde en met opmerkelijke beelden vulde. Die waren deel van de omgeving waar Hlungwani preekte en zieken hielp, en waar religieuze dansen plaatsvonden. Helaas zijn de beelden nu verplaatst naar een museum. Ze zijn dan wel beveiligd tegen weer en vandalisme, maar men vraagt zich af of ze niet van hun mystiek ontdaan zijn.
De beelden zijn op de Bijbel gebaseerd,
Kerk van de Wederopstanding. 1993. Architect Michael Shaw. Rooms-katholieke nederzetting Sizanani (‘Wij helpen elkander’), Bronkhorstspruit, Gauteng (voorheen Transvaal).
maar openbaren elk een visie die voortvloeit uit persoonlijke ervaring, godsdienstige overtuiging en sociale en politieke omstandigheden. Zo vertelt Hlungwani bijvoorbeeld dat hij aan de voet van het
Grote Crucifix een olifant, mensen en een vis heeft gekerfd om te beklemtonen dat de mens in harmonie met de natuur kan leven. Er zijn in dat Crucifix nog twee andere kruisbeelden, en op één daarvan hangt geen Christus. Hlungwani verduidelijkt dat deze twee kleinere beeltenissen het oude en nieuwe Zuid-Afrika symboliseren. Vervolgens verduidelijkt de priester-kunstenaar dat God zijn handen ten hemel heft en zegt: ‘Houd nu op met al die onzin; anders kunnen er verschrikkelijke dingen gebeuren.’
Hlungwani wordt beschouwd als profeet en mysticus, en is thans een algemeen bekend kunstenaar, die zijn religieuze overtuiging in zijn werk overbrengt. En zijn echter nog meer kunstenaars, en er komen er al maar meer die voor zichzelf of in opdracht van de kerk kunst met een religieuze inhoud voortbrengen. Veel van hun werken zijn cynisch en wrang; maar veel andere zijn opheffend en nemen een belangrijke plaats in de samenleving in.
Auteursrechtelijk beschermd
