Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 45

[p. 152]

A.A.M. de Jonge-Everaert
De Meestoof
Streekmuseum voor Tholen en St.-Philipsland

Ontstaan

Het idee om op Tholen een streekmuseum op te richten is niet uit de lucht komen vallen. In september 1966 was er ter gelegenheid van het jubileumfeest ‘Tholen 600 jaar’ in de Nederlands Hervormde Kerk een tentoonstelling. Hier was een Thoolse kamer ingericht en waren er onder andere voorwerpen te zien die met de meekrap te maken hadden. De belangstelling was groot.

Deze tentoonstelling was voor Het Brabants Nieuwsblad de aanleiding om te concluderen dat deze tentoonstelling wellicht de aanloop zou kunnen zijn voor een Thools Museum.

In 1967 was er een tentoonstelling in Poortvliet, waar naast oude landkaarten, oorkonden, boeken, oude gebruiksvoorwerpen, briefkaarten met oude dorpsgezichten ook streekdrachten en sieraden te zien waren. De pers schreef dat het gepresenteerde assortiment boven verwachting uitviel. In 1972 werd er een voorlopig comité gevormd met uit iedere kern op Tholen medestanders en er werd contact gezocht met het gemeentebestuur. Het gemeentebestuur reageerde positief. In 1973 konden de ideeën omtrent de oprichting van een streekmuseum werkelijkheid worden.

De aanleiding was het feit dat de zeven gemeenten op het eiland Tholen werden opgeheven en tot één eilandgemeente werden samengevoegd. Dat betekende dat er van de zeven gemeentehuizen enkele leeg kwamen te staan. Tijd dus om te trachten een streekmuseum van de grond te krijgen. Sint-Annaland leek het geschiktste. Het gemeentehuis was vrij nieuw, in 1940 gebouwd van de hand van de bekende Zeeuwse architect Rothuyzen, met een aantrekkelijk uiterlijk, vrij groot park en met parkeergelegenheid.

Het gemeentebestuur antwoordde dat men het streven om te komen tot de oprichting van een Streekmuseum bijzonder waardeerde, omdat op deze wijze het historisch eigene van het eiland voor het nageslacht bewaard zou blijven. Bovendien gaf men toestemming voor het in

Streekmuseum De Meestoof in het voormalige gemeentehuis van Sint-Annaland.

gebruik nemen van het voormalige gemeentehuis van St.-Annaland. Dit was aanleiding om ook St.-Philipsland te benaderen en ook daar sloot men zich aan bij het voorlopig comité.

De oprichtingsdatum werd 4 april 1973 en op 2 juli volgde koninklijke goedkeuring. De doelstelling in artikel 3 van de Statuten luidt: de vereniging heeft tot doel de stichting en instandhouding van een museum op het eiland Tholen, het verzamelen en tentoonstellen van voorwerpen, geschriften, boeken, kaarten, tekeningen, enz. van oudheidkundige, culturele en geschiedkundige aard en van zodanige zaken, welke uit dat oogpunt in de toekomst van waarde kunnen worden voor de gemeenten Tholen en St.-Philipsland.

Zo ging het museum van start, subsidies werden gevraagd en verkregen, de plaatselijke bevolking werd via de plaatselijke pers om steun gevraagd en voor f 10,- per jaar kon men lid worden, men kreeg daarvoor een gratis-toegangsbewijs. De leden schonken historisch belangrijke zaken of gaven deze in bruikleen en zo werd het begin gemaakt van een nog steeds groeiende collectie uit een ruim duizend jaar oud gebied. Een gebied waar niet meer zo heel veel terug te vinden was, omdat er door de inundatie en evacuatie in 1944 en de watersnoodramp van 1953 veel verdwenen was.

De naam De Meestoof

Het museum moest een naam krijgen en daarom werd de bevolking gevraagd om iets te bedenken. Uit de vele inzendingen werd de naam ‘De Meestoof’ gekozen, een naam die verwees naar de teelt van meekrap, een plant waarvan de wortels de grondstof voor een rode kleur bevatten.

Deze plant werd reeds in de 14de eeuw in Zeeland verbouwd en verwerkt. Tot de 14de eeuw lagen gebieden waar meekrap werd verbouwd, hoofdzakelijk lang de belangrijkste handelswegen in de Elzas en Silezië. Maar in de loop van die eeuw ontwikkelde zich in sneltempo in

[p. 153]

Zeeland en de aangrenzende zeekleigebieden van Noord-Brabant en Holland een nieuw produktiegebied dat al spoedig alle bestaande streken waar meekrap werd verbouwd zou overtreffen. In de 16de en 17de eeuw waren er geen gebieden die zich met Holland en Zeeland konden meten.

Op Tholen en Sint-Philipsland stond vroeger in iedere plaats een ‘stoof’, in Oud-Vossemeer en Tholen zelfs twee. In totaal stonden hier tien ‘stoven’. De bereiding van de verfstof uit de wortels geschiedde in de ‘meestoof’. Dit was een gebouw dat van buiten gezien op een grote schuur leek. Hierin werden de meekrapwortels gedroogd en tot poeder gestampt. Dit poeder werd door de ververs gebruikt om de wol en andere stoffen te verven. Met mengmaterialen kon men naast diverse schitterende kleuren rood ook kleuren als zwart, paars en bruin maken.

Toen het in 1868 twee Duitse chemici lukte om op synthetische wijze de rode meekrapkleur te bereiden, betekende dit het einde van de meekrapcultuur. De snelle ondergang van het meekrapbedrijf vormde een ernstige aantasting van de welvaart in Zeeland. De meeste ‘meestoven’ werden afgebroken en nu herinneren nog alleen straatnamen aan dit voor deze streek zo belangrijke produkt. Bijna elke plaats heeft wel een Stoofdijk of een Stoofstraat.

Sint-Annaland heeft sinds 1973 dus weer een ‘meestoof’, zij het, als museum. In De Meestoof is te zien hoe meekrap verbouwd en verwerkt werd.

De collectie

De collectie moest toen gevormd worden en ze moest een goed beeld geven van het leven op Tholen en Sint-Philipsland, De Meestoof wilde zich echt als ‘streekmuseum’ ontwikkelen.

Veel mensen reageerden enthousiast en kwamen met giften, grote en kleine, in natura. Zo ontstond in de loop van de jaren een collectie van voorwerpen die iets met de streek te maken hadden, sommige collecties werden verder uitgediept, zoals die van de meekrap en de Reimerswaalcollectie, tegels en tegeltableaus, onderwijsmateriaal en textiel waaronder een uitgebreide collectie merk- en stoplappen, landbouwgereedschap en landbouwmachines, inktstellen, enz.

Om deze collectie goed tot z'n recht te laten komen zijn er in De Meestoof verschillende stijlkamers ingericht, onder andere twee woonkamers met in één daarvan een bedstee met een krib, een dokters- en schipperskamertje en een winkeltje.

In deze stijlkamers zijn onder meer meubels, portretten, schilderijen, streekdrachten, wiegen, secreten, merklappen, scheepsmodellen en andere historische voorwerpen ondergebracht.

Er zijn ook grote vitrines met permanente tentoonstellingen:

-	De Reimerswaalcollectie met voorwerpen die gevonden zijn in het verdronken land van Zuid-Beveland, dat in 1531 na de St.-Felixvloed verloren is gegaan. De stad Reimerswaal lag in de middeleeuwen maar drie kilometer hemelsbreed van de stad Tholen verwijderd. Er was een veerverbinding. Bij de vloeden van 1530 en 1532 gingen de stad, het Slot Lodijke en nog 17 dorpen en gehuchten verloren. Uit de schorren en de slikken in de Oosterschelde zijn veel vroegere resten tevoorschijn gekomen, waarbij veel aardewerk en metalen voorwerpen, zoals vingerhoeden, sierhangertjes (nog heidens), gespen, broekhaken, lakenloodjes, een pelgrimsinsigne van Sint-Adrianus uit Geraardsbergen en een versleten kolfslof.
-	Een uitgebreide tegelcollectie met grote en kleine tegeltableaus.
-	Poppen met streekdrachten en de schitterende Thoolse sieraden, waarvan de gouden oorijzerhangers en mutsenspelden bij de Thoolse sluiermuts gedragen werden. Er is ook een mooie collectie rouwsieraden, zwart en gemaakt van glas, hout, been, of gitten.
-	Bijbelse en andere voorwerpen die een rol speelden in het leven van de diepgelovige bewoners van deze streek. Naast de Keur-, Mortier- en een Julianabijbel is er het befaamd geworden boek van Cornelis de Bruyn, waarin deze in 1698 zijn reizen

Stijlkamer met poppen in de streekdracht.

	naar het Midden-Oosten beschreef. Ook zijn er kinderbijbels en allerlei zaken die met catechisatie en zondagsschool en godsdienst te maken hebben. Er zijn gedroogde planten die in de bijbel vernoemd worden.
-	Een collectie inktpotten en inktstellen.
-	Glas en aardewerk van de uit St.-Annaland afkomstige Chris Lanooy.
-	Bewerkt leer en schilderijen van de eveneens van Sint-Annaland afkomstige Marie Slager.

Gepoogd wordt om van hedendaagse kunstenaars van de beide ‘eilanden’ werk aan te schaffen.

In de kleinere vitrines is een vaste collectie opgesteld van onder andere munten, zilverwerk, kralenbeursjes, porselein, mutsen, kinderkleding, boeken, speelgoed, pijpen, schelpen, speelgoed, enz.

Landbouwcollectie

Voor de uitgebreide landbouwcollectie werd achter het museum een Zeeuwse landbouwschuur gebouwd. In deze schuur is een grote hoeveelheid handgereedschap te zien en kleinere landbouwwerktuigen zoals onder andere een zaaiviool.

Om de grotere landbouwwerktuigen (waaronder een Thoolse boerenwagen, een rijtuigje, een koolzaadslee, een rechtstrooier, tractoren, apparatuur van de veearts, alles voor hoefbeslag alsmede een smidse) een plaatsje te geven, worden plannen voor een wagenschuur en een tweede landbouwschuur ontwikkeld. Als alles volgens plan verloopt zal in 1996 met

[p. 154]

de bouw begonnen worden. In de bestaande schuur is ook veel lesmateriaal op landbouwgebied aanwezig, zoals een vogelkast, modellen van planten, een miniatuur zaaimachine, miniatuur landbouwwagens en kaarten met afbeeldingen van rundvee.

Schoollokaal

Achter in de schuur is een klaslokaal uit het begin van deze eeuw te vinden. Veel groepen jongeren en ouderen hebben hier met plezier kunnen zien hoe het onderwijs er vroeger uitzag: van de kroontjespen met houder voor het rechthouden van de vingers tot de nuttige handwerken en roestige breinaalden, verschillende leesplankjes, tel- en rekenraampjes, schoolplaten, schoolboekjes, enz.

Zittend in de houten schoolbankjes met de schuifjes voor de inktpotten, komen herinneringen terug van schrijven met griffels op een lei, krassend krijt op het schoolbord, zittend op het strafbankje en zweterige handjes die met roestige breinaalden kousen met de grote en de kleine hiel moesten breien.

Tentoonstellingen

Ieder seizoen worden er in De Meestoof naast de vaste collectie, wisseltentoonstellingen gehouden. Hiervoor wordt uit de eigen voorraad geput en van bruiklenen van bevriende musea of particulieren gebruik gemaakt. Bij deze tentoonstellingen wordt gekeken of er voor ‘elk wat wils’ is, er wordt geprobeerd om De Meestoof ieder jaar weer aantrekkelijk te maken voor zowel de streekbewoners als

Schoollokaal rond 1910.

Zeeuwse landbouwschuur.

voor de bezoekers van elders. Mede hierdoor stijgt het bezoekersaantal in De Meestoof gestaag, en ondanks de betrekkelijke rust die er op Tholen en Sint-Philipsland heerst, weten steeds meer mensen Sint-Annaland te vinden.

In 1996 zijn er twee tentoonstellingen die het hele seizoen te zien zijn:

Kind in het spel

Alles over het leven van het kind op Tholen en Sint-Philipsland, vanaf de wieg, de vuurmand en luiermand waar je kunt zien hoe het komt dat een kind ‘te heetgebakerd is’ of ‘in de luren is gelegd’, tot gebruiken als het lopen met de rommelpot. Natuurlijk ook kinderspelen, kinderkleding, kijkkasten, treintjes, poppenhuizen en ander speelgoed, het schoolleven, feesten, enz.

Bodemvondsten, gebruiksaardewerk uit de 16de t/m de 19de eeuw

Aardewerk wat niet meer gemaakt wordt en wat onder andere gevonden is in het Verdronken Land van Reimerswaal. Er zijn voorwerpen uit de oude keuken, zoals beslagkommen, melkkannen, kookpotten, roompotten, grapers, vetvangers, evenveeltjes, enz. Voorwerpen die met licht te maken hebben, olielampjes en kandelaars.

Dingen die met drinken te maken hebben: wijnbekers, bierkannen en waterkruiken. Drinkbakken voor dieren.

Door zijn uitgebreide en veelzijdige collectie is er in De Meestoof voor elke leeftijdsgroep van alles te beleven. Voor groepen en scholieren zijn er speur-, kijk of puzzletochten. Voor groepen zijn er ook buiten de gewone openingstijden en buiten het seizoen mogelijkheden om het museum te bezoeken.

Dank zij de vele vrijwilligers die De Meestoof een warm hart toedragen en al vanaf het ontstaan de schouders onder het vele werk hebben gezet, is het streekmuseum uitgegroeid tot een gezellig, actief museum dat zijn plaats veroverd heeft in de streek, maar ook daarbuiten. Veel streekbewoners steunen het museum jaarlijks met een financiële bijdrage en dank zij een subsidie van de gemeente en de vele giften kan De Meestoof zich nog steeds verder ontwikkelen.

Geraadpleegde bronnen: ‘Zichtbaar Verleden’, Ir. M.A. Geuze en ‘Ode aan de Meekrap’, J.P.B. Zuurdeeg.

Praktische gegevens

Openingstijden vanaf 20 april t/m eind oktober dinsdag t/m zaterdag 14.15 -16.45 uur

Adres en inlichtingen:

Streekmuseum De Meestoof

Bierensstraat 6

4697 GE Sint Annaland

Tel. [phone]