Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 45

[p. 144]

A.J.H.M. Prinsen
Streekmuseum De Vier Ambachten in Hulst

Het gebouw

Het streekmuseum is gehuisvest in het pand Steenstraat 28. Een van oorsprong zestiende-eeuws pand, op de plek waar in de eeuwen daarvoor het Steen stond, de gevangenis van de stad Hulst. In de loop van de zestiende eeuw kwam het gebouw in handen van de abdij van Duinen, die het gebruikte als refugium, toevluchtsoord binnen de veilige stad Hulst in tijden van nood. In de zeventiende eeuw werd het pand verhuurd als woonhuis aan de opperbevelhebber van het Spaanse leger. Na de verovering van de stad Hulst door de Staatse troepen onder leiding van Frederik Hendrik van Nassau, prins van Oranje, werd het refugium als geestelijk goed in beslag genomen en overgedragen aan het Huis van Oranje. Vanaf die tijd diende het tot woonhuis. Eind achttiende eeuw is een rigoreuze verbouwing

De voorgevel van het Streekmuseum De Vier Ambachten in Hulst.

van de voorgevel uitgevoerd. Zo werd onder meer de voorgevel circa 1,20 meter opgetrokken en het leien dak vervangen door een pannendak. De fraaie zijtrapgevels met banden van natuursteen en de achtzijdige traptoren met een op een boogfries uitkragende torenkamer, verkeren nog in de oorspronkelijke toestand. Het gebouw is, zoals het er nu staat, een restant van een groter gebouw dat in de hoofdconstructie en vormgeving in hoofdzaak uit het einde van de zestiende eeuw stamt.

De laatste bewoner verkocht het pand in 1973 aan de gemeente Hulst. In 1979 werd het gebouw, na een omvangrijke restauratie, in gebruik gegeven aan de Oudheidkundige Kring De Vier Ambachten.

De collectievorming

In overeenstemming met het motto van de Oudheidkundige Kring (opgericht in 1929) ‘het erfdeel der vaderen met liefde toegewijd’, lag en ligt de nadruk bij de collectievorming op voorwerpen uit de streek. In de eerste jaren met name op alles wat betrekking had op de kostuums van het Land van Hulst en Axel, op de werktuigen die gebruikt werden voor de verbouw en bewerking van meekrap en op voorwerpen met betrekking tot gilden, volksspelen, gewoontes en gebruiken. Na afloop van het eerste jaar kon de beheerster van de collectie een lijst opstellen met 166 schenkingen aan het museum! Dat gegeven bracht haar tot de verzuchting: ‘waren we maar eerder begonnen met verzamelen’. Hoeveel oorbellen waren er niet aan de deur verkocht voor een paar gulden om te worden omgesmolten! De collectie werd ondergebracht in een vertrek dat tegen het oude stadhuis was aangebouwd. Gebouw en inrichting waren eigendom van de gemeente. Deze oudheidkamer werd in 1931 opnieuw ingericht, waarna het museum iedere zondag- en maandagmiddag was geopend. Het lijkt erop dat op dat moment bij de leden van de Kring de mening postvatte dat het werk was gedaan. De volgende jaaropgaven van de beheerster bevatten een veel kleinere lijst van schenkingen; het ledental van de Kring liep terug tot 80 in 1937! De jaarlijkse zomerexcursie werd dat jaar vanwege de geringe belangstelling afgelast. De Tweede Wereldoorlog legde de werkzaamheden van de Oudheidkundige Kring helemaal stil. Mei 1940 werden de kostbaarste voorwerpen uit de collectie ondergebracht bij de leden. De rest van de collectie in het museum overleefde ongeschonden de oorlog.

Na de oorlog begon de restauratie van het stadhuis en de oudheidkamer. Het duurde vervolgens tot 1953 voordat de Kring weer levensvatbaar was. In het eerste naoorlogse jaarverslag, dat in dat jaar verscheen, bracht de beheerster naar voren dat vreemdelingen het museum wel wisten te vinden, maar dat de inwoners van Oost-Zeeuwsch-Vlaanderen het museum niet kenden! In de jaren vijftig was het museum alleen op zaterdagmiddagen geopend, op de andere dagen slechts na afspraak met de beheerder. De verslagen over de jaren zestig maakten melding van geringe belangstelling voor het museum. Ook de collectievorming stond op een laag pitje. In 1974 begonnen de besprekingen met de gemeente over vestiging van het museum in het pand Steenstraat 28. Op 27 juni 1975 waren de plannen rond en werd begonnen met de restauratie van het pand. De opening van het nieuwe museum zou uiteindelijk samenvallen met de herdenking van het 50-jarig bestaan van de Kring in 1979. Nog steeds wordt de collectie voornamelijk aangevuld door middel van schenkingen en inbewaargevingen. De laatste jaren neemt dat aantal weer toe. Het museum c.q. de Kring staat ondertussen bekend als een instelling die zorgvuldig omgaat met de voorwerpen in de collectie en zorgt voor een goede presentatie ervan. Tot en met 1995 werden zo'n 4.000 schenkingen en inbewaargevingen geregistreerd.

De presentatie

In het nieuwe streekmuseum werd de collectie gegroepeerd in een aantal afdelingen: archeologie en gebruiksaardewerk in de kelder, klederdrachten op de begane grond, vestingwerken met de nadruk op de vesting Hulst en de historisch-geografi-

[p. 145]

sche ontwikkeling op de eerste verdieping en op de zolderverdieping nijverheid en folklore.

De bodemvondsten dateren uit de periode van de dertiende tot de achttiende eeuw en zijn afkomstig uit de Hulster binnenstad en van de Westerscheldeoevers. Enkele opvallende stukken in de verzameling zijn een pelgrimsinsigne, dunwandig melkwit glaswerk, de glissen en de huisraad die werd gevonden op het terrein van het voormalige Minderbroedersklooster. Op de eerste verdieping bevindt zich een vitrine met vondsten uit de prehistorie, met name uit de oudste nederzetting van Zeeland: Nieuw-Namen. Er zijn stenen werktuigjes gevonden die erop wijzen dat hier zo'n 10.000 jaar geleden, in de oude steentijd, al mensen woonden.

De nadruk bij de klederdrachten ligt op de dracht van het Land van Hulst, het Land van Axel en het Land van Cadzand. Het kostuum van de vrouwendracht uit Hulst is compleet, inclusief sieraden, in het museum aanwezig. Van de mannendracht is weinig bekend. Voor het Land van Axel zijn zowel de vrouwen- als mannendracht en de kinderkleding compleet aanwezig. Op de eerste verdieping komen in één vertrek de onderwerpen Saeftinghe, molens en gilden aan de orde. De molens vooral in de vorm van foto's en voorwerpen die werden gebruikt door de molenaar. Van de gilden worden onder meer vaandels, handbogen, medaillons en een staande wip getoond.

De nadruk ligt echter op de ontwikkeling en de geschiedenis van de vesting Hulst met alles wat daar bij hoort. Daarvoor is één vertrek gereserveerd. Centraal in de opstelling staan de maquettes van de stad Hulst anno 1980 en van de Bollewerkpoort. Deze poort werd begin 16de eeuw gebouwd op de plek waar de haven van Hulst (de verbinding met de Westerschelde) de stad bereikte. Door de waterpoort konden schepen de haven inen uitvaren, terwijl twee bruggen de landwegen verbonden met de stad. Voor die tijd een technisch hoogstandje! De Bollewerkpoort overleefde de aanleg van de nieuwe verdedigingswerken, die heden ten dage nog om de stad heen liggen, niet. De ruïne van de poort werd onder de nieuwe aarden wal begraven. Het duurde tot 1957 voordat het bouwwerk werd opgegraven. Kaarten uit de collectie van de Oudheidkundige Kring completeren het beeld van de ontwikkeling van de vesting Hulst. Te zien zijn originele kaarten van de hand van beroemde kaartmakers als A. Mair, J. van Deventer, W. Blaeu, J. de Busschere, N. Visscher en de familie Hattinga.

Kenmerkend voor de vesting Hulst zijn de linies van communicatie die in oostelijke en westelijke richting verbinding maakten met een groot aantal forten. Mede vanwege deze verdedigingslinies werd de stad Hulst onneembaar geacht. De linie naar het oosten, met de hierin opgenomen forten, is vandaag de dag nog in het landschap te bewonderen. De geschiedenis van de vesting wordt, ten slotte, zichtbaar gemaakt door archivalia die betrekking hebben op de aanleg en de instandhouding ervan en op de inkwartiering van soldaten en de daarmee verband houdende lasten voor de burgers.

Op de zolderverdieping van het museum valt allereerst de kapconstructie in het oog. Een indrukwekkend staaltje vakmanschap. Deze ruimte is gevuld met voorwerpen die betrekking hebben op leven en werken in het Land van Hulst en wijde omgeving. Te zien zijn onder meer werktuigen in gebruik geweest bij landbouwers en ambachtslieden, schoolmeubilair en speelgoed.

Bestijgt u ter afronding van de rondgang de trap van het torentje van het museum, dan kunt u boven genieten van een prachtig uitzicht over de stad Hulst.

Achter het museum vindt u nog een (kruiden)tuin met daarin een travalje en smidse en een dependance waarin een klompenmakerij en een vlasserij zijn ondergebracht.

De museumcommissie

De museum-collectie van de Oudheidkundige Kring wordt beheerd door een museumcommissie, samengesteld uit leden van het bestuur van de Kring, gewone leden en (deskundige) niet-leden. De commissie is verantwoordelijk voor de openstelling van het museum, de registratie van de aanwinsten, de materiële verzorging van de voorwerpen, de inrichting van het museum en de jaarlijks wisselende expositie. De wisselende expositie wordt ingericht in een vertrek op de begane grond. In de meeste gevallen wordt daarvoor een beroep gedaan op de collecties en verzamelingen van derden. In 1996 zal de wisselende expositie gewijd zijn aan de (bouw-) geschiedenis van de, aan de Heilige Willibrordus toegewijde, basiliek van Hulst. Deze basiliek staat de laatste jaren vooral in de belangstelling vanwege de hoognodige, kostbare, restauratie. Een verzameling heiligenbeelden, kerkschatten, prenten en archivalia zullen een beeld geven van het gebruik en de strijd om het behoud van dit kerkgebouw door de eeuwen heen.

De museumcommissie krijgt voor de openstelling van het museum hulp van enkele tientallen vrijwilligers, die de bezoekers ontvangen en optreden als toezichthouders.

Plannen voor wijziging van de opstellingen in het museum zijn in voorbereiding. De commissie wil meer nadruk leggen op de stad Hulst als vesting en op de verdedigingswerken in de onmiddellijke nabijheid van de stad. Tweede pijler zal het verhaal van Reinaert de Vos moeten worden. Volgens menig deskundige speelt Hulst een rol in dat middeleeuwse epos, zoals overigens vele plaatsen in het Land van Waas. In het seizoen 1996 zal voor het eerst de vernieuwde opstelling over de vesting Hulst te bezichtigen zijn.

Benedendijks hurken de huizen
zoals ze bestaan op de buiten.
(De stad ligt een steenworp verder
met hogere daken en kerken
aan pleintjes van blauwe plavuizen.)

Hier kan je naar binnen kijken
en buren zijn en gelijken,
de keukengeruchten horen,
af en aan de golfslag van woorden
tussen hiaten van zwijgen.

(Vlakbij snijdt een wig van wagens
op het stramien van vier straten
de vree van de middag doormidden.
Op zomerterrasjes zitten
bezoekers gescheiden tezamen.)

Hier blijf je een deel van de zomer
onder vrijuit waaiende bomen
in het vrolijke gras op de bermen.
(De stad ligt een steenworp verder
te ver om er binnen te komen.)

Anton van Wilderode

(uit: En het dorp zal duren, Lannoo/Davidsfonds, 1986)

Praktische gegevens

Adres: Streekmuseum ‘De Vier Ambachten’

Steenstraat 28

4561 AS Hulst

tel. [phone]

Openingsuren: 14.00-17.00 dagelijks, m.u.v. zondag, in de periode vanaf de paasvakantie tot en met de herfstvakantie. In de maanden juli en augustus ook op zondag.

Inlichtingen:

Secretariaat museumcommissie:

Magdalenastraat 26

4566 BB Heikant

tel. [phone]