Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 44

[p. 226]

Evangelisatie in Vlaanderen
Licht en schaduw
Gave en opgave

De evangelisatie van een volk is nooit af. Het woord Gods dient steeds weer te worden hersproken en hertaald en de bodem waarop het zaad van het evangelie valt, wisselt steeds. Hij wordt steeds opnieuw gereed gemaakt en omgeploegd. Daarbij zijn er conjuncturen; de evangelisatie zweeft niet boven de cultuurontwikkeling; ze treedt er in. Ze wordt geïncultureerd. Niet enkel in missiegebieden, ook bij ons.

Waar staan we in Vlaanderen in 1995? Er is licht en schaduw. Er is veel gebeurd, er moet nog veel meer gebeuren.

Lichtzijden

Op de tocht

De Kerk in Vlaanderen staat op een brug tussen twee werelden. Ze komt uit een tijd toen de Kerk de toon aangaf voor de organisatie van grote delen van het maatschappelijke leven. Lid zijn van de Kerk was een evidentie. Je was een uitzondering als je er niet bijhoorde, zelfs een buitenbeentje. Vele mensen waren in de Kerk om meer dan zuiver religieuze motieven of puur geloof. De Kerk verzorgde immers veel meer dan de cultus: ze had scholen, ziekenhuizen, bewegingen. Hierover dient geenszins een negatief waardeoordeel uitgesproken te worden. De tijd was, wat hij toen was en het strekt tot eer van de Kerk dat ze haar zorg voor de mens integraal heeft beleefd: ze zorgde voor zijn lichaam en zijn ziel. Die maatschappelijke situering van de Kerk moet echter ook niet worden gecanoniseerd als de enig mogelijke of ideale. Hoe dan ook: ze is er niet meer. Men komt meer en meer naar de Kerk omwille van duidelijke religieuze motieven: men zoekt er geloof en gebed, niet meer in de eerste plaats socialisering. Die overgang is nog niet helemaal gemaakt. Zal deze trouwens ooit helemaal voltrokken zijn? Want het geloof zal nooit beperkt worden tot een in vitro-bestaan: het breekt uit dit keurslijf uit en vertaalt zich steeds weer in een sociaal impact. Maar Vlaanderens Kerk staat daar nu tussen en dus in de tocht.

Kenmerken van het geloof in Vlaanderen

De Kerk in Vlaanderen is van ouds en nu nog gekenmerkt door een aantal grote kwaliteiten. Ze is een volksverbonden Kerk. Het geloof heeft zich genesteld in de volksziel en daar een diep ethisch en religieus gevoel doen ontstaan. Er is - niettegenstaande enkele meer kritische groepen - een diep christelijke reflex in denken en doen.

Het geloof in Vlaanderen is ook realistisch. Het heeft zich geïncarneerd in vele projecten die de integrale mens betreffen: een onderwijsnet, ziekenhuizen, sociale en culturele bewegingen. Het geloof beperkt zich niet tot spreken of discussiëren, maar het is een godsdienst van het doen. Het geloof zonder de werken is dood, zegt de Kerk in Vlaanderen de apostel Jacobus na. Er is een grote aandacht voor de daadkracht van het geloof, voor een engagement. Pater Damiaan is daar een uitstekend voorbeeld van. Zowel naar binnen in de Kerk als naar buiten. Men denke maar aan de aandacht voor de missie, de derde wereld, aan de vredesbewegingen, aan Amnesty International, aan de sympathie voor de basisbewegingen in Latijns-Amerika en elders.

Het geloof in Vlaanderen heeft ook liefde voor het territorium en voor de eigen cultuur. Het wil zich inplanten in een parochie die hoog wordt geschat en het vertolkt zich in een menigte van culturele evenementen. Het is een geïncarneerd geloof, ook in deze lijfelijke betekenis van het woord: het houdt van kleur en festiviteiten, van stoeten en processies, van choreografie en enscenering, van bedevaarten. Het Vlaamse geloof is ook sterk betrokken op de menselijkheid van Christus, op Maria en de heiligen. Het is geloof dat klank, kleur en beweging nodig heeft.

Het is een geloof met grote aandacht voor diepmenselijke waarden, vooral in de sfeer van de man-vrouw verhouding, het gezin en het kind. Niet voor niets worden de kerkelijke uitspraken op dit stuk met scrupuleuze aandacht gevolgd, geëvalueerd en gekritiseerd. ‘Nostra res agitur’. Dat de turbulentie rond deze problematiek in de recente jaren vooral in de Vlaamse hemel plaats had, is ook voor een stuk daaraan toe te schrijven. Vlaanderen is heel gevoelig voor de kerkelijke meteorologie op dit stuk.

In Vlaanderen is Vaticaan II een vanzelfsprekendheid. Wat het concilie heeft gezegd, was al lang te voren

[p. 227]

een stuk werkelijkheid. Men denke maar aan de liturgische vernieuwing die hier is begonnen, aan de volksdeelname in de liturgie, aan het engagement en de inspraak van leken, aan de goede verstandhouding tussen bisschoppen, priesters en leken, aan de wereldbetrokkenheid van het geloof (de vredesproblematiek, ontwikkelingshulp, solidariteit, derde en vierde wereld).

Schaduwzijden

Maar niet alles is licht: er zijn ook schaduwzijden. Er is vooreerst de verduistering van het Godsbesef en van de hele onzichtbare dimensie van de werkelijkheid. Er groeit een blinde vlek op het netvlies voor alles wat ontsnapt aan rationele, positief-wetenschappelijk verificatie en technische beheersbaarheid. De relevantie van Gods bestaan voor het leven hier is niet meer evident.

Daardoor raakt de godsdienst meer en meer geprivatiseerd. God wordt gebannen uit het publieke leven. God mag nog in de huiskring, op straat is Hij minder gewenst. Misschien is dit een halve kater die ook bij christenen nog overblijft na een triomfalisme uit het verleden, een soort ongegronde vrees om andersdenkenden te kwetsen. In elk geval ontbreekt het in Vlaanderen aan een stuk gezonde punch om te durven zijn, wie men is als gelovige. Maar het tij keert!

Het christendom in Vlaanderen legt wellicht ook teveel te nadruk op de ethische consequenties van het geloof, meer dan op de inhoud en de culturele dimensie ervan. Christen-zijn is meer dan een aantal evangelische waarden aanhangen. Het stoelt ook op gebed en sacramentele praktijk. Er is dringend nood in Vlaanderen aan een nieuwe gebedscultuur, thuis en in de kerk. Vlaanderen heeft een eeuwenoude en wereldberoemde mystieke traditie. Maar waar zijn de mystici nu? Het uitblijven van roepingen tot priester en religieus is daarvan een symptoom: men wordt geen priester alleen steunend op een ethisch gevoelen; daar is gevoel voor gebed en cultus voor nodig. Elke roeping is ook ergens verticaal: ze heeft met God om Hemzelf te doen en niet alleen met de mensen om God. Er is ook nood aan een verdiepte sacramentenbeleving. Christen zijn is niet enkel denken, luisteren, spreken: het is vieren. Er is een onderschatting van de symboliserende dimensie van het geloof in de ‘heilige tekenen’.

Een andere schaduwzijde is de steeds verder schrijdende religieuze onwetendheid. Is dit het gevolg van een deficiënte catechetische pedagogie of van een gebrek aan kennis en bezieling bij de catecheten? De oorzaken zijn nog niet zo duidelijk, maar het feit is onbetwistbaar: er is een verregaande ontbossing van het religieuze geheugen.

Verder is er een crisis in juiste perceptie van de ware natuur van de Kerk. Ze is én menselijk instituut én mysterie van Christus' Lichaam. Als dit zo is, dan moeten alle profane concepten zoals democratie, inspraak, gezag en macht, besluitvorming en overleg her-ijkt worden als men ze uit de civiele wereld in de kerkelijke wil overdragen. Dit wordt vaak moeilijk begrepen.

De evangelisatie is nooit af

De evangelisatie is nooit af: ze is zoals de grote kathedralen, die steeds in fase van opbouw blijven. Ze zijn nooit af. Het belangrijke daarbij is goed kaart te kunnen lezen: van waar komen wij? Waar staan we nu? Hoe kunnen we verder? Dit nummer van ‘Vlaanderen’ wil daartoe bijdragen. Hiervoor onze welgemeende dank.

† Godfried Kardinaal Danneels, Aartsbisschop van Mechelen-Brussel