Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 44

[p. 162]

Toen Roksem nog Heroaldolugo heette...
Yann Hollevoet

Inleiding

In 1985 - juist één decennium geleden - verscheen een belangrijke bijdrage over één van de meest duistere episodes van Vlaanderens verleden, meer bepaald wat zich tijdens de vroege middeleeuwen had afgespeeld in de streek ten zuidwesten van Brugge (Berings 1985). Hierbij werd geprobeerd om uit de disparate gegevens van de geschreven bronnen een min of meer coherent beeld op te hangen van de landname en grondbezit in deze streek en periode, die voor het ontstaan van het latere graafschap Vlaanderen zo belangrijk waren. Terecht wees de auteur op het feit dat - met uitzondering van Oudenburg en in tegenstelling tot de eigenlijke kustvlakte - de achterliggende zandstreek quasi volledig aan de aandacht van de archeologen was ontsnapt.

Vondsten uit een vrouwengraf van de Oudenburgse necropool: de verschillende fibulae zijn wellicht van Germaanse origine (schaal 1/2 - Mertens & Van Impe 1971, Pl. XXVIII).

Pas de jongste jaren is geprobeerd hierin verandering te brengen, zeker wat het gebied tussen Oudenburg en Brugge betreft. Opgravingen en vondsten, onder meer in Roksem en Zerkegem, laten toe enig inzicht te verwerven, zowel in de vroeg-middeleeuwse bewoningsvormen of -patronen, als in de materiële cultuur van de mensen die na de ondergang van het Romeinse Rijk het gebied bevolkten. Veeleer dan als illustratiemateriaal te dienen bij het verhaal dat gedistilleerd wordt uit de historische bronnen, roepen de archeologische data vaak nieuwe vragen op, of laten ze toe nieuwe inzichten te verwerven in het rijke verleden van de streek. In deze korte bijdrage wordt vooral ingegaan op de resultaten verkregen bij het onderzoek van enkele vroeg-middeleeuwse nederzettingen in het gebied van de Hoge-Dijken in Roksem-Zerkegem. Daarnaast gaat de aandacht ook naar de bijzondere plaats die Oudenburg toen moet hebben ingenomen, een aspect waarover sinds kort enkele schaarse gegevens voorhanden zijn. De verschillende elementen laten toe een tipje van de sluier te lichten met betrekking tot het verste verleden van Vlaanderen, toen deze naam nog sloeg op een zeer beperkt gebied ten westen van Brugge, de pagus Flandrensis (Dhondt & Gysseling 1943).

De laat-Romeinse voorbode Oudenburg en de Litus Saxonicum

Om beter inzicht te verwerven in wat zich tijdens de vroege middeleeuwen in de streek heeft afgespeeld, moet men teruggaan tot de laat-Romeinse tijd. Toen werd het gebied gedomineerd door een vierkante stenen versterking waarvan de sporen te Oudenburg zijn teruggevonden (Mertens 1987). Wellicht werd deze constructie opgericht kort na de troebelen waarvan heel noordelijk Gallië omstreeks de jaren 273-275 te leiden had. Van deze onzekere tijden getuigt onder meer de muntschat van Roksem, waarover H. Thoen het in een andere bijdrage uitvoerig heeft. Ongetwijfeld hadden de kustgebieden het zwaar te verduren onder de herhaalde invallen van Germaanse piraten en het valt niet te betwijfelen dat toen een belangrijk deel van de bevolking zijn toevlucht heeft gezocht naar veiliger oorden. Van dan af krijgt de Romeinse aanwezigheid in onze gewesten een louter militair karakter.

Het castellum van Oudenburg werd ingeplant op de uithoek van een in de toenmalige kustvlakte opduikende zandrug. De politiek-militaire perikelen van het einde van de derde eeuw gingen immers gepaard met een voor het gebied vrij drastische toename van de mariene invloed. Vermoedelijk was het gebied tussen de zandstreek en de open zee toen herleid tot een met kreken en geulen doorsneden overstroomd wadgebied waar elke vorm van permanente bewoning uitgesloten was.

De versterking zelf had een min of meer vierkant grondplan van ongeveer 163 × 164 m. De hoeken van het vierkant waren ongetwijfeld verstevigd door middel van ronde torens, terwijl achthoekige torens de poorten flankeerden. Brede grachten beschermden langs oost-, west- en zuidzijde de versterking, terwijl langs de noordzijde de muren onmiddellijk aansloten op het overstromingsgebied. Vermoedelijk maakte de versterking

[p. 163]

De pot van Zerkegem: het stuk is nagenoeg volledig en versierd met een vrij opmerkelijk patroon van ingegrifte lijnen, ovale uitstulpingen en ribbelgroeven (schaal in cm).

deel uit van de Litus Saxonicum, de laat-Romeinse kustverdedigingslinie tegen de Germaanse invallen langs de Noordzee. J. Mertens argumenteert zelfs voor een vereenzelviging met Portus Epatiacus waar een troepeneenheid gelegerd was van het regelmatige Romeinse grensleger.

Over de bezetting van de laat-Romeinse versterking is men vooral geïnformeerd door een bijbehorend grafveld. Deze necropool werd aangetroffen op de westelijke uithoek van de zandrug, rond de puinen van een stenen gebouwtje uit het Hoge Keizerrijk. Niettegenstaande het uitgesproken militair karakter van het grafveld werden bij de opgravingen ook bijzettingen van kinderen en vrouwen aangetroffen. Deze laatste waren niet zelden getooid met opmerkelijke sieraden die hun Germaanse herkomst verraden (fig. 1). In de mannengraven ontbreken doorgaans wapens, maar andere objecten met een duidelijke militaire connotatie zijn legio, we denken hier in de eerste plaats aan de talrijke drieknoppenfibulae en het fraaie gordelbeslag.

Aan de laat-Romeinse militaire aanwezigheid in Oudenburg komt wellicht een einde omstreeks 410. Toen werd het verdedigingssysteem langs het Kanaal en de Noordzee ontmanteld en kwam er een einde aan Britannia als Romeinse provincie. In de grote necropool is geen enkel graf jonger dan het eerste decennium van de 5de eeuw en alles wijst dan ook op het vertrek van de volledige troepeneenheid. Aan de Romeinse overheersing in onze gewesten komt bijgevolg de facto een einde meer dan een halve eeuw voor het officiële einde van het West-Romeinse rijk met de afzetting van de laatste keizer Romulus Augustulus door de Germaanse legeraanvoerder Odoacar in 476.

Of de verdwijning van de laatste militairen in Oudenburg gepaard is gegaan met een algehele ontvolking van de streek, valt moeilijk uit te maken. Van de tijdens het Hoge Keizerrijk zo talrijke geromaniseerde inheemse burgerbevolking vindt men reeds vanaf het einde van de 3de eeuw nog nauwelijks sporen terug en voor de 5de eeuw worden de gegevens helemaal schaars. Toch wijst het voortleven van verschillende toponiemen - we denken hier in de eerste plaats aan Aartrijke, dat duidelijk teruggaat op de Romeinse plaatsnaam Arturiacum (Gysseling 1983) - op een zekere vorm van bewoningscontinuïteit in het gebied. Verscheidene vroeg-middeleeuwse sites die verder nog uitvoeriger aan bod komen, hebben wel laat-Romeinse archeologica opgeleverd, maar doorgaans zijn deze schaars en moeilijk te interpreteren. De ontruiming van het Oudenburgse castellum creëerde een gezagsvacuüm in het gebied. Hiervan hebben invallende Germanen gebruik gemaakt om zich te vestigen in de wellicht grotendeels ontvolkte regio. Ook de nagenoeg intact gebleven stenen versterking zal een niet geringe aantrekkingskracht uitgeoefend hebben op deze nieuwkomers.

Hrochasem sive Heroaldolugo in pago Flandrinse

Tot voor kort waren vroeg-middeleeuwse vondsten in het gebied Jabbeke-Oudenburg bijzonder schaars. Slechts langs

Het Oudenburgse tijdens de vroege middeleeuwen: 1. overstromingsgebied - 2. drassige zones - 3. wegennet: 1 Zandstraat naar Brugge; 2 Zeeweg naar Aartrijke; 3 Oude Bruggeweg - 4. Castellum van Oudenburg - 5. vroegere parochiekerk van Roksem - 6. Roksem I - 7. Roksem II - 8. Roksem III - 9. Zerkegem I

[p. 164]

Het opgravingsplan van Roksem II: van de verschillende gebouwplattegronden zijn enkel flarden aangesneden (schaal in m).

de Millebeek in Roksem had men bij zandwinning in de jaren vijftig los schervenmateriaal aangetroffen (Crois 1967). Ook was tijdens de twee wereldoorlogen bij graafwerk in Zerkegem een min of meer volledige pot aan het licht gekomen (fig. 2). De jongste jaren zijn in deze twee gemeentes echter ook op verscheidene andere plaatsen vroeg-middeleeuwse sites gelokaliseerd, zowel bij veldkarteringen als bij noodopgravingen of werfcontroles. Samen met de vroeger gedane vondsten laten de nieuwe vindplaatsen ons toe een eerste beeld te vormen van het leven van de gewone man in een uithoek van het Merovingische koninkrijk.

Over de sites die enkel gekend zijn door prospecties, valt vooralsnog weinig te vertellen; het betreft hier immers in de eerste plaats schervenmateriaal dat aan het oppervlak werd aangetroffen en dat vaak moeilijk te interpreteren is. We gaan hier dan ook vooral in op de gegevens verkregen bij de recente opgravingen van drie sites gelegen op de zandrug van de Hoge Dijken, in het grensgebied tussen Zerkegem en Roksem (De Cock, Rogge & Van Doorselaer 1987 - Hollevoet 1991 & 1992a). We kunnen in deze zone gewagen van een uitzonderlijke concentratie aan vroeg-middeleeuwse sites (fig. 3, 6-9). Ze situeren zich aan beide zijden van de Oude Bruggeweg; deze weg is thans van ondergeschikt belang, maar in de middeleeuwen betrof het een belangrijke verkeersader die Gistel met Brugge verbond over Roksem, Zerkegem en Snellegem.

De sporen aangetroffen op de verschillende sites vertonen een vrij uniform beeld. Het gaat steeds om de resten van kleine landbouwexploitaties met constructies die uitsluitend zijn opgebouwd uit vergankelijke materialen: hout, stro en huttenleem. Deze gebouwen laten in het zand wel sporen na maar vaak stelt hun interpretatie heel wat problemen, zeker als men slechts beschikt over flarden van zgn. huisplattegronden (fig. 4). Van uitzonderlijke betekenis zijn dan ook de resten van een zgn. woonstalhuis uit de 7de eeuw aangetroffen op het natuureducatief centrum van de Roksemput. De aangetroffen sporen en hun onderlinge samenhang waren in dit geval

Uittreksel uit het algemeen opgravingsplan van Roksem I: aangegeven zijn de sporen die in verband te brengen zijn met het Merovingische woonstalhuis (schaal in m)

dermate duidelijk (fig. 5) dat het maken van een reconstructie niet echt een probleem vormde (fig. 6). Het betrof een constructie, waarbij zowel mens als dier onder eenzelfde dak beschutting vonden. Het zuidoostelijke derde, met afzonderlijke ingang langs de korte zijde, had wellicht een stalfunctie en was vermoedelijk onderverdeeld in veeboxen. De rest van het gebouw was mogelijk verder opgesplitst in twee delen: de eigenlijke grote woonruimte in het centrum, met een toegang aan beide langszijden, en een kleinere ruimte ten westen ervan, met een specifieke functie (opslag?) en een afzonderlijke toegang in de langszijde nabij de westelijke hoek. Buiten de wandlijn komen zware paalkuilen voor waarin op verschillende plaatsen nog het spoor kon waargenomen worden van schuin geplaatste palen. Deze laatste moeten ongetwijfeld een schorende functie gehad hebben, ter ondersteuning van wanden en dakconstructie. Ze komen zowel voor op de lange als op de korte zijden, wat laat vermoeden dat het gebouw een schilddak had, afgedekt met stro of riet.

Benevens de sporen van de houten constructies treft men op de sites ook tal van andere structuren aan: afval- en/of voorraadkuilen, grachtjes of greppels alsook de restanten van waterputten. Deze zijn in de vroege middeleeuwen nog vaak in hout opgetrokken. De constructie kan variëren van een uitgeholde boomstam tot vierkante bekistingen met horizontale en/of verticale planken. Op de Roksemput zijn zelfs twee ronde stenen waterputten aangetroffen. Deze waren grotendeels opgebouwd uit puin - onder andere brokken Doornikse kalksteen, al dan niet voorzien van mortelresten - dat ongetwijfeld afkomstig moet zijn geweest van de ruïnes van het laat-Romeinse castellum van Oudenburg; dit wordt duidelijk aangetoond door de vergelijkende analyses van de mortelstalen. De putten zelf dagtekenen vermoedelijk uit de Karolingische tijd en suggereren dat op dat ogenblik de versterking reeds

[p. 165]

tekenen van verval vertoonde.

Hoewel doorgaans zeer fragmentarisch, laat het aangetroffen vondstenmateriaal toch toe enig inzicht te verwerven in de materiële cultuur van de vroege middeleeuwen. De keramiek omvat zowel produkten van lokale makelij als importwaar (Hollevoet 1993). Bij de eerste groep zijn de potten steeds handgevormd en wordt als kleimagering vaak stro of kaf gebruikt (fig. 7). Deze techniek vertoont opmerkelijke gelijkenissen met wat men in een aantal Angelsaksische sites aan de andere zijde van het Kanaal kent, maar wordt ook aangetroffen in bepaalde delen van Friesland (Hollevoet 1992 en Hamerow, Hollevoet & Vince 1994). Bij het importaardewerk vallen vooral produkten op die wellicht afkomstig zijn uit het noorden van Frankrijk of de streek rond Parijs (fig. 8). Tot deze categorie moet onder meer het al dan niet versierde biconisch aardewerk gerekend worden; vroeger was dit type aardewerk uitsluitend gekend door grafvondsten. Verder valt nog de aanwezigheid op te merken van aardewerk uit de streek van Mayen, in het Rijnland. Uit deze streek komen trouwens ook de maalstenen in vulkanische basaltlava die men in onze gewesten vindt.

In nederzettingscontexten treft men nauwelijks metaalvondsten aan. Toch zijn de jongste jaren enkele opmerkelijke stukken aangetroffen. In de eerste plaats valt hier een zilveren muntje te vermelden (fig. 9); het betreft meer bepaald een sceatta, vermoedelijk geslagen in Londen op het einde van de 7de eeuw. Ook wijzen we op een klein loden kruis van onduidelijke betekenis; het is amper 1 cm groot. Een bronzen haarpin waarvan de kop een gestyleerde vogel met een almandine oog voorstelt, dateert wellicht uit de 6de eeuw. Ten slotte zijn uit het gebied ook enkele gelijkarmige fibulae gekend; dergelijke bronzen mantelspelden komen in heel NW-Europa

Roksem I: reconstructie van het woonstalhuis (ontwerp en realisatie Y. Hollevoet).

voor in laat-Merovingische en Karolingische contexten.

De vroeg-middeleeuwse sites in de regio zijn van groot belang omdat ze meestal een niet geringe hoeveelheid dierenbot opleveren. Het gaat hierbij doorgaans om zgn. slachtafval, maar soms treft men er ook de resten van volledige krengen aan, zoals bijvoorbeeld dat van een rund aan de Roksemput (fig. 10); het skelet werd aangetroffen vlakbij een hoek van het hierboven uitvoerig aan bod gekomen woonstalhuis en is mogelijk als een bouwoffer te interpreteren. Het slachtafval laat vooral toe beter inzicht te verwerven in de voedselpatronen van de vroeg-middeleeuwse mens; ook kan heel wat informatie geput worden omtrent de samenstelling van de veestapel (Van der Plaetsen 1987). Verder hebben een aantal waterputten ook resten van kevers en kikkers opgeleverd; samen met de erin aangetroffen zaden en vruchten laten ze toe zich een beeld te vormen van het milieu waarin de site was ingeplant (Ervynck, Descender & Huysmans 1994).

Uit de studie van de dieren- en plantenresten blijkt duidelijk dat we te maken hebben met agrarische gemeenschappen, waar vooral de runderveeteelt een niet onbelangrijke plaats innam. De runderen zullen wellicht in de onmiddellijke nabijheid van de sites gehouden zijn, vlakbij het cultuurland. Anders was het gesteld met de schapen en geiten; deze moeten ongetwijfeld op de meer noordelijk gelegen zoute schorren hun voedsel gevonden hebben. We kunnen vermoeden dat de inwoners van de nederzettingen op het vasteland vrij vlug het door kreken en geulen doorsneden overstromingsgebied dat hen scheidde van de open zee, zullen verkend hebben. In een volgende fase zal men de hoogst opgeslibde wadden en oeverwallen ook aangewend hebben voor het grazen van schapen en geiten. Veel sporen heeft deze vroeg-middeleeuwse aanwezigheid in de polders echter niet achtergelaten. Plaatselijk

[p. 166]

Roksem II: handgevormd aardewerk met plantaardige verschraling (schaal in cm).

treft men her en der wel Merovingisch schervenmateriaal aan, maar steeds betreft het kleine hoeveelheden die dan nog vaak in associatie voorkomen met vondstenconcentraties uit de volle middeleeuwen; ze wijzen vermoedelijk op plaatsen waar men zich tijdens de vroege middeleeuwen tijdelijk ophield en die in een latere fase door hun relatief hoge ligging ideale vestigingsplaatsen werden. Van enige permanente bewoning in het kustgebied is er vóór de Karolingische periode nauwelijks sprake.

Kon men voor de schapen en geiten een beroep doen op de zoute schorren, voor het hoeden van varkens was men aangewezen op een heel andere biotoop. Varkens horen immers van nature thuis in een bos en wellicht werden deze dan ook gehouden in de grenszone met het meer zuidelijk gelegen boscomplex, waarvan men de sporen terugvindt in de vroegere naam van Roksem, Heroaldolugo. Deze naam, die men niet enkel aantreft in het nu gevierde charter van 745, maar ook in een (verloren) oorkonde van 770, zou betekenen: het heilig woud, of de gewijde open plaats daarin, toebehorende aan Herwald (Gysseling 1945). M. Gysseling pleit voor een vereenzelviging van deze persoon met de Germaanse krijgsgod Wodan, maar misschien gaat het hier veeleer om een lokale krijgsheer die zich op een bepaald ogenblik meester had gemaakt van het woud. In elk geval nam dit uitgestrekte bos het grootste deel in van de zandgronden in noordelijk West-Vlaanderen; het is uit de latere folkloristische overleveringen vooral gekend als het Woud zonder Genade. Vermoedelijk was het een eerder ontoegankelijk gebied dat slechts doorsneden werd door een aantal paden en wegen - waaronder de vroegere Romeinse wegen (Thoen 1978) - en waar zich plaatselijk ook kleine bewoningskernen bevonden. Voor de heidenen die de inwoners van de kuststreek in de 6de-7de eeuw ongetwijfeld nog moeten geweest zijn, had dit bos zeker een bijzondere mythologische en religieuze betekenis. Hiervan is mogelijk de plaatsnaam Torhout nog de laatste getuige; Thor was immers de Germaanse dondergod wiens verering vaak met grote eiken en bossen werd geassocieerd.

Het is misschien in het schemergebied tussen cultuurland en bos dat de vroeg-middeleeuwse begraafplaatsen moeten gezocht worden. Geen van de recent onderzochte sites heeft grafvondsten opgeleverd en het is niet zeker dat deze in de directe nabijheid van deze vindplaatsen moeten gezocht worden. We denken veeleer dat er voor de verschillende nederzettingen binnen een bepaald gebied gebruik werd gemaakt van één necropool die ingeplant was op een bijzondere plaats in het landschap. Voorbeelden van dergelijke uitgestrekte necropolen zijn vooral gekend uit Oost-Engeland, en vaak treft men er overwegend crematiegraven aan. Misschien was ook dit bij ons het geval, in tegenstelling tot de rest van het Merovingische rijk waar het ritueel van de lijkbegraving duidelijk overheerste.

Roksem I: importaardewerk met rolstempelversiering zoals aangetroffen in de bodem (foto: Brugge, Y. Hollevoet)

[p. 167]

Roksem I: Angelsaksische sceatta uit het einde van de 7de eeuw (diameter 11,5 mm - gewicht 1,13 gr). (foto: Brugge, Y. Hollevoet)

Oudenburg en het Municipium Flandrense

We hebben ons bij de behandeling van de vroeg-middeleeuwse sites in het gebied vooral geconcentreerd op Roksem. Toch zijn ook voor Oudenburg zelf de jongste jaren nieuwe gegevens aan het licht gekomen. Zo werden vroeg-middeleeuwse bewoningssporen aangetroffen in het grensgebied met Ettelgem en Roksem (fig. 3, 10 - Hollevoet 1987). Vlakbij de plaats was kort daarvoor bij systematische prospecties een weinig Merovingisch schervenmateriaal aan het licht gekomen (Hollevoet 1985a). De aangesneden sporen omvatten een kuil met een weinig metaalbewerkingsafval en een waterput waarvan de vierkante houten bekisting volledig was weggebroken; toch kon nog vastgesteld worden dat deze waterput qua structuur grotendeels overeenstemde met een aantal Zerkegemse waterputten uit de vroege middeleeuwen (Hollevoet 1985b). Verder werden bij de recente opgravingscampagnes ten zuiden van het centrum een kleine hoeveelheid vroeg-middeleeuwse archaeologica ingezameld, jammergenoeg steeds buiten context of in jongere structuren (Hollevoet 1992c). Ten slotte is bij nazicht van het vondstenmateriaal uit de vroegere opgravingen in het castellum gebleken, dat dit eveneens een kleine hoeveelheid aardewerkfragmenten uit de Merovingische en Karolingische periode bevat.

Vooral de vondst van vroeg-middeleeuwse archaeologica binnen de muren van het laat-Romeinse castellum is belangrijk en opent nieuwe perspectieven. Hoewel het materiaal niet in situ werd aangetroffen, kan verondersteld worden dat deze versterking toch ook in de Merovingische tijd een zekere vorm van bewoning moet hebben gekend. De oudste vermelding van Oudenburg, Aldenbourg, komt pas voor in 877 (Gysseling 1950) maar het lijdt weinig twijfel dat ook daarvóór de resten van de Romeinse versterking een grote aantrekkingskracht zullen hebben uitgeoefend. Tot in de 8ste eeuw moeten de stenen muren nog grotendeels ongeschonden zijn gebleven en misschien was het in deze troebele tijden een machtscentrum van waaruit de lokale elite het omliggende gebied domineerde. In het verleden heeft men de rol van Oudenburg tijdens de

Bij de Roksemput bevatte een rechthoekige kuil het volledige skelet van een rund. (foto: Brugge, Y. Hollevoet)

vroege middeleeuwen doorgaans geminimaliseerd ten voordele van het latere Brugge. Dit bracht menig auteur ertoe Brugge te vereenzelvigen met het municipium Flandrense uit de Vita Eligii, neergeschreven in het eerste kwart van de 8ste eeuw. Men neemt aan dat met deze omschrijving in feite de hoofdplaats van de pagus Flandrensis - de gouw Vlaanderen - wordt bedoeld en dat de auteur van de bron de term municipium heeft aangewend om een niet-agrarische agglomeratie te typeren die hetzij versterkt was hetzij van een burcht voorzien, dan wel een Romeinse origine had (Verhulst 1977). Volgens A. Verhulst kon slechts Brugge hiervoor in aanmerking komen, vermits Oudenburg in de vroege 8ste eeuw onbewoond was en door de post-Romeinse overstromingen ontoegankelijk was geworden.

De resultaten van het recentste archeologische en geomorfologische onderzoek laten evenwel toe de aangehaalde argumentatie kritisch te benaderen. De zandrug waarop het castellum was gelegen heeft wellicht na zijn ontruiming in het begin van de 5de eeuw nog nauwelijks te lijden gehad van overstromingen. Men treft er geen afzettingen aan die kunnen wijzen op een langdurige mariene invloed en de schaarse vroegmiddeleeuwse vondsten wijzen in de richting van een menselijke aanwezigheid in en rond de versterking tijdens de 6de-7de eeuw. Het past hier een vergelijking te maken met Aardenburg, waar ook Merovingische vondsten zijn gedaan (Trimpe-Burger 1985). Evenals deze plaats het centrum was van de pagus Rodanensis heeft Oudenburg aanvankelijk misschien een vergelijkbare plaats ingenomen binnen de pagus Flandrensis, een plaats die dan in een latere fase, door Brugge, zal overgenomen worden.

De betekenis van Oudenburg als machtscentrum zal ongetwijfeld slechts van tijdelijke aard geweest zijn. Met de tijd verloor de plaats wellicht aan strategisch belang, doordat de verschillende getijdegeulen die het gebied in westelijke en

[p. 168]

noordelijke richting met de open zee verbonden langzaam maar zeker dichtslibden. Wanneer dit proces zich precies heeft voltrokken, valt moeilijk te achterhalen, maar zeker is dat vanaf het midden van de 9de eeuw Brugge definitief op de voorgrond trad. Door zijn verbinding met de open zee, het Sincfal, groeide Brugge uit tot een bloeiende handelsnederzetting die regelmatig contacten onderhield met de Scandinavische wereld. Als machtscentrum wordt de plaats door de eerste graven van Vlaanderen uitgebouwd en versterkt. Hierbij worden zelfs de resten van het laat-Romeinse castellum van Oudenburg ontmanteld en naar Brugge verscheept (Aneca 1964). Toch zal het nog tot het einde van de 11de eeuw duren alvorens de laatste sporen van deze imposante constructie volledig uitgewist worden.

Bibliografie

Aneca H. 1964. Het slopen van het castrum te Oudenburg en de vroegste geschiedenis van Brugge, in Belgisch Tijdschrift voor Philologie en Geschiedenis, 42, p. 1292-1305. - Berings G. 1985. Het oude land aan de rand van het vroeg-middeleeuwse overstromingsgebied tijdens de middeleeuwen, in Handelingen van de Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, nieuwe reeks XXXIX, p. 37-84. - Crois R. 1967. Oude bewoningssporen te Roksem, in Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis gesticht onder de benaming ‘Société d'Emulation’ te Brugge, CIV, p. 88-96. - De Cock S., M. Rogge & A. Van Doorselaer 1987. Het archeologisch onderzoek te Zerkegem-Jabbeke, in Westvlaamse Archaeologica, 3, p. 37-50. - Dhondt J. & M. Gysseling 1943. Vlaanderen, oorspronkelijke ligging en etymologie, in Album Prof Dr. Frank Bauer, Gent, p. 193-220. - Ervynck A., K. Descender & L. Huysmans 1994. Landschapsreconstructie voor een vroeg-middeleeuwse nederzetting aan de ‘Hoge Dijken’ te Roksem (stad Oudenburg, prov. West-Vlaanderen): onderzoek van vier waterputten, in Archeologie in Vlaanderen IV, ter perse. - Gysseling M. 1945. Heroaldolugo, in Mededeelingen uitgegeven door de Vlaamsche Toponymische Vereeniging te Leuven, XXI, p. 10-13. - Gysseling M. 1950. Toponymie van Oudenburg. Nomina Geographica Flandrica Monographieën IV. - Gysseling M. 1960. Toponymisch woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (vóór 1226). Bouwstoffen en studiën voor de Geschiedenis en de lexicografie van het Nederlands, VI, 2, (Brussel). - Gysseling M. 1983. Inleiding tot de oude toponymie van West-Vlaanderen, in De Leiegouw, XXV, p. 39-58. - Hamerow H., Y. Hollevoet & A. Vince 1994. Migration Period Settlements and ‘Anglo-Saxon’ pottery from Flanders, in Medieval Archaeology XXXVIII, ter perse. - Hollevoet Y. 1985a. Archeologisch onderzoek in de gemeente Oudenburg. Prospectie - analyse - synthese, onuitgegeven licentiaatsverhandeling universiteit Gent. - Hollevoet Y. 1985b. Zerkegem-Jabbeke (W.-Vl.) in Archeologie, p. 93. - Hollevoet Y. 1987. Oudenburg (W.-Vl.), Archeologie, p. 137. - Hollevoet Y. 1990a. Langs de Roksemput. Archeologisch onderzoek op het domein van de Hoge Dijken te Roksem (gemeente Oudenburg) in Brugs Ommeland, 30, p. 75-88. - Hollevoet Y. 1990b. Een Merovingisch woonstalhuis langs de Roksemput, in 't Roksems Gazetje, 2/4, p. 2-3. - Hollevoet Y. 1991. Een vroeg-middeleeuwse nederzetting aan de Hoge Dijken te Roksem (gem. Oudenburg), Archeologie in Vlaanderen, I, p. 181-196. - Hollevoet Y. 1992a. Speuren onder het sportveld. Romeinse en middeleeuwse sporen ten zuiden van de Stedebeek te Oudenburg (prov. West-Vlaanderen), in Archeologie in Vlaanderen, II, p. 195-207. - Hollevoet Y. 1992b. Een nieuwe vroeg-middeleeuwse nederzetting te Roksem (stad Oudenburg, prov. W.-Vl.) in Archeologie in Vlaanderen, II, p. 223-226. - Hollevoet Y. 1992c. Merovingische huizen - Karolingische waterputten: het archeologisch onderzoek van een vroeg-middeleeuwse nederzetting op het domein van de Hoge Dijken te Roksem (gem. Oudenburg), in Westvlaamse Archaeologica, 8, p. 53-58. - Hollevoet Y. 1992d. Early-Medieval Hand-Made Pottery from Settlement Sites in Coastal Flanders (Belgium), in Medieval Europe 1992: Technology and Innovation / Pre-printed Papers, Volume 3, p. 217-222. - Hollevoet Y. 1993. Céramiques d'habitats mérovingiens et carolingiens dans la région d'Oudenburg (Flandre Occidentale, Belgique), in Travaux du Groupe de Recherches et d'Etudes sur la Céramique dans le Nord-Pas-de-Calais: Actes du Colloque d'Outreau (10-12 avril 1992), Nord-Ouest Archéologie Hors-série, p. 195-207. -Mertens J. 1987. De Romeinse legerbasis te Oudenburg, in H. Thoen (red.), De Romeinen langs de Vlaamse kust, Brussel, p. 81-90. - Mertens J. & L. Van Impe 1971. Het laat-Romeins grafveld van Oudenburg. Archaeologica Belgica, 135, Brussel. - Thoen H. 1978. De Belgische Kustvlakte in de Romeinse Tijd. Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, Klasse der Letteren, XL, nr. 88, Brussel. - Trimpe-Burger J.A. 1985. Aardenburg - Rodanburg - Burg aan de Rudannâ, in Naamkunde, 17, p. 335-346 (Feestbundel voor Maurits Gysseling II). - Van der Plaetsen P. 1987. Zerkegem: de fauna in Westvlaamse Archaeologica, 3, p. 52-54. - Verhulst A. 1977. An aspect of the question of continuity between antiquity and middle ages: the origin of the Flemish cities between the North Sea and the Scheldt, in Journal of Medieval History, 3, p. 175-206.