Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 44

[p. 6]

Stedelijk Museum in Diest
Willy Copmans

Er bestaan ongetwijfeld wel meer (grote of kleine) steden, waar ook in het Vlaamse land, waarvan de inwoners fier verwijzen naar het groots verleden. Het ‘Demerstadje’ Diest maakt daarop geen uitzondering; de wijze waarop men hier de ‘oude stad’ met een typische middeleeuwse structuur heeft willen bewaren, ofschoon de hedendaagse gemeenschap gonst van het moderne leven, getuigt immers van eerbied en liefde voor de grote bloei van weleer en van het strategisch belang van de stad, met reeds een hoogtepunt in de 13de eeuw. De Diestenaren houden van al het mooie dat de geschiedenis hun heeft nagelaten, in wat de dichter Bert Decorte ooit heeft geschreven: ‘Brabant, gulste en weligste onzer gouwen’ (hij is nochtans van geboorte een rasechte Kempenzoon!).

Vanop de Grote Markt kijkt één van de grote Diestse zonen, Nicolaas Cleynaerts, hoog op een sokkel (het bronzen beeld werd pas in 1993 door de kunstenaar Wim van Petegem gerealiseerd), richting stadhuis: een classicistisch gebouw uit het begin van de 18de eeuw. In de kelders onder het stadhuis is het ‘stedelijk museum’ ondergebracht. Deze kelders hoorden oorspronkelijk bij de huizen: ‘Hofstadt’ der Heren van

Portret van Filips Willem (†1618), van of naar M.J. van Mierevelt, hofschilder van de prinsen van Oranje.

Gotische zaal, omstreeks 1320.

Diest, het ‘Schepenhuys’ en de ‘Noord’ (de rentmeesterij van de stad). Deze in verval geraakte woningen werden gesloopt, toen men het plan opvatte het huidige stadhuis te bouwen (1725-28). Na een grondige restauratie werden de kelders in 1957 opengesteld als ‘stedelijk museum’. Een fraaie verzameling kunst-, sier- en gebruiksvoorwerpen, afkomstig van verschillende stedelijke en kerkelijke instellingen, geven een schitterend beeld van de geschiedenis en het kunstbezit van de oude Demerstad.

De bezoeker wordt onmiddellijk getroffen door de sfeervolle inrichting van dit museum. De toch wel opmerkelijke verzameling werd ondergebracht in acht zalen. Via de ingang vanop de Grote Markt komt men in de Gotische zaal, de kelder van het voormalige ‘Schepenhuys’ (oorspronkelijk uit ca. 1320). We worden a.h.w. welkom geheten door de 16de-eeuwse ‘mannen- en vrouwenbeelden’ en de ‘Eerste Steen’ van de lakenhalle (1346). De lakenhandel waarborgde Diest reeds vanaf de 13de eeuw een grote bloei. Het Diestse laken kon men tijdens de 14de en 15de eeuw aantreffen op vrijwel alle grote West-Europese markten. Maar midden de 15de eeuw kreeg Diest te kampen met een zware economische crisis. De stopzetting van de wolinvoer uit Engeland betekende een emigratiegolf van de lakenwevers en het verval van de handel. Links in deze eerste zaal zien we een kanon in smeedijzer uit de 15de eeuw en behalve een ‘Piëta’ (1500) treffen we meteen één van de pronkstukken van het museum aan: een schilderij dat ‘Het Laatste Oordeel’ voorstelt, anoniem, uit de periode 1420-50, afkomstig uit de rechtszaal van het ‘Schepenhuys’ van Diest. Eveneens opvallend is een koffer uit 1500, afkomstig uit de oude pastorij van het begijnhof. In de Romeinse zaal, oorspronkelijk de kelder van de ‘Hofstadt’ (13de eeuw), wordt brouwersalaam tentoongesteld, rond de originele waterput. Diest was van oudsher een brouwerijstad, vermaard voor het ‘gildenbier’. (Helaas zijn er thans geen brouwerijen

[p. 7]

meer). In deze zaal wordt een mooie verzameling harnassen (uit de 14de, 16de en 17de eeuw) bewaard, verder een verzameling apothekersflessen, reliekhouders; maar eveneens een kies en het rechterschouderblad van een mammoet (niet gevonden in Diest! wel in Rossem en Werchter). Bovendien treft men hier schilderwerk aan van Diestse kunstenaars: een afbeelding van de Schaffense poort (laatste overblijfsel van de vestinggordel), pentekeningen van Diestse monumenten uit de periode 1873-1887 door C.J.D. Declerck en stadsgezichten door Frans Vandenhove (1846-1921).

Maar we zouden ons niet thuis weten in Diest als hier niet verwezen zou worden naar de glansperiode van 1499 tot 1794, toen verschillende telgen uit het Huis Oranje-Nassau zich ‘Heer van Diest’ noemden. In 1499 was Diest door ruil in het bezit gekomen van Engelbert, graaf van Nassau. Eén van zijn opvolgers, René van Chalon, voerde reeds sinds 1530 ook de titel ‘Prins van Oranje’. Diest heeft dus alle reden om zich ‘Oranjestad’ te noemen. De bezoeker van het museum treft hier oorkonden aan, o.a. afgeleverd door Willem I, Prins van Oranje, Heer van Diest en van Filip-Willem van Oranje-Nassau (1534-1618). Zijn portret is hier eveneens te bewonderen (hij ligt begraven in de Sint-Sulpitiuskerk, overigens vlakbij!).

De ‘arabist’ Nicolaas Cleynaerts, in Diest geboren in 1493 (of 1494), krijgt de volle aandacht in de reconstructie van de zogenaamde ‘Schepenzaal’ uiteraard gestoffeerd met mooie meubilering. Cleynaerts was een vorser, die o.a. praktisch en modern onderricht (Latijn, Grieks en Hebreeuws) bezorgde. Zijn missie naar de wereld van de Muzelmannen mislukte. Hij stierf in Granada in 1542. Het museum bezit een voor die tijd klassiek ‘portret’ van Cleynaerts, evenwel gedateerd 1715. Ook Jan Berchmans, in Diest geboren in 1599 en als een heilige in Rome gestorven (1621), kreeg hier zijn plaats. (Overigens werd zijn geboortehuis in Diest omgebouwd tot een kapel, die elke dag toegankelijk is).

Talrijke gravures herinneren ons aan die grote geschiedenis van een toch ‘kleine provinciestad’.

Drie zalen bevatten Brussels porselein, aardewerk, houtsnijwerk, zilverwerk uit de 17de eeuw, bekers en breuken van de oude gilden. Verder vraagt een Sint-Joris uit de 17de eeuw de volle aandacht en van de schilderijen is er een ‘Bespotting van Christus’ (ca. 1600) uit Noord-Brabant merkwaardig, naast een ‘Aanbidding der wijzen’, andermaal een altaarschilderij (1600-1618) en weer anoniem!

De ‘Besloten Hofjes’ herbergen een prachtige verzameling kerkelijke kunst: de ‘huisheiligen’ afkomstig uit het Begijnhof (gesticht in 1253) - nog een toeristische pleisterplaats van Diest -, een uiterst zeldzame uiting van de naïeve vroomheid en devotie van de Diestse ‘celzusters’ (sinds 1923 zijn er hier géén begijnen meer).

Schepenzaal, barok interieur waarin herinneringen opgeroepen worden aan beroemde Diestenaars.

Overigens kunnen wij alles wat in dit sfeerrijke museum getoond wordt, zonder veel moeite situeren in de geschiedenis van deze Demerstad. De middeleeuwse glorie en de strategische ligging op de weg Brugge-Keulen en de grens tussen het prinsbisdom Luik en het hertogdom Brabant, komen in het stedelijk museum tot uiting.

Het Stedelijk Museum van Diest kan van 2 januari tot 31 oktober bezocht worden (maandag t/m zondag van 10 tot 12 u. en van 13 tot 17 u.), in november en december is het alleen op de zondagen toegankelijk. De toegang is gratis. Geleide bezoeken kan men aanvragen bij de Stedelijke Dienst voor Toerisme (tel. [phone]). Fotograferen is in het museum verboden.