Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 43

[p. 74]

Denkend aan ‘Het Lijsternest’
Fragmenten uit een interview met Ludo en Leentje Simons-Vandemeulebroecke

Stijn Streuvels woonde van 1905 tot aan zijn dood in ‘Het Lijsternest’. In januari 1977 werd het door de Provincie West-Vlaanderen aangekocht; nadien werd het een museum. In een interview, destijds uitgezonden door BRTN-3, vertelde Leentje Vandemeulebroecke, kleindochter van Streuvels en intussen bekend als dichteres Jo Gisekin, herinneringen aan het Lijsternest, aan Streuvels; uiteraard werd door haar en haar man Ludo Simons eveneens aandacht besteed aan het werk van Streuvels, z'n taal, en daarbij hoorden ook enkele wenken voor een eerste of een eventueel hernieuwde kennismaking met dat werk. De volgende regels zijn een verwerking van de interview-teksten:

‘Mijn herinneringen gaan vrij ver terug, want toen grootvader stierf was ik 27. En wij kwamen vaak in het Lijsternest, praktisch elke week. Het was een zeer gezellig huis, met die veranda voor en dan de grote kamer, de beste kamer, die uiteraard alleen maar gebruikt werd op zeer grote gelegenheden. De gewone ontvangstkamer was de veranda en dan de zitkamer. Het was er zeer gezellig, ook om alles wat er aan de muren hing, om de atmosfeer van boeken, van een lekkere sigaar die er gerookt werd. Streuvels en zijn vrouw waren gezellige mensen.

Dat het Lijsternest een museum geworden is vind ik wel goed, omdat op die manier het huis in zijn geheel bewaard is gebleven, op een paar kleinigheden na. Er zijn schilderijtjes weg, er zijn persoonlijke zaken van Streuvels weg: de familie had uiteraard graag enkele van die persoonlijke stukken. En toch... zo prettig vind ik het voor ons, afstammelingen, ook weer niet, want nu is het publiek domein geworden. Iedereen loopt waar ik gelopen heb, iedereen ziet wat ik in mijn handen gehad heb. Als ik er zo aan denk, vind ik het een beetje jammer dat het niet in onze familie gebleven is. Ten slotte zou ik er zelf zeer graag zijn gaan wonen. We hebben daar ook een ogenblik over nagedacht, precies omdat ik het zo'n prettig huis vond, gebouwd door de grote architect Viérin. Sedert het museum is geworden ben ik er vaak terug geweest, ook met de kinderen. Telkens beroert het mij een beetje emotioneel, want het Lijsternest is niet meer wat het vroeger was. De gezelligheid is er niet meer, de twee mensen die precies het Lijsternest ziel gaven zijn er verdwenen.

Literatuur was beslist geen dagelijks onderwerp van gesprek op het Lijsternest. Toen Streuvels gehoord had dat ik verzen had geschreven, kreeg ik daar prompt een brief over. En verder is al wat moest gezegd worden over literatuur eigenlijk per brief gegaan. In het gewone verkeer werd er over literatuur niet gesproken. Als hij me iets te zeggen had, of mij een boek te geven had dat ik beslist moest lezen, dan nam hij mij mee naar zijn werkkamer en dan ondervroeg hij me ook weleens over mijn werk. Maar over zijn werk heeft hij zich eigenlijk nooit uitgelaten, tenzij ik hem specifieke vragen stelde. Ik denk dat het in de eerste plaats een hebbelijkheid van de familie Lateur-Gezelle was dat men over zijn eigen diepste gevoelens niet sprak. Dus ook niet over hetgeen men aan het creëren was. Ik sprak daar niet over, hij sprak daar zéker niet over in de familiekring.

En iedereen weet dat Streuvels wars was van alle officieel gedoe. Er is ooit dat voorstel geweest, dat de koning hem baron zou maken. Streuvels heeft daarvoor bedankt. Hij heeft ons daarover ook weleens gesproken en toen zei hij: “Ik kan mij toch niet permitteren dat ik als gewone landman door mijn dorp loop en dat de mensen zeggen: Kijk, daar komt de baron!”

De buitenwereld had van Streuvels de indruk van een gesloten, eigenzinnig, wat stug man. Misschien was dat inderdaad wel een beetje zo. Maar wij kenden zijn karakter zeer goed: hij was iemand die op zichzelf, inderdaad dus een gesloten man was. Maar ik heb daar toch heel andere ervaringen mee. Het was iemand die in familie bijzonder gezellig was. Die bij middagmalen de hele familie rond zich schaarde en het gesprek toon gaf en vroeg als er iemand in een hoekje zat: Waarom praat jij niet mee? Het was iemand die erg veel van gezelligheid hield, en als er een vreemde daar binnenkwam die ook een beetje stug was, ja dan was het langs de twee kanten een beetje moeilijk. Maar men moest op de eerste plaats tonen dat men niet bang was en, wat zeer belangrijk was bij mijn grootvader, men moest stijl hebben.

En dan: het werk van Streuvels. Ik heb alles, van de eerste letter tot de laatste mag ik wel zeggen, minstens vier keer gelezen. Ik had immers de opdracht gekregen, het volledig werk van Streuvels in nieuwe spelling om te zetten. Vandaar dat ik het ook goed ken en ik heb het zeer geapprecieerd.’

Het werk van Streuvels karakteriseerde Ludo Simons in het interview aldus:

‘De belangrijkste thema's in het werk van Streuvels zijn de thema's die in alle grote literatuur voorkomen. Dat wil zeggen de eeuwige waarden en de eeuwige momenten van leven, van dood, van liefde, van strijd tussen de geslachten, van erfelijkheid,

Het salon van ‘Het Lijsternest’ met de Leuvense kachel, waarvan Stijn Streuvels nooit afscheid heeft willen nemen. (verzameling: Bibliotheek Dienst voor Cultuur v.d. Provincie West-Vlaanderen)

[p. 75]

van natuur en mens, van natuur en heelal, van mens en heelal. Dat wil zeggen een visie op het leven die zeer aan de aarde gebonden is, en de mens daarbinnen tegelijk plaatst in een zeer grote kosmische dimensie. Streuvels is één van die zeldzame schrijvers die erin slagen om een groots gebeuren dat zich afspeelt in de natuur tussen de mensen onder de kosmos in één grote novelle, in één grote roman te vatten. Het is een verhaalkunst die stamt uit een traditie toen het verbeelden, in de bijna letterlijke zin van het woord, het tot beeld verdichten van een waargenomen realiteit nog een zeer groot belang had voor de literatuur, een traditie waar men op het ogenblik vrij ver van afgeweken is in het algemeen om de werkelijkheid zeer fragmentair en zeer subjectief te benaderen. Streuvels is één van die, ik herhaal het, vrij zeldzame schrijvers die in dat opzicht een imponerend oeuvre hebben nagelaten in de Nederlandse literatuur. We kunnen nog denken aan iemand als Walschap iets dichterbij, die wel een heel anders geaarde schrijver is, maar die op dezelfde manier grote brokken realiteit in een schitterende literaire taal heeft weten te verwoorden.

Streuvels hanteerde een eigen Streuvels-taal. Daarover is veel geschreven en het is geen toeval dat zijn werk, ook zijn verzameld werk, moest verschijnen met noten die een heleboel woorden toelichten. Het zijn ook woorden die hij voor een deel heeft gehaald uit de taal van zijn streek, woorden die hij prachtig vond wanneer hij ze in oudere woordenboeken enzomeer aantrof en die hij dan moeiteloos in zijn taal heeft geïntegreerd. Een klein beetje zoals zijn oom Gezelle dat had gedaan een paar generaties tevoren. Maar het is dus inderdaad een Streuvelstaal, die op zichzelf een literair monument is, omdat ze gesproken taal en geschreven taal tot een schitterende synthese heeft verenigd.

Die typische Streuvels-taal is, merkwaardig genoeg, geen nadeel geweest voor de verdere uitstraling van zijn werk in Europees verband. Reeds van 1900 af verscheen Streuvels' werk bij een Nederlandse uitgever, bij Veen in Amsterdam, en het Nederlandse publiek heeft van het begin af die taal moeiteloos geassimileerd. Er was natuurlijk ook kennelijk nog een grotere bereidheid om zich daarin in te lezen en in te leven dan op dit ogenblik het geval zou zijn, nu het allemaal zoveel jachtiger en zoveel vlugger moet gaan en de literatuur zoveel oplevert dat men heel snel moet consumeren om bij te kunnen blijven. Dit is voor de Nederlanders kennelijk decennia lang geen enkel probleem geweest en blijkbaar voor het buitenland evenmin, want de vertalers die zich daaraan hebben gezet, hebben het weliswaar erg moeilijk gehad, maar hebben niettemin ervoor gezorgd dat het werk van Streuvels al in de eerste twintig, dertig jaar dat hij aan het schrijven was in tenminste zes, zeven talen is vertaald.

Tot slot een mogelijke hulp bij een kennismaking met het werk van Streuvels: laat jonge mensen kennis nemen van De blijde dag als intrede in de wereld van Streuvels, om te eindigen met Leven en dood in de ast, waarvoor een zekere rijpheid vereist is om er de dubbele bodem helemaal van te kunnen begrijpen. Tussen die twee in kunnen ze de grote epische wereld van Streuvels verkennen in b.v. De oogst, Langs de wegen - het werk waar Streuvels, naar eigen zeggen, het meest van hield -, De vlaschaard, De teleurgang van de Waterhoek, werken die thans nog heel en heel goed leesbaar zijn.’

G.K.

Fragmenten uit het Schoolradioprogramma van de Instructieve Omroep van de BRTN. Het interview werd uitgezonden op BRTN-3 op 10 mei 1990 en 11 december 1992. Oprechte dank voor de toelating tot verwerking van de gesproken teksten, ook aan de interviewer, de heer Jos Haentjens.

Het Provinciaal Museum Stijn Streuvels - Het Lijsternest, Stijn Streuvelsstraat 25, 8570 Ingooigem/Anzegem is open van 1 maart tot 31 oktober, behalve op maandag, van 10 tot 12.30 en van 13.30 tot 18 u.; van 1 nov. tot 28 febr. geleide bezoeken na afspraak. - Zie Vlaanderen, nr. 235, (jg. 40, nr. 2, maart-april 1991) Westvlaamse musea, p. 79-80, een bijdrage van Jaak Stervelynck.

Stijn Streuvels, Volledig Werk, vermeld in de tekst, verscheen bij de uitgeverij Orion - N.V. Desclée De Brouwer, Brugge, in 1971-1973, in vier delen van resp. 1640, 1812, 1509 en 1666 bladzijden, met inleidingen van Dr. G.P.M. Knuvelder, Prof. Dr. M. Janssens, Prof. Dr. J. Weisgerber en Prof. Dr. G. Stuiveling.

(bij een bezoek aan Ingooigem en aan het Lijsternest)

Het Lijsternest schuilt
tussen struik en klimgewas
en averechts keert het zijn
gebroken ogen naar de zon.

Het bakstenen kerkje leunt tegen
het arduin van Streuvels' graf
en binnen koestert het zijn zoet
pastel als een communietaart.

Het grind kraakt alledaags.
Tussen dollekervel en klaproos
razen de bedwelmde reizigers
voorbij dit huiverende huis.

Binnen hangt het heilige patina,
de wijding van veel oude dingen.
Vertrouwd blakert het landschap
doorheen het bekende uitkijkraam.

De souvenirs van een mensenleven
lang staan binnen handbereik,
en voor het doorgezakte tafelblad
waan ik de bewoner teruggekeerd.

Tussen nu en toen staat slechts
de dood, een vluchtige bezoeker,
die in de keuken op de koffie is.
Adieu. Weer wacht pen en papier.

Het grind kraakt alledaags.
De waardige boeken buigen stram
en alle oude dingen waken weer
alsof hij even maar was weggeweest.

Denijs Van Killegem