Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 42

[p. 342]

Vlaamse kunst in de metro
Raoul Maria de Puydt

Ook onder de grond van een stad is het leven belangrijk. In het rioolmuseum aan de Anderlechtse poort doorwaadt men het verleden. De metro is het verkeersmiddel van de toekomst waarmee dagelijks duizenden van school of werk naar huis trekken en omgekeerd. Duizenden Brusselaars en pendelaars brengen een vrij groot deel van hun leven door in deze ondergrondse verbindingsroute zonder rode lichten en stoptekens, die op 20 september 1976 voor het eerst door koning Boudewijn I in gebruik werd genomen. Waar de Noord-Zuid verbinding van federaal levensbelang is, is de metro voor een grootstad in wording een slagader.

Uiteraard was dit fenomeen niet aan bod gekomen, ware het niet dat - uniek in de annalen van openbare werken - de Brusselse metro een levend museum van moderne kunst is geworden. In de meer dan vijftig stations is een kunstwerk aangebracht. Elk van deze kunstenaars heeft naar zijn inspiratie, in zijn stijl en vorm en met eigen materies een afbeelding neergezet voor de eeuwigheid.

Het is niet de bedoeling om elk van deze kunstwerken te beschrijven. Daarvoor dient de zopas verschenen 3e uitgave van het door het Gemeentekrediet uitgegeven boek ‘Kunst in de metro/Brussel’ geraadpleegd te worden. Even wil ik een sfeerbeeld oproepen, waarbij enkele specifieke stromingen in onze kunst op een rijtje worden gezet. Hierbij valt op te merken dat de public relations dienst van de MIVB ook metrowandelingen organiseert om deze metrostations onder deskundige begeleiding te bezoeken.

Als ik van sfeerschepping spreek denk ik meteen aan het werk van Jan Cox in station Herrmann-Debroux, aan de panelen van Pol Mara in het station Montgomery en aan de kleurvelden van Maurice Wyckaert. De val van Troje van Jan Cox is met zijn ondergaande zon en zijn doodskoppen een protest tegen terreur en oorlog. Met zes ruitvormige panelen herneemt

Joseph Willaert bezingt het vlakke land in het station Clémenceau.

De kosmische visie van Frans Minnaert in het station Sint-Guido.

Pol Mara zijn in de publiciteit gedompelde thema's uit het dagelijkse leven. Over een lengte van 120 m speelt Wyckaert met kleur en ruimte in het station Jacques Brel. Ook Jan Burssens heeft in het station Zwarte Vijvers voor de metrogangers de sfeer van weleer willen herscheppen door met blauw-groene kleuren waterglans en vijvervegetatie voor ogen te brengen.

Octave Landuyt en Frans Minnaert roepen de combinatie tussen mens en natuur op. Voor de Naamse poort koos Landuyt voor bas-reliëfs in keramiek. Het zijn poorten, die op de witmarmeren hall zijn aangebracht en de vier levensstadia van de mens uitbeelden: geboorte, lief hebben, volwassen worden en sterven. Telkens verwerkt in een samenspel van gezicht, hand en natuurelementen. Frans Minnaert heeft voor het station St.-Guido, aan de voet van de bloeiende rijksacademie, waarvan hij de inspirerende directeur is, 42 panelen van tinlegering van 1m20 aangebracht, waar de kosmische idee, die zijn oeuvre beheerst zijn volle uitdrukkingskracht terugvindt. Onder de titel Wij leven brengt hij in een samenspel van mens en natuur een apocalyptische visie op de schepping. Plant en bloem, vogel en mens worden één in het licht van de cilindrische beweging.

De zestien Icarus-figuren, die Paul van Hoeydonck in het station Graaf van Vlaanderen ophing vertolken tevens de exploten van de astronauten in de verovering van de planeten. Om lichteffecten te veroorzaken maakt Vic Gentils geen gebruik van de hem klassiek geworden assemblagemateria-

[p. 343]

len, maar wendt hij spiegelglas aan, dat in het station Thieffry een trek naar het licht teweegbrengt. Ook Michel Martens maakt in het station Diamant van de vele reepjes glas een lichtbron. Camiel van Breedam van zijn kant blijft dichter bij zijn imago. Het Belgicaplein dat voor de gelegenheid met Boomse baksteen is aangelegd vertoont enerzijds een constructie in roestkleurig staal, die aan het schip ‘Belgica’ herinnert, waar de Gerlache de Zuidpoolexpedities mee ondernam, en anderzijds is de toegangstrap van het station overspannen door zeven in emailverf bedekte bogen, die de kleuren van de regenboog symboliseren en aldus een pleidooi vormen voor het behoud van een ongeschonden milieu.

Misschien zijn de beeldhouwers in de minderheid, omdat plastisch gezien kleur in onderaardse gangen een weldoend effect geeft en de schilders hiervan bij uitstek gebruik maken. Toch wekken het koperreliëf van Reinhoud (D'Haese) in het Osseghemstation en het bronzen paard van Rik Poot in het Herrmann-Debroux station bewondering op.

Het meest monumentale is wellicht het marmeren carrarablok, dat Hilde van Sumere plaatste in het station Osseghem. Misschien zal geen voorbijganger er stil blijven staan, vooral als hij de roltrap afgaat, omdat hij te haastig is. Spijtig want het dynamisch karakter van Driehoek in beweging moet nochtans tot enige meditatie leiden. De cirkel, als kringloop van het leven, omsluit vier ritmische driehoeken, die licht en schaduw met elkaar laten afwisselen. De zuiverheid van materiaal en uitvoering blijven aanspreken. Hiermee zijn we meteen beland bij de abstracte kunst, o.m. vertegenwoordigd door werken van Gilbert Decock en Luc Peire, die met hun geometrische vormentaal hun aanwezigheid vertolken. Verrassend voor het oog is het glasraam, dat Guy Vanden Branden in het Weststation plaatste. Deze muur van glas fonkelt met zijn veelheid aan kleuren, die zich steeds herhalen in de ruimte van de stationhall. Constructivisme kan heel aantrekkelijk zijn.

Compositie van Guy Vanden Branden in Weststation.

Dit is ook het geval voor onze naïeven in de schilderkunst. Terwijl Roger Raveel met zijn ‘Vive la sociale?’ reeds vele jaren aanwezig was in het station Merode, krijgt hij eindelijk het gezelschap van Joseph Willaert. Het zopas ingehuldigde metrostation Clemenceau aan de slachthuizen van Anderlecht is als tegenpool van het Brelstation een prachtig schouwspel geworden. Langs de lengte van beide muren heeft Willaert 36 doeken geschilderd, die een terugblik vormen naar het Vlaamse landelijk leven. Het boerenhof, de prikkeldraad, de kerktoren, alle ingrediënten van het Vlaamse polderlandschap zijn er aanwezig. Met de meetkundige preciesheid van zijn penseel heeft de schilder gedurende twee jaar onafgebroken gewerkt om elke dakpan, en elke baksteen te onderwerpen aan zijn techniek. Het metrostation Clemenceau getuigt van geduld, inspiratie, kunde. Maar hiermee is Vlaanderen ook levend aanwezig in de ondergrond van onze hoofdstad.

Adressenlijst

Mgr. Luc DE HOVRE Vlasfabriekstraat 14 1060 BRUSSEL

Raoul Maria DE PUYDT Ninoofsesteenweg 153 1080 BRUSSEL Samensteller

Guido FONTEYN Esseghemstraat 133 1090 BRUSSEL

Julien JUNIUS Gudrunlaan 34 1860 MEISE

Evert LAGROU Beatrijslaan 11 1850 GRIMBERGEN

Frans PUTTEMANS Spaans Hof 7 1850 GRIMBERGEN

Kamiel D'HOOGHE Beiaardlaan 1 1850 GRIMBERGEN

Arthur VERTHE Veydtstraat 11 1050 BRUSSEL Samensteller

Hugo WECKX Kunstlaan 46 (5de verd.) 1040 BRUSSEL

[p. 344]

Felix De Boeck. Bij Koninklijk Besluit van 16 juli 1993 (in het Staatsblad van 20 juli 1993 verschenen) werd onze eredeken, boegbeeld van onze Vlaamse actuele schilders, in de adelstand verheven. Hierbij willen we hem in naam van het Bestuur van het C.V.K.V. en de redactie van ‘Vlaanderen’ van harte feliciteren! (Foto: Filip Frans Van Cauwelaert, Dilbeek)