Aandacht voor...
Nestor Gérard (92), de fotograaf van de Vlaamse beweging
In de Antwerpse UFSIA-Bibliotheek (Prinsstraat 9) liep van 2 juni tot 26 juli jl. een fototentoonstelling over de Vlaamse Beweging (frontbeweging, activisme, pacifisme, dienstweigering) met uitsluitend werk van Nestor Gérard (23 januari 1897). Deze schoolkameraad van Dr. Edgard Lehembre en vriend van dienstweigeraar Berten Fermont heeft de Vlaamse Beweging gedurende meer dan een halve eeuw gedocumenteerd en op die wijze een kostbaar historisch archief aangelegd.
Bij de opening van de tentoonstelling heeft Karel van Deuren (lid van onze redactie en voorzitter C.V.K.V. - Antwerpen) een inleiding gehouden over ‘het belang van de foto als historische bron’ en heeft bij die gelegenheid natuurlijk ook gewezen op de waarde van het oeuvre van Nestor Gérard. De fotograaf was persoonlijk aanwezig, omringd door zijn familie en talrijke vrienden. Hier volgt de lichtjes ingekorte tekst van de inleiding. We illustreren het artikel met foto's uit het archief van Nestor Gérard.
Redactie
Bij de voorbereiding van deze tentoonstelling had ik de gelegenheid om vele van uw foto's te zien, - soms met ontroering en altijd met grote bewondering voor de professionele kwaliteit én de eerlijkheid van uw werk. Het was een goed idee om voor deze tentoonstelling een keuze te maken uit de portretten van figuren uit de Vlaamse Beweging, - je zou kunnen zeggen in de traditie van de Vlaamse koppen, zoals die in het interbellum verspreid werden als prentkaarten, muurprenten, kaften van schriften en verzamelreeksen allerhande.
Zo is deze tentoonstelling er een geworden, niet over een abstracte Vlaamse Beweging, maar over de mensen die zich in de Vlaamse Beweging hebben geëngageerd. Nestor Gérard heeft ze gefotografeerd en we zien op deze spatzuivere foto's hoe zij naar de fotograaf gekeken hebben. De kwaliteit van deze levendige portrettengalerij is de directe afstraling van de persoonlijkheid, de generositeit van de fotograaf. Op die manier is deze tentoonstelling ook een portret van Nestor Gérard zelf geworden.
Deze portretten zijn maar een zeer kleine selectie uit het omvangrijke archief van de fotograaf, die de verdienste heeft gedurende meer dan een halve eeuw de Vlaamse Beweging te hebben gedocumenteerd. Het is hierbij belangrijk te weten dat dit oeuvre een beeld geeft van de Vlaamse Beweging van binnen uit, van uit persoonlijke betrokkenheid.
De grote waarde van het archief-Nestor Gérard is zijn continuïteit, - ik ben geneigd te zeggen, zijn volledigheid. Het omspant een periode van meer dan zes decennia, waarin een zeer grote verscheidenheid aan politieke ontmoetingen, meetings, congressen en landdagen, optochten, protest-manifestaties, stoeten en ijzerbedevaarten, zangfeesten en huldigingen systematisch zijn gefotografeerd. Het is een levenswerk waarvan ik hoop dat het met wetenschappelijke zorgvuldigheid zal worden bewaard en verwerkt. Ik kom daar nog op terug.
In het algemeen kan worden gezegd dat de belangstelling vanwege historici voor het fotografische document vrij nieuw is, - hoewel er al meer dan 150 jaar foto's worden gemaakt, alsook reportages, documentaires, fotojournalistiek, zoals bijv. die van de Krimoorlog en de Secessie-oorlog in de Verenigde Staten.
Het gebruik van orale getuigenissen als historisch bronnenmateriaal is eveneens recent. De verklaring voor de terughoudendheid van de geschiedschrijving, die traditioneel uitgaat van geschreven bronnen, - tegenover fotografie en interviews, is natuurlijk de subjectiviteit waarmee deze bronnen zijn aangekleurd. Foto's zijn altijd gemaakt door iemand. Door een fotograaf die een bepaald moment kiest (één honderdste van een seconde!) om af te drukken. En die een uitsnit maakt, dat wil zeggen, een kleine rechthoek of vierkantje isoleert uit de werkelijkheid, zeg maar uit zijn context. Het verhaal van de fotograaf is evenzeer meedelen als verzwijgen. De kijkende fotograaf behoort zelf tot het gebeuren dat hij registreert.
Foto's hebben nog andere kenmerken sui generis. Ze zijn in de letterlijke zin momentopnamen, wat impliceert dat ze nooit een proces van oorzakelijkheden kunnen tonen of helpen verklaren. Foto's zijn losse stukjes realiteit. Het gebeurt ook zelden dat aparte foto's een verhelderend beeld geven van een complexe situatie, - ze tonen facetten van een situatie.
Tenslotte is er de meerzinnigheid, de multipele verklaarbaarheid van beeldtaal, die er de rijkdom van is als het om kunst gaat en bij historisch onderzoek alle problemen van bruikbaarheid oproept.
Het kritisch verwerken van foto's moet dus inderdaad met zorgvuldigheid gebeuren. Heel dikwijls, vooral als het om oude archivalia gaat, is niet eens bekend wie de fotograaf is.