Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 37

[p. 171]

(West)-Vlaanderen, dag en nacht...

Alles begon in april of mei 1961, ik weet het niet precies meer en achteraf beschouwd is het jammer dat ik toen geen dagboek bijhield. Ik werkte op het bureau van onderwijs, op het Oostendse stadhuis. De telefoon rinkelde, mijn vrouw aan de lijn: ‘Wil je wat weten: je bent redactiesecretaris benoemd van het tijdschrift West-Vlaanderen’. Misschien kwam het mij wel voor als een late aprilgrap. ‘Nee toch, want je wordt na het werk bij kanunnik Smeets verwacht’.

Ik kende ‘West-Vlaanderen’ nauwelijks - een paar keer doorbladerd in de bibliotheek, een abonnement kon ik me nauwelijks permitteren, ik verdiende toen niet eens vierduizend frank per maand - en ik kende kanunnik Smeets helemaal niet. Redactiesecretaris van een kunsttijdschrift? Dat moest vast een vergissing zijn.

Na het werk naar de Oostendse Warschaustraat, met de lift naar ik weet niet meer de hoeveelste verdieping en ik ruik de kamer nóg: de typische ‘professorskamer’ uit mijn humanioratijd, het nooit meer weg te krijgen aroma van oude sigaren, want kanunnik Smeets pafte er toen nog lustig op los.

Ik heb nagenoeg twintig jaar met hem samengewerkt. Hij stierf toen ik ergens op reis was, en hij blijft één van de weinige mensen aan wie ik met vertedering terugdenk, én bewondering om zijn enorme werkkracht en zijn scherpe verstand. Natuurlijk hebben we wel eens ruzie gemaakt, een paar keer vrij heftig. En aan zijn spreekwoordelijke verstrooidheid bewaar ik de allerbeste herinneringen. Maar nu loop ik al vooruit op de zaken.

Wat zo'n redactiesecretariaat dan wel inhield? O, wuifde de kanunnik, da's zorgen dat de nummers op tijd verschijnen, dus wat medewerkers aanschrijven en opbellen en zo. Meer niet.

‘En de vergaderingen?’ wilde mijn vrouw wantrouwig weten, want ze had in haar beroepsleven vóór ons huwelijk een massa vrouwen en vooral mannen gekend, die zichzelf en hun gezin kapotvergaderden.

‘Madame,’ antwoordde de geestelijke adviseur van het C.V.K.V. (zo luidde zijn officiële titel), ‘er is maar één vergadering per maand en die duurt nauwelijks enkele uren. Ze gaat telkens door in Gent en Julien kan met mij meerijden in m'n auto.’

Wat dit laatste betreft, hebben wij waarschijnlijk een legioen engelbewaarders versleten, want kanunnik Smeets was de grootste, enormste kamikazepiloot, die ik ooit heb gekend. Dat hij uiteindelijk nog in zijn bed is gestorven - een paar decennia te vroeg, en ik had hem nog zo graag gesproken - is één van de geweldigste mirakelen van deze eeuw.

Wat de vergaderingen betreft, inderdaad om de andere maand redactieraad en tussen twee van die bijeenkomsten in: raad van beheer. Bij Maurice, in Sint-Denijs-Westrem, vlak bij de uitrit van wat toen nog de E 5 was. Een beitsbruin café - nee, een herberg - waarvan het interieur beheerst werd door een levensgroot geschilderd portret van de gestorven vrouw van Maurice, die haar af en toe bekeek met natte zattemansogen, en in een decor van kitsch gingen daar onze vergaderingen door, en als het café nog bestaat, dan galmen daar nog de stemmen na van al degenen, die ons nu al ontvallen zijn. De krakende stem van onze voorzitter Jozef Storme (we hebben elkaar nooit echt sympathiek gevonden en waaraan ligt zoiets?), de wat hese stem van de meest toegewijde verbondssecretaris, die het C.V.K.V. ooit bezat: Lucien Dendooven (en kijk, onlangs ontmoette ik hem weer in zijn dochter Petra, die nu, aan het Gentse Muziekconservatorium, leerling is van mijn dochter Marleen, en de vriendschap tussen die twee lijkt, vermoed ik, verbazend veel op die tussen Lucien en mij, indertijd; goede mensen, denk ik, worden herhaald), de galmstem van Tone vander Plaetse (hij dronk zo graag whisky en lachte expressionistisch, maar zijn trouw aan verbond, tijdschrift en vrienden was realistischer dan die van velen), nog een stem als een klok: Hector Deylgat (wat een pracht van een temperament, vastgebeten in verbond en

[p. 172]

tijdschrift, die hij liefhad als zijn kinderen), de lijze stem van Hilaire Gellynck (ik heb hem ooit eens meegenomen in mijn auto, pakweg tien kilometer omweg, en twee dagen later viel er een aquarelletje in mijn bus: ‘als dank voor het meerijden’, het is één van de grootste kunstwerken die ik rijk of arm ben, 't hangt ervan af hoe je 't beschouwt), de stem-met-zuiggeluidjes van Marcel Notebaert (handigaard, duvel-doet-al al schilderend, een tikkeltje hovaardig - maar dat had hij van al de anderen geleerd - maar in zijn hartelijkste bevliegingen een erg beminnelijk man), de onvergetelijke stem van Gerard Vermeersch (nóg iemand die ik lang heb gemist en nóg mis en blijf vereren als één van onze groten van het podium), de stem van Herman Roelstraete (en ik heb nooit muziek gehoord in zijn stemgeluid, maar misschien had ik veel meer aandacht voor zijn ogen, wanneer hij, hard en vlug levend, enthousiast voor twaalf, een of ander voorstel verdedigde). Waar zijn ze, waar zijn ze, de getrouwen uit het Sint-Denijs-Westremse vergadercafé bij Maurice? Waar is de sneeuw van weleer?

Het eerste nummer, dat ik zogezegd moest in orde brengen, was het mei-juninummer van 1961, nr. 57, gewijd aan het Zwin, samengesteld door Lucien Dendooven. Het ergste was, dat je van kannunik Smeets niet veel instructies kreeg, wat zei ik? Helemaal géén instructies. Je moest maar zien hoe je het rooide, hoe alles reilde en zeilde, ja, rij maar eens mee naar Lannoo, dan zie je het wel. Als je dan weer thuiskomt, dan zie je het helemaal niet meer zitten en dan denk je dat je erin verdrinkt.

Nee, niet in het Zwinnummer: Lucien Dendooven en kanunnik Smeets fiksten het wel, ik keek toe, met open mond, met de bibber in mijn benen. Daar had ik geen verstand van.

‘Mijn’ tweede nummer was het fameuze Servaes-nummer, tevens cataloog van de toen ophefmakende tentoonstelling in Brugge. Ik had geen enkele voorbereidende vergadering meegemaakt,



wist van toeten of blazen. Kanunnik Smeets goochelde met clichés (drukplaten), teksten, bibliografieën, kunstboeken, vergat dan weer de helft, raasde verstrooid naar Kortrijk wanneer hij in Brugge moest zijn. Ik moest de layout van nummer en cataloog verzorgen, geen pijl haar op mijn toen nog welig begroeide kop had ook maar enige notie van lay-out. Dat ik het toch heb gedaan, was te danken aan een onvoorstelbare naïveteit en aan veel nachtwerk. Vlaanderen, dag en nacht...

Het ligt niet in mijn bedoeling om hier de historie van de ruim zes dozijn nummers te schetsen, die mijn naam vermelden als redactiesecretaris, maar mijn derde nummer (nr. 59, gewijd aan de kunst en de cultuur van West-Duitsland) was ook weer zo'n leuke grap. Kanunnik Smeets had die aflevering al lang van tevoren voorbereid en ze zou behartigd worden door de betreurde dr. Remi Baert, die toen onze ambassadeur was in Bonn. Dus, zei kanunnik Smeets, reizen we een dag of drie naar Duitsland, voor de laatste loodjes. Dus drie van mijn armzalige twintig vakantiedagen daaraan besteed (tot ergernis van mijn vrouw, die het héél wat méér vond dan die éne maandelijkse vergadering). Mijn reisgezel nam een koffer papieren mee, maar geen handdoek, noch zeep noch tandenborstel en in Duitsland toog ik voor hem naar de winkel om die spullen te kopen, want hij vond dat maar raar staan voor iemand in clergy-girl, zoals toen nog de gewoonte was. 'k Kan alweer een half nummer volmaken met een ongelofelijk Duitsland-relaas, van wat we dáár, in Bonn, in het enorme woonhuis van de ambassadeur, hebben beleefd.

Toen besefte ik, dat (West-)Vlaanderen een groot deel van mijn vrije tijd zou opslorpen, maar ik durfde niet meer terug en ik wilde ook niet meer terug. En met ieder nummer groeide het vertrouwen, ik leerde de lepe trucjes en bovendien was elke aflevering een avontuur op zichzelf.

[p. 173]

Wat blijft er, na al die jaren, van over? Een massa herinneringen, die ik voor geen goud zou willen missen. Een aantal nummers, die je nooit meer vergeet.

De aflevering over de Vlaamse Houtsnijkunst (nr. 72), naar aanleiding waarvan ik één van onze grootste houtsnijders van nabij leerde kennen: Victor Delhez, ook al dood en door velen vergeten, maar ik zie hem nog iedere dag in zijn zwartwitte zelfportret, dat hij me schonk.

‘Felix Timmermans’ (nr. 93) bracht me in contact met de familie van de door mij bewonderde schrijver van ‘De harp van Sint-Franciscus’ en ‘Boerenpsalm’. Het nummer werd de aanloop voor een groter boek.

Intussen was ‘West-Vlaanderen’ vanaf 1966 (nr. 85) al ‘Vlaanderen, voorheen West-Vlaanderen’ geworden. Zonder slag of stoot. Wél was de uitbouw van goede verbondssecretariaten over heel Vlaanderen een dagelijkse zorg, zéker van kanunnik Smeets.

Er was - ik denk zo rond 1968 - een poging om het predicaat ‘Christelijk’ weg te laten uit onze verenigingsnaam. Breed van geest, weet je wel, verdraagzaam tot en met. Gelukkig heeft men het niét gedaan.

Ik was goed bevriend met Albert Dusar, die ik bij de ‘stemmen’ van daarstraks niet heb vermeld, omdat hij voor mij altijd verbonden zal blijven met het nummer, gewijd aan de Pelgrimsbeweging. We hebben een paar dagen Flor van Reeth geïnterviewd, uren bandopname. En wat ik toen heb geleerd van Albert Dusar, is uniek: dat je, ook al zit je bedolven onder werk, nooit de vriendelijke omgang met anderen mag vergeten en, vooral, dat het áltijd tijd is voor grootse plannen, voor de ene culturele revolutie na de andere, voor het feit dat de ene idee de andere oproept, en dat het in dit leven op goede ideeën aankomt. Albert Dusar: Limburg op z'n prachtigst.

Eén van de laatste nummers, waaraan ik als redactiesecretaris heb meegewerkt, was een aflevering, gewijd aan Dusar (nr. 150). Daarna is het - in mijn herinnering: vrij grimmige - ‘Kunst en Geld’ verschenen.

Intussen was er een onderbreking geweest, toen ik algemeen Verbondssecretaris werd: van 1972 tot 1974 was Joost Vanbrussel redactiesecretaris, maar in 1975 viel me ook die taak weer op de schouders, tot midden 1976. Toen kon ik het redactiesecretariaat doorgeven aan José de Poortere. Nog een poos ben ik Verbondssecretaris gebleven, ik zou het allemaal eens netjes moeten uitzoeken en op een rij zetten. Maar dat heeft geen belang. Belangrijk was wél, dat ik ongelofelijk veel te danken heb aan tijdschrift en verbond. Ik heb het voorrecht genoten van nabij mensen te leren kennen, die tot het kruim van onze kunstenaars behoren. Met een aantal van hen mocht ik hartverwarmend vriendschappelijk omgaan, met een paar van hen werd ik echt bevriend.

Verbond en tijdschrift zijn voor mij onder tal van opzichten een soort springplank geweest: dat ik achteraf Lannooauteur ben geworden, is te danken aan mijn redactiesecretaris-tijd. Ik heb met enorm veel mensen, groten en minder groten, gecorrespondeerd, getelefoneerd, gepraat over kunst en kunstproblemen. Ik leerde dat in het wereldje van de kunst nogal wat hovaardigheid leeft en nog meer nijd en afgunst en dat van kwaadsprekerij je oren tuiten - en we brengen, op weinigen na, allemaal ons deeltje daartoe bij - maar ik heb enkele kunstenaars leren kennen, die temidden van zoveel decadentie onbedorven zijn gebleven. Vaak ook niet officieel erkend, precies dáárdoor, weet ik nu. Vooral omwille van die enkelen is het de moeite waard geweest. Indien het te herbeginnen was? Jawel, Vlaanderen, dag en nacht...

Julien van Remoortere