Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 34

[p. 303]

In en om de kunst

Verslag van de officiele voorstelling van het nr. 206 gewijd aan componist Adriaan Willaert

Het zal misschien sommige lezers verwonderen in deze rubriek een verslag aan te treffen van de voorstelling van ons nummer 206 ‘Adriaan Willaert’, gehouden in Roeselare op 14 juni jl., maar we zijn van mening dat de daar voorgedragen referaten van wezenlijke betekenis zijn en we ze u daarom niet mochten onthouden.

Na het welkomstwoord van onze C.V.K.V.-Voorzitter, Werner Vens, vindt u een beschouwing over het leven en werk van Adriaan Willaert van de hand van Prof. Dr. Ignace Bossuyt, waarna Kamiel D'Hooghe, directeur van het Koninklijk Muziekconservatorium Brussel, grondig ingaat op de problematiek van het ‘Muziekonderwijs in Vlaanderen’, zodat we met het geheel wel degelijk ‘in’ en ‘om’ de kunst beland zijn.

Inleiding - Welkomstwoord

Geachte Genodigden,

Mijnheer de Directeur,

Ik wil graag van deze voorstelling van het 206e nummer van ons tijdschrift ‘Vlaanderen’ gebruik maken om in de conferentiezaal van de Bank van Roeselare een biezonder woord van dank te zeggen tot U persoonlijk en tot uw directieraad.

U weet uiteraard dat onze dank woorden dan niet enkel gelden voor deze gelegenheid waarbij het C.V.K.V. deze conferentiezaal ter beschikking krijgt en waarbij de Bank straks ook nog de receptie aanbiedt.

Mevrouwen, Mijne Heren, wanneer wij in het C.V.K.V.-bestuur, en dit gebeurt reeds 34 opeenvolgende jaren, spreken over het nummer van de Bank, dan mag dit werkelijk letterlijk begrepen worden.

Immers, ook voor dit Adriaan Willaert-nummer is de Bank van Roeselare en West-Vlaanderen de financiële instelling die er voor zorgt dat ‘Vlaanderen’ nr. 206 zonder financiële zorgen in produktie kon gegeven worden.

De Drukkerij-Uitgeverij Lannoo heeft er trouwens opnieuw een prachtige grafische realisatie van gemaakt.

Ik kan U verzekeren, Mijnheer de Directeur, dat het C.V.K.V.-bestuur, de leden-kunstenaars en abonnenten dit mecenaat, ten gunste van ons kunsttijdschrift ten zeerste waarderen.

Onze dank gaat eveneens naar de talrijke sponsors, ere- en beschermleden evenals naar Professor Keersmaekers, de eminente voorzitter van de Redactieraad en de vele medewerkers die telkens opnieuw op een onbaatzuchtige wijze hun tijd en creativiteit ten dienste stellen van het C.V.K.V. en zijn kunsttijdschrift ‘Vlaanderen’.

Dames en Heren,

Hendrik Willaert, toevallig een naamgenoot, is de samensteller van het nummer 206 over de componist Adriaan Willaert.

Hendrik Willaert is leraar aan de muziekacademie in Izegem. Daarnaast is hij erg bedrijvig in de culturele en muzikale wereld en behaalde voor zijn B.R.T.-bijdragen de Fuga-prijs.

Ik wil hem heel persoonlijk dank zeggen, omdat hij als redactielid van Vlaanderen zo spontaan aanvaard heeft het nummer samen te stellen en vooral ook omdat hij ervoor gezorgd heeft dat alle bijdragen goed en wel bij tijd aan de redactiesecretaris overhandigd werden.

Van Prof. Dr. Ignace Bossuyt zullen we meer vernemen over het leven en het werk van Adriaan Willaert.

Professor, het C.V.K.V. is U dankbaar omdat U niet enkel een boeiende bijdrage voor het nummer hebt afgeleverd, maar evenzeer voor uw bereidwillige medewerking aan de voorstelling van het nummer.

De heer Kamiel D'Hooghe heeft 18 jaar geleden het directeurschap van de Roeselaarse Adriaan Willaert Muziekacademie geruild voor de functie van directeur van het Koninklijk Muziekconservatorium van Brussel. We zijn verheugd dat hij bij deze gelegenheid naar de Rodenbachstad is gekomen om een aantal beschouwingen te geven over ‘het actuele muziekonderwijs in Vlaanderen’. Tussendoor zal het Roeselaars Kamerkoor instrumentaal en vocaal werk brengen van de gevierde componist. In de persoon van Dirk Blockeel en Hans Vandaele wil ik dan ook alle koorleden danken voor de medewerking.

Het Adriaan Willaert-nummer en deze voorstelling ervan wil een bijdrage zijn tot de viering van de componist. In dit Europees jaar van de muziek is het tevens een uitdrukking van het belang dat C.V.K.V. hecht aan het werk van Willaert.

Sine ars, nulla vita, zonder kunst is geen leven mogelijk. Geen leven zonder kunst, maar ook de mooiste werken van grote componisten zijn gegroeid uit het leven.

Muziek zoekt zijn inspiratie bij het volk, bij het leven. Het leven krijgt kracht en schoonheid langs de kunst, in de muziek.

Muziek, meer dan andere kunstuitingen, gaat over alle grenzen en is naar vorm en inhoud wellicht de grootste aller kunsten. De gave der muziek ten dienst stellen van de gemeenschap is vandaag meer dan ooit in een zich vervreemdende maatschappij een daad van grote waarde.

Wij, in het C.V.K.V., hopen met ons tijdschrift een positieve bijdrage te leveren voor een maatschappij met een gezonde hiërarchie van waarden.

Werner Vens

Leven en werk van Adriaan Willaert

‘Gelukkig Vlaanderen, dat deze man heeft voortgebracht’. Met deze woorden eindigt de Latijnse elegie, Concordes adhibete animos, die de Vlaamse componist Cypriaan de Rore componeerde naar aanleiding van het overlijden van zijn leermeester Adriaan Willaert, die hij in 1563 als kapelmeester van San Marco in Venetië opvolgde. ‘Een nieuwe Pythagoras, die de muziek van de ondergang heeft gered’, zo wordt Willaert betiteld door zijn beroemde Italiaanse leerling Gioseffo Zarlino, een van de grootste muziektheoretici uit zijn tijd, die in 1564 op zijn beurt de Rore als kapelmeester van San Marco afloste en, evenals Willaert, gedurende 35 jaar zou instaan voor het hoog peil van de muziek in de basilica van de lagunenstad.

Zijn deze loftuitingen aan het adres van ‘messer Adriano’, zoals hij in Italië in de wandel werd genoemd, gerechtvaardigd en uit het hart gegrepen, of zijn het typisch literaire formules die ook op tientallen andere tijdgenoten konden worden toegepast? Persoonlijk ben ik er van overtuigd dat deze waarderende uitspraken - en ik citeerde er slechts twee uit de vele - ingegeven werden door een oprechte bewondering voor de persoon en voor het werk van de Westvlaming Adriaan Willaert, die nagenoeg zonder onderbreking gedurende 47 jaar op het schiereiland bedrijvig was als zanger, kapelmeester, componist en pedagoog.

Ca. 1490, naar alle waarschijnlijkheid in Roeselare geboren, trok Willaert, omstreeks de jaren 1510-1515 naar Parijs om er rechten te studeren, doch de kennismaking met de componist aan het Franse hof, Johannes Mouton, een van de centrale figuren uit die tijd, deed hem definitief overstappen ‘delle legge alla musica’, van de rechten naar de muziek, zoals Zarlino vermeldt. In 1515 wendt Willaert zijn schreden naar Ferrara in Italië, de bakermat van het humanisme en van de Renaissance, een gebied dat vanaf het begin van de 15e eeuw als het ware een ‘muzikaal wingewest’ van de Nederlanden was, waar pausen, hertogen en prinsen zangers en componisten uit onze streken met klinkende munt aantrokken, omdat zij er - en terecht - van overtuigd waren dat het de beste musici van West-Europa waren. Uit de 15e eeuw wijs ik slechts de grootmeesters als Guillaume Dufay, Heinrich Isaac, Jacob Obrecht en de onvolprezen Josquin Desprez, die zich o.m. in Rome, Ferrara en Florence ophielden. Voor de vorsten, zowel kerkelijke als wereldlijke, was de aanwerving van deze meest illustere figuren grotendeels een kwestie van prestige en van onderlinge rivaliteit, met als een der voornaamste oogmerken naar buiten uit macht uit te stralen en elkaar de loef af te steken, wat uiteraard niet uitsluit dat zij de muziek in het hart droegen. De zangers, componisten en kapelmeesters hadden een welomschreven taak, zoals de opluistering van de liturgische diensten, en tevens deze en andere plechtigheden van religieuze en profane muziek (zoals staatsbezoeken, prinselijke huwelijken, e.d.m.) van de nodige composities te voorzien. Willaerts benoeming van 1527 tot kapelmeester van San Marco, een aanstelling die tot

[p. 304]

stand kwam door de persoonlijke tussenkomst van doge Andrea Gritti, betekende dat hij naast het leiden van de zangkapel en het componeren, tevens de zangers moest onderrichten in het contrapunt.

Aangezien San Marco de persoonlijke huiskapel van de doge was, fungeerde deze kerk als het politiek en religieus centrum van de stad, waar de vele plechtigheden van de meest diverse aard vaak in grote luister plaatshadden. Hoewel Venetië politiek en economisch niet meer de sterke positie bekleedde, die het voorheen innam, kon het nog steeds bogen op een uiterst hoogstaand cultureel leven. Ik hoef U slechts de namen van de 16e-eeuwse schilders Titiaan, Tintoretto en Veronese, allen tijdgenoten van Willaert, in herinnering te brengen. Op muzikaal vlak was Venetië de bakermat van de muziekdruk, sedert in 1501 Ottaviano dei Petrucci de eerste uitgave met polyfone muziek op de markt bracht, met, tussen haakjes, uitsluitend muziek van componisten uit onze gewesten. Met de komst van Willaert was de faam van Venetië als centrum van de muziekdruk verder verzekerd, vooral toen een tweede generatie van uitgevers, met o.m. Scotto en Gardano, zorgde voor de verspreiding van de werken van Willaert en zijn ruime kring van leerlingen en vrienden. Willaerts activiteiten waren evenwel niet beperkt tot San Marco, ook in de private adellijke kringen van de toen bloeiende ‘academieën’, waar over wetenschap, filosofie en literatuur werd gediscussieerd, maar waar tevens intens werd gemusiceerd, was Willaert een geziene en bedrijvige gast. In deze kringen werd zonder twijfel heel wat van zijn wereldlijke muziek ten gehore gebracht.

Willaerts aanzienlijke produktie als componist, waarin alle toenmalige genres van de polyfone muziek vertegenwoordigd zijn, kan in het kort samengevat worden als volgt. Op een totaal van ongeveer 400 composities zijn de religieuze werken enigszins in de meerderheid: ca. 240 t.o.v. ongeveer 160 profane composities. De geestelijke werken, waarin de Nederlandse contrapuntische stijl hoogtij viert, bestaan uit ca. 175 motetten (nl. composities op Latijnse tekst die zowel buiten als tijdens de liturgie kunnen uitgevoerd worden, zoals bv. tijdens processies die in Venetië uitzonderlijk populair waren), verder, een aantal zuiver liturgische werken als psalmen, hymnen, e.d., vooral bedoeld voor de vespers, die blijkbaar de belangrijkste liturgische viering in San Marco was, daarnaast nog een achttal missen. Tot op heden heeft men zich nogal blind gestaard op de ‘dubbelkorige psalmen’ van Willaert, een aantal vesperpsalmen voor twee elkaar afwisselende vierstemmige koren, werken die verschenen in 1550. Lange tijd heeft men aan Willaert verkeerdelijk de uitvinding van de meerkorigheid toegeschreven. En dat hij op het idee van dubbelkorige uitvoeringen zou gekomen zijn door de aanwezigheid in San Marco van twee tegenover elkaar liggende tribunes in het koor, is niets meer dan een vrome legende. Willaert volgt in zijn psalmen een bestaande Noorditaliaanse traditie; wel waren zij de eerste gepubliceerde werken van die aard en de interessantste die tot dan toe waren geschreven. Niet alleen die psalmen, maar ook de missen en de motetten zijn evenzovele meesterwerken in hun soort.

Op het vlak van de profane muziek leverde Willaert essentiële bijdragen tot volgende genres, nl. het madrigaal, de villanella, het chanson en het ricercar. Het Italiaanse madrigaal was opgekomen tijdens het derde decennium van de 16e eeuw en Willaert behoort niet tot de eigenlijke scheppers ervan, maar hij gaf de ontwikkeling van het genre, dat hij met ca. 55 voorbeelden verrijkte, een sterke stimulans die voor de verdere evolutie van doorslaggegende betekenis zou zijn, vooral doordat hij de voorkeur gaf aan sonnetten van de 14e-eeuwse dichter Petrarca, verzen die uitmunten door een rijke taal vol beeldende contrasten, die de componisten steeds meer aanspoorden tot een muzikaal-expressieve weergave van de tekst, waarbij Willaert het voorbeeld gaf. De villanella was de lichtere, meer volks getinte tegenhanger van het steeds meer gesofistikeerde madrigaal en Willaert was de eerste belangrijke componist die dit uit Napels afkomstige genre in Noord-Italië beoefende. Het zijn alle eenvoudige stukjes muziek, op een luchtige, soms dialectisch gekleurde tekst, maar schitterend en in een directe, ongecompliceerde taal geschreven. In zijn 60 à 65 Franse chansons volgt Willaert de traditie van Josquin Desprez en van zijn leermeester Johannes Mouton, vooral door het meesterlijk gebruik van de canon en door de schitterende verwerking van volkse melodieën. Uiteraard kenden deze werken vooral in Frankrijk en in de Nederlanden succes, alhoewel zij ook in Italië zelf gegeerd waren. In de 16 ricercars, een instrumentale vorm die mede aan de basis ligt van de ontwikkeling van een zelfstandige instrumentale muziek, die pas in de 16e eeuw naast de vocale polyfonie als een volwaardige vrucht begon te rijpen, bracht Willaert de Nederlandse contrapuntische schrijfwijze binnen.

In de meerstemmige muziek van de 16e eeuw neemt Willaert een sleutelpositie in, omdat hij er in geslaagd is de typisch Nederlandse erfenis van de contrapuntische technieken op een unieke wijze te versmelten met een nieuwe, vooral door zijn toedoen ontwikkelde Venetiaanse stijl, wat uiteindelijk neerkomt op een perfect evenwicht tussen constructivisme en expressieve verklanking. In het Nederlands contrapunt primeren de individuele, horizontale melodische lijnen, die enerzijds alle een zelfstandige verloop kennen, maar die anderzijds toch ook verticaal goed moeten samenklinken. Daarop ent Willaert een nieuwe schrijftrant die meer uitgaat van de aandacht voor

A. Willaert, Musica Nova, titelprent.

het woord en de tekst, wat betekent dat de componist steeds meer gaat streven naar een harmonische eenheid tussen tekst en muziek, tussen woord en toon, zodat tekstverstaanbaarheid en tekstuitdrukking steeds meer centraal komen te staan. Die synthese tussen een volmaakt meesterschap over alle compositorische technieken en een beheerste, maar doeltreffende expressiviteit - twee aspecten die vaak in een en hetzelfde werk verenigd zijn - staat op naam van Adriaan Willaert. Deze tendens was reeds in de kiem aanwezig in het werk van Josquin Desprez, de sleutelfiguur tussen de 15e en de 16e eeuw. Die beweging die Josquin heeft op gang gebracht, werd door Willaert tot een eerste grandioos hoogtepunt opgevoerd. Zijn grote erfgenamen zijn dan vooral geweest zijn rechtstreekse leerling en opvolger Cypriaan de Rore en zijn navolger Orlandus Lassus, die wel in Italië had verbleven doch geen rechtstreekse leerling van Willaert is geweest. Deze grootse synthetische kracht, waarin hart en geest, gevoel en rede evenwaardig en evenwichtig aan bod komen - naar onze mening nog steeds een kenmerk van alle ware kunst - spreekt, ook nu nog, uit de rijke produktie van Adriaan Willaert. Dit hebben zijn tijdgenoten en zijn talrijke leerlingen, Italianen en Vlamingen, uitstekend begrepen en vandaar zijn de zovele lovende woorden aan zijn adres overduidelijk ingegeven door een intense bewondering voor de imponerende persoonlijkheid die Adriaan Willaert moet geweest zijn. Wij stellen ons als Vlamingen nog steeds veel te bescheiden op tegenover de groten uit ons muzikaal verleden. Wij voelen nog steeds enige schroom de namen van Josquin Desprez, Adriaan Willaert en Orlandus Lassus in één adem te noemen met ‘gevestigde waarden’ als Bach, Mozart en Beethoven. Ten onrechte evenwel. Ik druk de hoop uit dat het Willaertnummer van het tijdschrift Vlaanderen een bijdrage moge zijn tot de bewustwording om onze ‘meester Adriaan’ op zijn juiste waarde te schatten, zodat wij zonder vals chauvinisme, maar met gerechtvaardigde trots kunnen spreken van een Vlaanderen dat gelukkig is zo'n illuster man te hebben voortgebracht.

Ignace Bossuyt

[p. 305]

Het muziekonderwijs in Vlaanderen

‘Maar God heeft gewild, dat ik tenslotte muziek onderwees’ zijn woorden die Zarlino in de mond van A. Willaert heeft gelegd.

Dat Willaert een groot pedagoog was met een ruime en synthesevisie wordt gestaafd door de schare van grote leerlingen, o.m. G. Zarlino, C. de Rore, N. Vincento, A. Gabrieli, C. Porta, L. Barre, Fr. Viola en A. Romano.

Zijn muziekpedagogie stond wel mijlenver van de huidige tijd. Deze is ingeluid na de Franse Revolutie met het verdwijnen van de kathedraalscholen en de opkomst van het laïciserend muziekonderwijs.

In de Hollandse tijd werden reeds Koninklijke Muziekscholen opgericht in Brussel en Luik. In 1832 werd François-Joseph Fétis benoemd tot eerste directeur van het Koninklijk Conservatorium van Brussel. Hij maakte een rapport over de organisatie van het Belgisch muziekleven en structureerde het muziekonderwijs, dat hoofdzakelijk naar het model van Parijs werd gericht. Peter Benoit, zijn voornaamste Vlaamse leerling zal in 1900 een ‘Algemeen Leerplan’ ontwerpen. Dit is een belangrijk document geworden waarin de bezorgdheid voor de algemene vorming van de musicus tot uiting komt. Hij voorziet eveneens een lerarenopleiding.

Het muziekonderwijs in Vlaanderen toelichten is in het mij toegemeten tijdsschema een onmogelijke opgave omwille van de omvang en de complexiteit. Daarom zullen vele gegevens vermeld worden zonder de mogelijkheid tot verder graven en uitdiepen.

In het kleuteronderwijs worden de kinderen in schools verband in contact gebracht met kinder- en volksliederen. Dit gebeurt meestal op een vrij boeiende wijze.

In het algemeen vormend lager onderwijs wordt het reeds heel wat problematischer. Veel onderwijzers schieten hopeloos tekort. De schooldirecties hebben over het algemeen slechts matige interesse. Het is mijn plicht erop te wijzen dat het anders kan; men denke aan Hongarije.

In het algemeen vormend middelbaar onderwijs gaat het meestal van slecht tot slechter. Er zijn omzeggens geen lesuren voorzien.

In de Koninklijke Conservatoria is geen opleiding of richting voorzien voor muziekleraren van het dagonderwijs; hoe onbegrijpelijk dit ook moge klinken. Alleen het Lemmensinstituut heeft sinds enkele jaren een regentaat muziek in het leven geroepen.

Toch kan de mens niet leven zonder muziek. Wetend dat wij vanaf het opstaan tot het slapen gaan geconfronteerd worden met muziek: zowel op de radio, op straat, in het station, in de lift, overal en altijd worden wij overstelpt door muziek.

Is het niet één der ergste tekorten van onze democratisering dat wij op dit gebied de muziek herleid hebben tot een ordinair, vervlakkend consumptieartikel?

Het is zeer te betreuren dat er in de opvoeding en in de schoolopleiding geen ruimte is voor echt klank-ervaren, voor muziek.

Vanuit de stilte rijst de klank op. Het is het blancoblad van de schrijver, het naakte doek van de schilder, de blanke bladzijde die elk echt boek voorafgaat. Wij hebben de muziek in ons. De fysiologische frequenties van ademhaling en polsslag, van inspanning en ontspanning, van arbeid en rust vinden hun muzikale gelijkwaardigheid in de sterke en zwakke tijden, in het rijzen en dalen van een melodie, in de groei naar een climax en het neerleggen van een frase. De muziek is een subtiele niet tastbare kunst. De klank en de

Het Lemmensinstituut in Leuven (foto: Henderyckx).

klankkunst grijpen dieper in de mens dan de greep van de mens op de klank. Klanken, goede en slechte, worden ten allen tijde op ons afgevuurd. Het is een inbraak op de privacy en op de waardigheid van het individu. Dit zou bij de wet verboden moeten worden.

En toch, de muziek, vrij en spontaan als ze is, biedt meer hoop voor de mensheid dan ooit tevoren. Karl R. Popper, de wetenschapsfilosoof, ziet in de groeiende belangstelling voor de klassieke muziek één der meest hoopgevende symptomen van deze tijd. Met alle kracht verzet hij zich tegen de moderne opvatting alsof muziek alleen maar een uitdrukking zou zijn van subjectieve gevoelens van de kunstenaar. Zulke muziek bestaat ongetwijfeld. Maar er is ook een muziek, men denke aan Bach, waarin de subjectieve gevoelens van de kunstenaar ondergeschikt blijven aan universele waarden en deze leiden naar de perfectie van het kustwerk.

In het meer gespecialiseerd muziekonderwijs biedt Vlaanderen een ruime waaier van mogelijkheden.

Vanaf drie jaar kunnen de kinderen beginnen aan de vioolstudie volgens de Suzukimethode. Dit gebeurt o.m. te Turnhout.

Centra van creatief musiceren vangen ook reeds jonge kinderen op om hen te stimuleren van het lichamelijk ervaren en beleven van melodieën, ritmen, kleuren en structuren, dit gebeurt o.m. in ateliers in Balgerhoeke, Brussel en elders o.m. volgens de Dalcrose-methode.

De Jeugd- en Volksmuziekscholen hebben als doelstelling op eenzelfde geïnspireerde creatieve wijze met muziek om te gaan. Zij inspireren zich o.m. op de Carl Orffmethode.

Het individuele privé-muziekonderwijs is beperkt in aantal en omvang. Er zijn evenwel accordeon- en orgelscholen. Zij worden opgericht vanuit een commercieel oogmerk om klanten te lokken en instrumenten te verkopen. Sedert vele tientallen jaren verzorgen heel wat harmonieën en fanfares de opleiding van hun jonge muzikanten.

Het bijzonder muziekonderwijs kent sedert 30 jaren een werkelijke ‘boom’. De sociale en financiële status van de leraars en docenten is er aanzienlijk op vooruitgegaan.

Gestructureerd en met degelijke aanpak wordt in het gemeentelijk- en stedelijk muziekonderwijs vanaf 8 jaar gehoorvorming, notenleer en instrumentenstudie beoefend. Hier wordt eveneens voordrachtkunst en toneelspel aangeleerd. Dit alles gebeurt op basis van leerprogramma's met een systeem van examens. Deze stedelijke academies vormen degelijke amateurs en leiden eveneens jonge begaafde kinderen op om hen voor te bereiden op eventuele professionele muziekstudies. Voorheen waren er in de stedelijke academies en het daarmee gelijkgesteld onderwijs wachtlijsten voor de kandidaatleerlingen, eerst omwille van het tekort aan bekwame leerkrachten, daarna als gevolg van de cumulbeperkende maatregelen. Nu komt er sedert twee jaar een derde element bij, de blokkering per school van het toegelaten aantal lesuren op het niveau van het schooljaar 1981-1982. Deze wachtlijsten zijn zeer te betreuren. Het is een kanker, een blaam. Het muziekonderwijs dient uit te gaan van kwaliteitscriteria, gegroeid vanuit de praktijk, de ervaring en de permanente voeling met het kunstgebeuren. Aldus moet men zich hoeden voor teveel pedagogen met te weinig praktijk. Het kunstonderwijs dient te groeien in nauwe relatie met het kunstgebeuren. Zo gebeurt dit vandaag o.m. in Duitsland - van oudsher een muziekland - waar 2/3 van de leerkrachten in cumul functioneren.

De sinds vijftien jaar gecreëerde Kunsthumaniora's, richting muziek, hebben de bedoeling om pre-professionele muziekstudies te combineren met een algemene vorming. Onafhankelijk hiervan wordt sedert een paar jaar in het kader van V.S.O. ook een optie uitgebouwd in het vrije net. De programma's zijn nog niet helemaal op het pre-professionele niveau gericht.

De Beiaardschool werd in Mechelen in 1922 gesticht door een van België's grootste en in het buitenland meest gewaardeerde beiaardiers: Jef Denyn. Van den aanvang af was zijn doel het opnieuw valoriseren van de beiaardkunst waarvoor de Lage Landen tijdens de Renaissance en de Barok zo vermaard waren. Deze beiaardkunst was echter praktisch verloren gegaan na de 18e eeuw met uitzondering van de Leuvense componist-beiaardier Matthias Van den Gheyn.

Daarboven is het Hoger Muziekonderwijs geplaatst. Het Hoger Instituut voor Kerkmuziek, ook wel het Lemmensinstituut genoemd, viert in 1978 zijn eeuwfeest. Het werd in 1878 opgericht door Jacques Lemmens, oud-leerling van Fétis. Deze school werd opgericht op welwillend advies van het Belgisch episcopaat en met de zegen van Paus Leo XIII. Voorheen was het dus een hoger kerkmuziekinstituut. Thans heeft het zich op de laïcisering van de maatschappij afgestemd en kan men er terecht voor alle vormen van hoger muziekonderwijs.

De Koninklijke Conservatoria van Brussel, Gent en Antwerpen, geven professioneel muziekonderwijs op het hoogste niveau. Ook toneelspel en voordrachtkunst worden onderwezen. De theoretische vakken en de compositie

[p. 306]

Ernest Slingereyer, Portret van François-Joseph Fétis, schilderij op hout (Copyright A.C.L.).

krijgen ruime aandacht. De wet van 7 juli 1970 betreffende de algemene structuur van het Hoger Onderwijs, die na lange en moeizame discussies tot stand kwam, voorziet structuren en classificatie van het Hoger Onderwijs. Deze wet heeft aanleiding gegeven tot vele debatten waarbij de specificiteit van het Kunstonderwijs en speciaal van het muziekonderwijs sterk beklemtoond werd. Als gevolg van veel woorden, veel papier, overdreven herstructureringswoede, onbegrip en misverstanden zit men thans opgeschept met een labyrint van structuren en administratieve voorschriften die het geheel onoverzichtelijk maken. Intussen is het Hoger Kunstonderwijs, richting Muziek, evenwel fel geëvolueerd. Naast een gedegen individuele vorming van de musicus worden sterke accenten op het ensemblespel en groepsmusiceren gelegd. Zo telt het Koninklijk Conservatorium van Brussel, naast veel laureaten in Internationale wedstrijden, ook twee grote orkesten en verschillende koren. De individuele opleiding stoelt op een grote traditie. De opleiding in het groepsmusiceren is van recentere datum en wil aansluiting vinden bij de hedendaagse muziekpraktijk.

Ons muziekonderwijs heeft omwille van zijn degelijke technische opleiding sedert vorige eeuw een grote internationale uitstralingskracht, een roemrijke traditie en belangrijke professoren.

Het zwakke punt in het conservatoruimbeleid is evenwel de benoemingspolitiek. De manier waarop men in België een professor aan het conservatorium benoemt, durft men in het buitenland nauwelijks te vertellen. De benoemingen zijn vanzelfsprekend van kapitaal belang; zij kunnen een cursus lam leggen, afbouwen of vleugels geven. Maar dit euvel moet Mozart reeds bekend geweest zijn, want aan zijn vader schreef hij in volgende bewoordingen:

‘Tenzij de vorst U of mij vertrouwt en ons volmacht geeft dat te doen wat voor de muziek noodzakelijk is, anders is het vergeefse moeite. - Want in Salzburg bemoeit iedereen of eigenlijk juist niemand - zich met muziek. Als ik het moest doen, zou ik de volledige vrijheid willen hebben; de opperkamerheer zou in zaken betreffende de muziek niets te zeggen moeten hebben. Want een hoveling kan niet het werk van een kapelmeester doen, maar een kapelmeester wel dat van een hoveling.’

Enig in Europa is de Muziekkapel Koningin Elisabeth. Dit centrum biedt aan jonge zeer begaafde muziekstudenten in de disciplinen viool, altviool, cello, piano en compositie de mogelijkheid om in een internaat gedurende een driejaarlijkse cyclus, geconcentreerd en intens te studeren onder leiding van bekwame leraars. Deze hoogstaande muziekopleiding werd in het leven geroepen om de jonge musici voor te bereiden op belangrijke internationale wedstrijden en staat open voor Belgische en in België studerende jongeren. Het aantal inschrijvingen is beperkt tot maximum 15. Men wordt er toegelaten via strenge ingangsexamens. Deze instelling wordt ons in het buitenland benijd.

In tegenstelling tot het model van de Angelsaksische wereld, bestaat aan onze universiteiten een departement muziekwetenschap, echter geen muziekafdeling. Aldus kan men muziekwetenschappen studeren zonder muziek te kennen of te beoefenen. Dit is geen bericht uit een of ander maanlandschap. Het is werkelijkheid.

Als coda wil ik benadrukken dat de opleiding van de jeugd binnen de vier schoolmuren te eng is. De jonge mens ondergaat daarnaast vele krachten en invloeden van de media. Deze dienen vanwege de overheid de nodige stimulansen te krijgen om de samenleving cultureel en artistiek te richten. Een al te overdadig aandeel van louter commerciële belangen duwt de muziek en de beleving ervan in een verkeerde richting.

Waarom zouden diezelfde media het roer niet kunnen omgooien, weg van ‘brood en spelen’, naar het bevorderen van de muziekbeoefening bij de jeugd, dit zowel individueel als in groepsverband, in koren en instrumentale ensembles?

Kamiel D'Hooghe

Aanvulling bij ons nummer over Adriaan Willaert

Roeselare, 29 september 1985

Geachte Heer Redactiesecretaris,

Ter aanvulling op het artikel ‘Kritische discografie’ van Pieter Andriessen, verschenen in het Adriaan Willaertnummer, wens ik het bestaan te signaleren van de Missa Gaude Barbara van deze componist op de l.p. Muziek uit de St.-Janskathedraal vol. II, gezongen door de Schola Cantorum ‘Die Sangheren Onser LIever Vrouwen’ van de St.-Janskathedraal te 's-Hertogenbosch o.l.v. Maurice Pirenne.

Dat deze plaat belangrijk is volgt uit het feit dat

1.	Het de enige bestaande plaat is met een mis van Willaert
2.	Het de enige plaat is gezongen door een koor met knapenstemmen, zoals in Willaert's tijd gebruikelijk. Wel wordt de altpartij niet door hoge mannenstemmen gezongen
3.	Het uitvoerend koor prachtig zingt
4.	De St.-Janskathedraal het werk in manuscript in zijn archief heeft.

Om het werk uit te voeren heeft het St.-Janskoor eerst het manuscript in partituur moeten uitschrijven.

De plaat is te bestellen op adres: Fa. Goosen & Swagerman, Vughterstraat 17, 's-Hertogenbosch. Referenties: Eurosound ES 46.258.

Hoogachtend,

Arnold Loose, Zuidstraat 27, 8800 Roeselare