Mis- en gebedenboek van den Vlaamschen soldaat
Uitgegeven bij Paul Brand in Bussum (1917) voorzien van een imprimatur uit Utrecht en een aanbeveling van de hoofdaalmoezenier, komt dit lijvig doch handig zakboekje aan de IJzer bij de Vlaamse soldaten. Het werd sober geïllustreerd door Joe English. Vermoedelijk zal hij vrij enkele onderwerpen hebben aangebracht, die al dadelijk de volksvrome en introverte ziel van de tekenaar laten kennen. Zoals de teksten bij morgen- en avondgebeden doortrokken zijn van de doodsgedachte en de levensgevaren aan het front, zo zijn de tekening van de eenzame soldaat, ergens te velde, hoofd geheven, een gebroken tak en het vogeltje er op, evenveel symbolen van een onbestemd heimwee rond eenzaamheid en verdriet. De illustratie bij het avondgebed is er de tegenhanger van: vallende duisternis, het hoofd gebogen nu, kruisjes rondom, een paar afzonderlijke schimmen, het illustreert meer de weemoed van Joe, dan de vaak belerende inhoud van deze gebeden.
De psalmen bij primen en completen haken voortdurend in op de frontervaringen rond dood en vijand. Joe English sluit hier nergens bij aan. Bij de uitgebreide teksten rond de misviering en de toegevoegde begrafenisdienst vinden wij alleen zijn Iers heldenhuldezerkje op een verlaten graf. Er is in dit gebedenboekje veel aandacht besteed aan H. Oliesel, veelvuldige communie en kruisweg. Joe illustreert het H. Oliesel met zijn volksziel rond de bediening op een brancard. Anekdotisch en intimistisch ontroerend bij elkaar. Ook de communiegang in een doorschoten kerkbeuk brengt een aantal innig ingetogen jongens op het voorplan. De biecht heeft hij niet geïllustreerd. Aan het huwelijk is een minieme tekst gewijd. En bij de kruisweg ontroert hij weer als het kind-soldaat dat tegen de gekruisigde aanvleit op zoek naar geborgenheid. Indezelfde zin zien wij de soldaten geborgen in de wijde mantel van zijn O.-L.-V. van den IJzer. Het gebedenboek lijkt een volledige catechismus en sluit af met diverse gebeden en liederen. Gebeden voor het Vaderland, voor Vlaanderen. Het eerste met patriottische tendensen, het tweede vol hunker naar de warmte voor de landelijke rust en haard. Volgen nog gebeden
allerhande voor de familie, gesneuvelde makkers, om behoud van het leven, voor de vrede. Tenslotte nog Latijnse en Vlaamse liederen en na de inhoudstafel: Naar wijd en zijd, de Vlaamse leeuw, maar ook: Vers l'Avenir en La Brabançonne. Met het ‘kort begrip van het kristelijk leven’ door Kard. Mercier als inleiding, is de militante vlaamsgevoeligheid van deze editie voldoende ingeperkt, om aan de illustraties van Joe geen bijgevoegde betekenis te moeten toekennen. Al kan geen woord de magische kracht van de tekenaar aantasten.
Gery Florizoone
Auteursrechtelijk beschermd