|
| |
| |
| |
In en om de kunst
Bibliotheken, zieleapotheken.
Boven de ingangsdeur van de kleine maar kostbare bibliotheek van de voormalige abdij in het Zwitserse Sankt Gallen staat, in het Grieks, het opschrift ‘Zielenapotheek’. Enkele van de mooiste onder die apotheken voor de ziel (bedoeld wordt voor de geest) bevinden zich in het Zuid-Duitse gebied. Alwie in Duitsland is geweest zal gemerkt hebben hoe daar, zelfs in de kleinste dorpen, de apotheken (voor het lichaam) bijzonder verzorgd van uitzicht en inrichting zijn. De kunstliefhebber, hij, die kastelen en abdijkerken bezoekt vergeet meestal aan te bellen bij de bibliotheek zalen die er bij horen. Het is ook waar dat de meeste daarvan moeilijk toegankelijk zijn. Toch gaat het om enkele van de mooiste ruimten uit de Barokkunst en de achttiende eeuw, leerrijk niet alleen wegens de geschreven schatten die er geborgen zijn maar ook wegens de architectonische en plastische die men er op en erin kan ‘lezen’.
Ons eerste bezoek geldt het voormalige benediktijnenklooster van St.-Peter genesteld op een heuvel midden in het Zwarte Woud. Wij zijn nog nauwelijks bij machte de symbolische, ikonografische betekenis te vatten van de vele geschilderde gewelfcartouches die in de kerk het leven en doen van de H. Petrus voorstellen. Het begint in het koor met de episode waar de meester driemaal de vraag stelt: ‘Petrus, hou je van mij?’ en het ongeduldige antwoord van de apostel: ‘Ik heb het U toch al gezegd!’ Het laatste fresco toont het wonder van Petrus voor de zieke die aan jicht en gewrichtsaandoening leed. Een typische keuze in deze streek waar zovele mensen wegens het vochtige klimaat aan reuma lijden.
Maar onze aandacht gaat naar de bibliotheek die nu deel uitmaakt van een seminarie. Allereerst een architectonisch juweel. Langs de uitkragende muren golft een elegante ongeschraagde galerij, het door zwikken verdeelde gewelf deint naar het midden toe in een grillig omrand ovaal beschilderd met een groot fresco. Ook hier heeft elke voorstelling een symbolische betekenis. Het midden van het fresco toont de Drieëenheid, bron die uit de Geest alle wijsheid uitstraalt. Iets van de woordgeworden Goddelijke kennis gaat over op de profeten (Oud Testament) en de Evangelisten (Nieuw Testament). In de wiggen worden de grote kerkvaders voorgesteld die de Bijbel hebben verklaard. Boven de rekken verschijnen de geleerden van de benediktijnenorde die, ook zij, de goddelijke wijsheid hebben verbreid, terwijl de allegorische beelden uit alabasterstuc die de sierlijk golvende balustrade ritmeren tonen dat de kennis van kunsten en wetenschappen ook tot elke mens kan reiken. Zo wordt de weg afgebakend van de alwetende Schepper tot het leergierige schepsel, tegelijk door de ruimte en door de tijd.
Principieel waren de boeken voor de geestelijke bewoners bestemd. Het ontbreken van lezenaars, vroeger, doet veronderstellen dat ze door de monniken naar de cellen mochten meegenomen worden. Te oordelen naar sommige opschriften bij de beelden in de acht grisaille-kaders was de bibliotheek toch ook voor leken toegankelijk en dienstbaar. In de cartouches wordt telkens een onderwerp visueel voorgesteld, van een motto voorzien en door een passend onderschrift verklaard. Op een daarvan lezen we: ‘plena sibi ac alliis’ en d.i. deze bibliotheek is vol (geschriften) niet enkel voor zich maar ook voor de anderen (die willen lezen). Maar wat betekent het maanlandschap erboven? Mijn begeleider, Dr. Mühleisen uit Freiburg, die de bibliotheek bijzonder goed kent geeft toe dat nog vele emblemata en ook opschriften niet ontcijferd geraakten.
| |
De bibliotheek van Schussenried
De voormalige Premonstratenzerabdij van Schussenried, een plaats gelegen op een korte wandeling van Steinhausen met het veelbezochte ‘mooiste dorpskerkje van Duitsland’, is nu een psychiatrisch instituut en de bibliotheek wordt bij gelegenheid als concertzaal gebruikt. Voor het grote gewelffresco hebben de Premonstratensers als centrale thema niet, zoals de Benediktijnen in Sankt Peter, de H. Drieëenheid gekozen maar de moeder Gods als verpersoonlijking van de Wijsheid. Maria heeft de antieke Sapientia vervangen, zoals op het oostelijke grote roosvenster in de katedraal van Laon. In het bonte symbolisch voorgestelde complex onderscheidt men de acht hoofdwetenschappen, de vier kunsten, de vier hemelwaarts strevende kardinale deugden en de vier elementen van de aarde. Maar de antieke wereld is
Ulm: bibliotheek in het voormalig klooster van Triblingen (nu Universiteit). Vooraan rechts De Geschiedenis.
niet vergeten. Ook Apollo is aanwezig die maar niet wil wijken voor de God der christenen, en Pallas Athene is er die, als eerste, de bibliotheken begunstigde. Er wordt voor de symbolische uitbeelding beroep gedaan op allerlei concreet, soms vermakelijk leermateriaal, b.v. de spiegel. Sokrates houdt voor zichzelf de spiegel van het ‘gnooti seauton’: ken u zelf. Het element vuur, b.v., wordt bekomen bij middel van een spiegel gericht op het hout dat aldus in brand kan gestoken worden.
Een van de boeiendste eigenaardigheden van deze bibliotheek is de voorstelling, tussen de beelden in alabaster van de kerkvaders, van de voornaamste ketterijen, elk door een paar kibbelende putto's met spottende of grijnzende gezichten. Het paar dat de islam uitbeeldt is met een tulband getooid, één vertrapt de bijbel en wijst met een turkensabel op de Koran. De verloochenaar van de Drieëenheid trekt één voor één de veren uit de (H. Geest-) duif. Het is niet te doen hier deze symbolen en figuren in hun encyclopedische rijkdom op te sommen, laat staan te verklaren. Met dat alles heeft Schussenried wellicht de luchtigste, de feestelijkste bibliotheekzaal uit de Rococotijd.
| |
Spijs voor lichaam en geest
Maar in de abdijen vindt men niet enkel de zaal om de geest te voeden, er is er ook een om de nooddruft te stillen. Trouwens in de spijszaal voor het lichaam, of refter, krijgt, door de voorlezingen, ook de geest meteen nog zijn deel. En ook hier steekt alles, tot de ligging toe, vol symboliek. Zo heeft, in de benediktij nerabdij van Obermarchtal (nu deels pedagogisch instituut),
| |
| |
St. Peter (Zwarte Woud) Bibliotheek: De Welsprekendheid
de bouwmeester de refter in de as van het kerkkoor voorzien, als verlengenis van de plaats waar telkens weer het Laatste Avondmaal wordt hernuttigd. Zoals in vele kloosters, b.v. ook in Wiblingen, komt men eerst in de spijszaal en boven de spijszaal bevindt zich de bibliotheek. Primum vivere... lacht de geestige Pater Hermann Thomas die aanvaard heeft mij dit niet voor toeristen toegankelijk refectorium te tonen. Ik heb er andere gezien o.m. in Sankt Peter maar geen die luchtiger, ja vrolijker en rijker aan symboliek dan dit in Obermarchtal. Die spijszaal is in zekere zin net een zuiderse oase in een streng Duits klooster, verwezenlijkt door drie Italianen: Giovanni Bagnato ontwierp de bouw, Francesco Pozzi zorgde voor het stucdekor en Giuseppe Appiani schilderde de fresco's.
In het plafond en de wanden zijn meer dan honderd spiegels en spiegeltjes ingewerkt, de ene horizontaal, de andere verticaal, andere nog haaks geïncrustreerd zodat er lichtspelen ontstaan die tot 's avonds het geschilderd en gesneden dekor op gevarieerde manier in reliëf zetten. Pozzi voorzag elk venster van een verschillend raamdekor. Maar onze aandacht gaat vooral naar de in cartouches gevatte fresco's zo lumineus, met een koloriet dat vaak impressionistisch aandoet. Het onderwerp is steeds een variante op het thema van spijs en drank, aan de ene kant met episoden uit het Oude Testament, aan de andere kant uit het Nieuwe. In de vier hoeken komt het geliefde thema van de Jaargetijden, in de kaders worden de kardinale deugden voorgesteld en ook andere waarbij uiteraard hier de Matigheid en zelfs de Continentia niet ontbreken. Bijzonder expressief is de voorstelling van Christus te gast op het maal in Emmaüs, zo heel anders behandeld dan bij Rembrandt, hier een spel van licht en niet van schaduwen, zoals bij de grote Nederlander. Echt verfijnd van koloriet is de Ontmoeting van Magdalena met Christus aan de waterput, met de Heiland die zegt: ‘geef me te drinken’. Al deze motieven zijn geschaard rond het thema dat in het middenpunt van het gewelf komt, de zege van Norbertus, de stichter van de orde, op de Antwerpse priester-ketter Tanchelin: een thema dat bijna overal terugkeert waar de Norbertijnen thuis zijn.
Het refectorium in de abdijen: wat een smakelijk en kunstrijk onderwerp! Hoe jammer dat pater Hermann ons tijdens ons laatste bezoek (verleden september) moest mededelen dat hij, wegens zijn wankele gezondheid, zijn voornemen moest verzaken een ‘Geschiedenis van de abdijrefters’ te boek te stellen.
| |
Wiblingen
Boven de ingangsdeur van de bibliotheek der voormaligeenediktijnenabdij in Wiblingen leest men in het latijn: ‘waarin alle schatten van wijsheid en wetenschap’, een uitspraak ontleend aan Paulus (Kol., 2) die ze evenwel toepast op Christus. De meeste kostbare handschriften berusten nu in Stuttgart maar de bibliotheek is nog steeds in gebruik als deel van de Universiteit van de stad Ulm waartoe Wiblingen nu behoort. Ook hier loopt rond de muren van de hoge zaalruimte een doorlopende sierlijk golvende galerij, met uitkragende balustrade rustend op tweeëndertig turkoois- en granaatappelkleurige zuilen uit geschilderd hout. Op het gewelf heeft de vijfentwintigjarige Franz Martin Kuen in drie weken tijds (1744) op de nog vochtige onderlaag een meesterlijk fresco verwezenlijkt. Hier zijn antieke wijsheid en christelijk dogma op harmonische wijze samen uitgebeeld. Aan de zuidkant zien we de Parnassusberg met de negen muzen, Diogenes wiens hond de lantaarn draagt waarmee hij, (Diogenes), op zoek wou gaan naar iets onbestaand, n.l. de volmaakte mens. Ook Ovidius is er, op weg als banneling. Op de berg aan de noordkant zien we het Lam Gods en het boek met de zeven zegels, en de zeven gaven van de H. Geest. De vele beelden opgesteld tegen of tussen de zuilen tonen andermaal hoe het concrete voorwerp en de werkelijkheid telkens weer worden gebruikt als symbolen met een hogere betekenis. Geen tijd als deze roept zo sterk de gewaagde gedachte van de filosoof op: ‘Der Geist fliegt voran, die Wirklichkeit hinkt hinterher’. Hier worden aan de ene kant de kloosterdeugden, aan de andere kant de wereldlijke wetenschappen symbolisch uitgebeeld. Zo draagt de deugd van Gehoorzaamheid het boek met de kloosterlijke regels en het oor is aan een ketting vastgehecht: luisteren is gehoorzamen (latijn: ob-audire). De Geschiedenis b.v. drukt de voet op een hoorn vol munten - geld is waardeloos. Met de rechterhand houdt ze het inktvat en het boek; met de
linker houdt ze het blad vast dat de Tijd uit haar boek wil scheuren: wat gebeurd is blijft.
J. van Ackere
| |
Errata
In het artikel Poëzie en muziek: Edward Mörike en Hugo Wolf (Vlaanderen nr. 205) zijn een aantal zetfouten blijven staan. Men leze: op blz. 93 (kolom 1, regel 8): seit frühen; op blz. 94 (2,8): esoterisch; blz. 94 (2,14 en 24): Wo find' ich Trost; blz. 96 (1,20): I' vo piangendo; blz. 96 (2,13): veelbetekenende, blz. 97 (2,4): werd gezongen; blz. 98 (1,4): in de trant van Baudelaire; blz. 99 (1,10): (Auf eine Christblume); blz. 99 (2,31): (Kreuzes-) stamm - Met onze excuses.
| |
| |
| |
Waag je op de versvloer
In het raam van het jaarthema van KAS-VKSJ-KSJ ‘Ster of figurant, niemand aan de kant’ heeft K.S.A.-Noordzeegouw een prijskamp georganiseerd voor poëzie voor jongeren... Overtuigd dat jongeren iets over God, iets aan God te zeggen, te vragen of te zingen hebben viel de keuze van thema op religieuze poëzie. De vele inzendingen hebben ons in deze overtuiging gesterkt en bevestigd... De vijfkoppige jury onder voorzitterschap van G. Florizoone (Brugge) (met F. Bonneure, Brugge; J. De Poortere, Gent; P. Verhelst, Brugge en Chr. Guirlande, Dendermonde) heeft de prijzen als volgt toegekend:
1e prijs: Patrick Cornillie, Lichtervelde (24 j.)
2e prijs: Jan Vandenberghe, Roeselare (22j.)
3e prijs: Els De Vuyst, Ninove (18 j.)
KSA-prijs: Wim Van de Velde, Zwijndrecht (17 j.)
Samen met de felicitaties van het C.V.K.V. publiceren we hieronder het gedicht van Patrick Cornillie:
St.-Luc, val D'Anniviers
Zijn adem rust er in de dalen
en plechtig staan er de bergen
en de wolken die Zijn huis
bevolken, spreken instemmend
Met de zachte handen van de zon
wekt Hij verwondering bij Zijn
de lopers voor Zijn komst.
Dan, staande in het Land Gods
Met de borst vooruit ademen wij
plechtig met volle teugen
In mijn borst zuigt zich Zijn stem.
| |
Activiteiten in Roeselare n.a.v. viering 500 jaar Adriaan Willaert - 1985
| 28 tot en met 31 augustus: |
| Internationaal Orgelconcours ‘Adriaan Willaert’ |
| 28 augustus om 20 uur in O.-L.-Vrouwekerk, Roeselare |
| Concert door Eric Hallein |
| 29 augustus om 20 uur in St.-Martinuskerk, Oekene |
| Concert door J. Huys |
| 30 augustus om 20 uur in O.-L.-Vrouwekerk, Roeselare |
| Concert door K. Van Ingelgem |
| 28 tot en met 31 augustus: |
| Documentatiecentrum voor orgel |
| Telkens van 10 tot 18 uur in Stedelijk Museum |
| A. Blomme, Ooststraat 84, Roeselare |
| Partituren, platen, naslagwerken |
| 7 september om 20 uur |
| Adriaan Willaert en zijn School |
| Concert met koor- en instrumentaal werk |
| door het ‘Westvlaams Madrigaalkoor’ |
| o.l.v. van Servaas Verhelst en m.m.v. Eric Hallein |
| Kapel Bisschoppelijk Lyceum, Stokerijkstraat, Roeselare |
| 6 september om 19.30 uur |
| Academische Zitting |
| Lezing door Prof. I. Bossuyt |
| Stadhuis, Roeselare |
| 7 tot en met 22 september |
| Adriaan Willaert, Vlaams musicus in Venetië |
| Tentoonstelling uitgewerkt door Prof. I. Bossuyt |
| 15 september om 10 uur |
| Adriaan Willaert, Prins van de Polyfone Muziek |
| Causerie door E.H.A. Loose (met muziekopnamen) |
| ‘Ter Posterie’, Roeselare |
| 22 september om 10 uur |
| Feestmis met muziek van Adriaan Willaert |
| Door het ‘Roeselaars Kamerkoor’ |
| o.l.v. H. Vandaele en D. Blockeel |
| (rechtstreeks uitgezonden door Radio BRT 1) |
| St.-Michielskerk, Roeselare |
| 12 oktober om 20 uur |
| Adriaan Willaert en de Venetiaanse School |
| Concert door Roeselaarse koren en solisten |
| Kerk H. Kruisverheffing, Beveren |
| 9 november om 20 uur |
| Galaconcert ‘Adriaan Willaert’ |
| Door Gemengd koor ‘Cantabile’ |
| o.l.v. J. Van den Borre |
| en ‘Capilla Flamenca’ |
| o.l.v. H. Baeten |
| Zaal Pax, Roeselare |
| 26 december om 20 uur |
| Kerstconcert |
| Door ‘St.-Michielskoor’ en ‘Jongenskoor Colliemando’ |
| o.l.v. A. Loose |
| Kerk Klein Seminarie, Zuidstraat, Roeselare |
INFO: Stadhuis Roeselare, Botermarkt 2, (051-22.14.14).
|
|
Auteursrechtelijk beschermd