Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 34

[p. 172]

Kritische discografie

Willaerts werken op grammofoonplaat, het is huilen met de pet op. En tandengeknars voor wie er op een onbezonnen ogenblik in toestemde om zowat 30 platen met 20 verschillende motetten of psalmen, 7 Franse chansons, 14 madrigalen of villanellen en enkele ricercars gewetensvol te beluisteren. Want ondanks de kwaliteit van de muziek is geen 10% van het te koop gebodene het beluisteren waard en schenkt slechts een handvol uitvoeringen enige artistieke en emotionele bevrediging. Arme Adriaan!

Wie bovendien een volledige Willaert-collectie wil aanleggen komt er ook financieel bekaaid af, want op de meest platen staat slechts één of twee werken van de gevierde componist. Er zijn maar drie uitzonderingen: Joshua Rifkin nam met het Boston Camerata Motetchoir 1 zevenstemmig en 4 vierstemmige motetten op voor het Amerikaanse label Nonesuch. Het is één van de weinige platen die ik niet kon bemachtigen, ondanks het feit dat het merk wel in België verdeeld wordt. Van andere opnamen met dit (kamer-)koor meen ik te mogen afleiden dat het resultaat behoorlijk zal zijn, zonder hoge toppen te scheren. Erato produceerde in de jaren zestig de enige integrale Willaertplaat. Een flinke tijd geleden dus al, en helaas zingen de koorleden van Fritz Hoyois alsof ze ook toen al tot de derde leeftijd behoorden. Charles Koenig wist op dezelfde plaat beter hoe je zestiende eeuwse muziek kunt benaderen (cfr. de versierde instrumentale versie van O dolce vita mia), maar zelfs de aanwezigheid van de Kuijken-broers kon niet beletten dat het peil van het geheel bedroevend laag ligt.

Willaerts verblijf in en/of zijn contacten met Hongarije zijn er de oorzaak van dat het platenmerk Hungaroton meer dan gewone aandacht aan zijn muziek besteedde, maar alleen ‘Music to entertain the kings of Hungary’ biedt een ruime keuze. Interessant hierop zijn vooral de door Melinda Lugosi gezongen liedintavoleringen met vihuelabegeleiding. De hoestekst vermeldt niet wie de bewerker was, al gaat het vermoedelijk om Diego Pisador. Mudarra, die we wel vertegenwoordigd vinden op Hispavox was het alleszins niet. De intavolator van een ricercar, De Henestrosa, is wel vermeld. Op dezelfde plaat spelen de Camerata Hungarica ook een ricercar en twee Franse chansons in een typisch Oosteuropese oude muziek-instrumentatie: alt- en tenorkromhoorn, tenordulciaan en baskromhoorn of tenor- en basblokfluit plus tenordulciaan. Quando nascesti, Amor door het Balint Bakfark-consort is aan dezelfde ziekte bezweken. Het is een dialooglied waarin Amor (contratenor + blokfluit + gemshoorn!) het vruchteloos opneemt tegen drie vocalisten (A,T,B) en een luit.

Ook in het Westen wordt nog vaak gezondigd door mis- of overinstrumentatie. Zo trachtte K. Ragossnig twee stemmen van een ricercar op zijn gitaar in balans te krijgen met een derde stem op een tongwerk van een kamerorgel. Het zesstemmige motet Aspice Domine bestaat uit een cantus firmus in canon en vier contrapuntische partijen; Bernard Klebel (Musica Antiqua, Wenen) laat zes mannenstemmen de cantus firmus vertolken waartegen een altviool, twee gamba's en een dulciaan ook hun stem trachten te verheffen. Alle nadruk komt zo op één structuurelement te liggen, ten nadele van de tekst en van de eigenlijke compositorische inventiviteit van Willaert.

Wie een platenzaak binnenstapt verwacht impliciet dat de produkten die men hem aanbiedt hun prijs waard zijn. Ze moeten dus minstens beantwoorden aan een paar voor de hand liggende criteria:

1.	Opname en persing moeten voldoen aan de technische normen die in voege waren op het ogenblik van de realisatie;
2.	Spelvaardigheid, intonatie, tekstverstaanbaarheid, stemvormig en samenspel moeten tenminste een hoger niveau bereiken dan wat vereist is voor een eerste prijs aan een koninklijk conservatorium;
3.	Wie renaissancemuziek uitvoert moet in klanken duidelijk maken dat hij of zij over een elementair historisch inzicht beschikt (tactus, ligatuur, tekstplaatsing, musica ficta...)

Handschrift uit een codex uit 1518 in Bologna met het motet ‘O gemme clarissima Catherina’.

[p. 173]

Bewerking voor één stem en luit door Adriaan Willaert van een madrigaal van Verdelot (1536).

De meeste Willaertplaten voldoen niet aan deze primaire eisen: het Pro Arte Ensemble uit Praag is dringend aan een gambacursus toe en moet er eens een encyclopedie-artikel over de tactus op naslaan; de blokfluitspelers van de Camerata Hungarica hebben ernstige intonatieproblemen; het Wiener Blockflöten Ensembe heeft nooit van musica reservata gehoord en alleszins hebben de musici de tekst van Passe le nave nooit gelezen; Laetare Musica, Arti Vocali en het Utrechts Studentenkoor zijn duidelijk liefhebberskoren. Welke zin heeft het alle strofen van een villanella te spelen als er geen tekst gezongen wordt (F. Tentaconsort)? Waarom brengt men nog plaatversies uit van villanellen en madrigalen, gezongen door een (groot) koor (Monteverdichor, Hamburg)? Waarom tracht men nog steeds de renaissancemuziek aan te passen aan de moderne SATB-Koorbezetting (Alsfelder Vokalensemble; Kamerkoor RTV Ljubljana)? Waarom werd de enige plaatversie van een dubbelkorige psalm opgenomen zonder ook maar de minste ruimtelijke scheiding van de twee koren (Pro Cantione Antiqua)? Goed schizofreen word je wanneer je een chanson beluistert met Evelyne Dasnoy als sopraan en alt en André Vandebosch als tenor. Dank zij de multispoortechniek spreekt dezelfde vrouw je toe langs links en rechts! En helemaal bruin heeft Géry Lemaire het gebakken. Hij ordende de ricercars per toonaard en in een sonata da chiesa-volgorde, orkestreerde het - driestemmig - geheel naar het voorbeeld van het toen nog futuristische concerto grosso en laat bovendien zijn orkest klinken als een jarenlang verwaarloosd Spaans orgel.

Enkele platen waren in tijd waarin ze ontstonden zeker waardevol maar zijn intussen om allerhande redenen achterhaald. De opnamen van het Vokaal Kwartet van Brussel, de Accademia Monteverdiana van Denis Stevens of de Capella Antiqua van Konrad Ruhland klinken vandaag ronduit ouderwets, als koorknapen of operazangers die zich op historische paden begaven, als kuise Vlamingen die bang zijn voor elke stemverheffing, drukdoende Angelsaksers die zich te buiten gaan aan zinloze sforzando's en piano subito's, doordrammerige Duitsers die menen dat ook de Staatsmusik van de 16de eeuw vierkant in de maat gezongen moet worden en dat alle luisteraars te dom zijn om een cantus firmus te onderscheiden als hij niet minstens door een schetterende bazuin verdubbeld is. Er blijven gelukkig ook enkele aanvaardbare opnamen: twee Franse chansons door de Kings Singers, een villanella en een vierstemmig ricercar door Hesperion XX, een villanella door het Collegium Vocale van Keulen, bewerkingen voor vihuela op Hungaroton, Oiseau Lyre en Hispavox, enkele motetten door Pro Cantione Antiqua en (misschien) het Boston Camerata Motetchoir. Een aparte vermelding verdient Glenda Simpson en the London Early Music Group omwille van de gediminueerde versie van O dolce vita mia, boeiend en historisch verantwoord, maar vermoedelijk meer vertellend over de uitvoerder dan over de componist.

Pieter Andriessen