Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 34

[p. 46]

Kunst en Geest

Mireille nègre

Dansen voor mijn God

Wie is dat frele meisje dat verschillende malen aan zichzelf is gestorven? Ongetwijfeld iemand met een uitzonderlijke sensibiliteit en zin voor tedere godsontmoeting langs een ongewone weg: de dans. Mireille Nègre is sterdanseres aan de Parijse Opera. Na een moeilijke jeugd - toen ze 2 jaar was, geraakte ze geklemd in een lift - klom ze, dank zij haar verbeten wil, tot de hoogste toppen van de danswereld. In haar groeide ook een onweerstaanbaar verlangen om innerlijk te groeien. Zo trad ze op 28 jaar in het klooster als karmelietes. Zij bleef er 10 jaar afgewisseld met intense vreugde maar ook met zielepijn. Mireille is voor de dans geboren. Zij ademt God door haar dansen omdat al haar inspiratie vanuit Hem vertrekt. Vandaag wil ze vrouw zijn, helemaal en onverkort, om ‘dansende missionaris’ te zijn in de wereld.

Dansen is werken, ook met de ellebogen!

Het zag er dus niet naar uit dat Mireille Nègre ooit de hoogste toppen zou scheren van de artistieke danskunst want zij was een zorgenkind. Inderdaad, spelend met haar broertje in de lift, geraakte ze op 2-jarige leeftijd geklemd zodat haar voetje helemaal verbrijzeld werd in het traliewerk. Artsen praatten over afzetten. Men vreesde zelfs voor haar leven. En toch, na 7 operaties slaagden de chirurgen erin om een ‘klein mirakel’ te bewerken want slechts twee teentjes dienden geamputeerd te worden. Men stelde voor dat zij zou revalideren door ballet te volgen en zo werd Mirelle ingeschreven bij Melle Bourgat. Vlug werd het dansen een echte drug zodat de 4-jarige Mireille geen oog had voor leren noch spelen: alleen de dans telde. Twee jaar later zagen haar ouders zich verplicht om haar van de dansschool te verwijderen, deels uit schrik voor het bikkelharde artiestenleven, deels uit overbescherming. Maar Mireille danste verder in haar hoofd. Haar vader die, dank zij zijn protestantse opvoeding, een mateloze hunker naar vrijheid koesterde, begreep haar diepste ziel en liet haar inschrijven in 's werelds grootste danstempel: de opera van Parijs. Wij schrijven 1950 en vieren de achtste verjaardag van Mireille. Zij slaagde erin om haar handicap te ‘camoufleren’ voor het geneeskundig onderzoek dank zij de tussenkomst van balletmeester Serge Lifar maar al vlug werd het haar duidelijk dat de struggle for life pas begonnen was. Tijdens de eerste jaren werd het dansen een marteling. Bij de

Gedurende 10 jaar heeft Mireille Nègre de dans gelaten voor de Carmel.

halve pointes leek het alsof miljoenen naalden in haar voet prikten. Maar zij zette door ondanks de negatieve adviezen van artsen. Zij zou nooit carrière maken. Dit was echter voorbarig want de factor wilskracht werd niet ingerekend. Mireille zou later andere mensen versteld doen staan door diezelfde grenzeloze kracht in haar. De fysische pijn én het ongeloof van anderen betekenden niet alleen haar lijden maar tegelijk waren ze een aanzet tot een onophoudende innerlijke dialoog voor haar verdere zieleleven. Dáár vond ze de kracht en de moed om het onmogelijke mogelijk te maken.

Zoals de meeste ‘petits rats’ was Mireille slank en soepel. Wat haar echter van de anderen onderscheidde was haar kwetsbaarheid. Ze was freel, teder, zacht, broos en vooral weerloos. Niet zonder reden kreeg ze de bijnaam ‘la fontaine’ want bij de minste spanning vloeiden haar tranen overvloedig. Zij verdroeg geen hardheid en nog minder de onrechtvaardigheid die steeds gebonden was aan geweld en agressie.

Zij volgde ook de godsdienstlessen bij pater Carré maar ervaarde haar eerste communie als een grote ontgoocheling. De dominikaan Carré had haar echter verzekerd dat er ooit een dag zou komen waarop zij het licht zou ontvangen.

Mireille rijpte verder en bouwde haar ideaal op. Geleidelijk ontdekte ze dat de Liefde hoger stond dan iedere kunst. Liefde nodigt onweerstaanbaar uit tot een absolute liefde met een eeuwigheidsdimensie. Met zo'n ideaal kon ze niet anders dan veeleisend zijn voor zichzelf. Hoewel ze, steeds meer, omgeven werd door succes en dus geen tekort had aan aanbidders, besliste ze vrij jong dat het huwelijk niet voor haar weg was. Rond haar 15de levensjaar wordt ze overdonderd door voorstellen allerhande. Fotografen en producers willen van haar een soort starlette maken. Zij speelt in twee films, doet een tournée in Zuid-Amerika in de chicste hotels, maakt televisieshows met Guy Lux en Gilbert Bécaud en wordt aangeschreven door niemand minder dan Gene Kelly en Walt Disney. Merkwaardig: Mireille weigert alles want ze wil dansen. Zo wordt ze eerste danseres op 22 jaar. Nog merkwaardiger: haar geopereerde voet is zelfs sterker dan haar normale voet want ze slaagt erin om minutenlang probleemloos pointes te maken. De jaloezieën van anderen blijven niet uit. Haar ‘vriendinnen’ dansen niet alleen met benen en voeten maar vooral met de ellebogen. Mireille is echter weerloos en kwetsbaar. Zij wil niet concurreren en kijkt machteloos toe hoe de eerste rollen worden toebedeeld aan anderen. Veertien dagen voor haar laatste examen heeft ze ontzaglijke kniepijn. De artsen advizeren nogmaals radicaal te stoppen met dansen. Opnieuw grijpt ze terug naar haar oude remedie: de wilskracht! Daarbij volgt ze nu yoga bij Henri Lambert die haar ooit meedeelde: ‘Als je iemand ontmoet die je de Vrede brengt, dan ben je zeker dat je tegenover een echte meester staat’. Haar echte Meester zou nog een poos op zich laten wachten...

Vluchten in God

Als het woord ‘Weltschmerz’ iets betekent, dan is het ongetwijfeld op Mireille Nègre toepasselijk. Zij lijdt aan de hardheid van de wereld en verzandt in tranerige weemoed. Haar examens legde ze af om haar professoren plezier te doen. In feite uit dankbaarheid voor haar opleiding. Meer niet, want ondertussen groeide in haar de onstuitbare vraag: ‘Waarom dans ik eigenlijk?’. In haar omgeving begreep niemand waarom ze niet hapte in de voorstellen van de producers. Enkel een eenvoudig ja-woord kon van haar op slag een vedette maken. Zij leefde echter op een andere planeet en worstelde met diepe vragen. In haar hoofd danste ze voor Vishnoe en Boeddha en ging zo de mystieke toer op. In feite had ze nood aan klaarheid en doorzichtigheid en was ze op zoek naar de harmonie tussen uiterlijkheid en innerlijkheid. De tijd was rijp om hartstochtelijk op zoek te gaan naar haar roeping. Zo werd ze gegrepen door een mateloze intellectuele honger en las een boek per nacht over mystiek en godsdienst, steeds op zoek naar het ene woord dat tilt zou slaan in haar ziel. In het hindoeïsme vond ze haar vredesfilosofie, de leerschool van de geweldloosheid en de innerlijke vrede. Zij las ook St.-Jan van het Kruis en... Teresia van Avila. Bij haar vond ze gezond verstand, vreugde, enthousiasme, spontaneïteit en vooral humor. Teresia incarneerde een soort gekheid die maakte dat het enthousiasme het haalde op de rede. Op een nacht las ze integraal de vier evangelies en vond het licht: ‘Ik luisterde, ik zag en ik voelde méér dan wat ik las op de wegen tussen Judea en Galilea. Ik transpireerde van vreugde. Eindelijk. Hij was dus... dat

[p. 47]

Licht waarop ik jaren wachtte. Dié Jezus was uniek. Hij had de mens zo goed begrepen dat Hij niet alleen aanvaard had om ons lijden te delen maar vooral om dat lijden te transfigureren.’

Voor Mireille Nègre werd het zonneklaar dat de opera niet meer ‘de school der scholen’ was. Jezus Christus was de enige echte tempel waar al haar waarden aan bod zouden komen: zachtheid, rechtvaardigheid, barmhartigheid, nederigheid, tederheid. In plaats van goden vond ze haar God. Ineens kwam ze tot echte ontmoeting met de Levende en zo bevond ze zich in eenklank met het geloof van haar grootvader (met tederheid spreekt ze vandaag nog over ‘mon pépé’) die voldoende geloof bezat voor de familie. Drie maanden afwezigheid waren voldoende om haar helemaal te marginaliseren in de opera. Wanneer Mireille terugkomt, heeft ze geen eigen loge meer. Ze is onbekend, naamloos en verlaten. Voor een danseres is een eigen loge iets uitermate belangrijks want uitgerekend dáár metamorfozeert ze zichzelf. Zo wordt Mireille een vreemdelinge in eigen huis. De anderen hebben het gehaald en zij moet zich omkleden in het trappenhuis. Daarbij moet zij dansen uitvoeren die niet beantwoorden aan haar innerlijkheid. Zij wil in haar choreografieën geen beeld uitvoeren van een agressieve liefde of van de liefde die vernietigt en opvreet. Zo moet ze de woestijn in van verlatenheid en vernedering. De opera verbreekt haar contract. Even nog heeft ze de kans om met Rudolf Nourejev te dansen maar haar inspiratie is zoek. Nu is ze werkeloos zonder toekomst noch doel. Haar naaste omgeving begrijpt er geen zier van dat ondanks alles in haar een onweerstaanbare drang leeft om haar geloof te concretiseren. Via vrienden wordt ze in contact gebracht met de Carmel van Limoges. Zij getuigt: ‘Ik wilde niet vluchten om te vluchten maar enkel vluchten in God’. Oog in oog met het kruis begrijpt zij voor het eerst (op een dag die niet wilde sterven!) dat zij religieuze moest worden.

Iedere nieuwe dag was een bevestiging dat het een diepe vreugde is om zijn leven te richten met anderen op de persoon van Christus. ‘Dáár kon ik spreken en lachen in naam van God. Ik voelde me dichtbij die “gekkinnen van God”. Ik benijdde hen zelfs.’ Toen ze, tijdens een retraite, voor de communauteit danste, betekende hun applaus ontzaglijk meer dan de minutenlange ovaties van de opera. Toen ze terug in Parijs kwam - in de wereld der ijdelheden waar de concurrentie koning was - begon de nachtmerrie na tien dagen vrede opnieuw. Zij wilde religieuze worden want ze had voortaan een doel. Zo zette ze de eerste stappen naar de Carmel toe maar ze moest vlug ervaren dat het niet zo gemakkelijk zou zijn als ze oorspronkelijk had gedacht.

Voor u wil ik dansen

De retraite in de Carmel van Limoges was één grote euforie geweest. Deze van Montmartre zou in gelijke mate ontgoochelend op haar inwerken. De overste was formeel: Mireille was niet ‘gemaakt’ voor de Carmel. Daarom raadde de overste aan (het was in feite een bevel!) om naar een psychologe te gaan teneinde haar evenwicht (?!) te vinden. Voor de psychologe, die verder geen aandacht had voor de mystieke aspiraties van Nègre, was het zo klaar als pompwater dat ze opnieuw moest dansen. Voor Mireille was die beslissing zo zwart als Oostindische inkt! Vijf ellenlange jaren zou ze op verkeerde choreografieën dansen om haar ‘evenwicht’ terug te vinden. Nogmaals dank zij haar wilkracht zou zij het halen en in 1971, op 28-jarige leeftijd, trad ze in. Nu werd definitief afgerekend met ovaties, concurrentie, huwelijksaanzoeken, triomfen, bloemenkransen, applaus en glitter. Zij had haar echte tempel gevonden. Intreden achter tralies, ver van de vrije wereld: dat konden haar ouders niet aan. Haar broer, die ondertussen aangesloten was bij de communistische partij, voerde een andere strijd en haar zus, Marie-Paule, verklaarde haar knettergek. Enkel bij haar pépé vond Mireille de nodige steun.

De eerste twee jaartjes verliepen vlekkeloos in religieuze euforie. Ze had immers zo veel te ontdekken. Dagelijks schreef ze haar zielerijkdom uit naar haar pépé en... ze miste de dans niet.

Ondertussen bleven de paparazzi-journalisten verhalen schrijven over de onbegrijpelijke keuze van de danseres-non. Omdat de overste daar ook weet van had, werd Mireille nog meer geïsoleerd. Toen kwamen de eerste problemen of een brutale landing op de keiharde kloostergrond. De handenarbeid op het veld en het eindeloze boenen van de kloostergangen werden voor haar een nieuwe marteling. Lichaamsexpressie was formeel verboden zodat ze gestadig haar ‘artistieke dood’ tegemoet trad terwijl haar geloof onwankelbaar bleef. De kandelaar verroeste maar de lamp bleef brandend.

Innerlijk voelde ze dat God haar slechts één zaak gebood: ‘Blijf dansen!’. Zo rijpte de overtuiging dat God van zijn kinderen een grenzeloze zelfoverschrijding vraagt. Hij nodigt uit maar spreekt nooit een definitief woord uit. Dus moest Mireille verder zoeken. Zij kreeg het moeilijk met bepaalde geschriften van Teresia van Avila die bepaalden dat het lichaam van zeer ondergeschikt belang is. Meer nog: men mag het lichamelijke minachten en verwaarlozen. Men moet dit doen... Ondertussen zong soeur Mireille in de kapel heerlijke psalmen: ‘Voor U wil ik dansen, Heer, rond uw altaar’

Mireille Nègre thuis tijdens soepelheidstraining.
Mireille Nègre

terwijl ze roerloos geknield moest blijven. In 10 jaar tijd had ze nooit een spiegel gezien zodat ze vergat dat zij een gelaat had. Dan kwam de nieuwe crisis: ‘Hoe kan ik op die manier mijn credo uitspreken?’.

Haar oversten probeerden dit te verhelpen door de handenarbeid wat te verlichten maar Mireille had van kindsbeen af iedere uitzondering op de regel geweigerd. Zij bleef overtuigd dat het ultieme woord van God nog niet was uitgesproken en dat haar roeping te vinden is in het uitdansen van haar goddelijke vreugde. Er bestaat geen contradictie tussen religie en kunst. Bidden moet kunnen mét het lichaam want dans is extase; dans heeft alles te maken met mystiek en innerlijkheid. De dans is een passie die het lichaam verscheurt en tegelijk overtreft. Sterker nog: God is dans. Als ik dans, dan word ik de verrijzende Jezus.

Nou ja, wanneer met tot dergelijke overtuiging komt, is er geen weg terug. Mireille Nègre had begrepen dat de zelfvergetenheid door de verachting van het lichaam niet de juiste ascese is en dit nooit zou zijn. Wanneer het lichaam onder het bevel van de geest staat die totaal aan Jezus is gewijd, dan wordt het lichaam een gebedsinstrument. Zei Paulus zelf niet dat het lichaam de tempel is van de Heilige Geest?

Toen haar nichtjes (die ze niet mocht aanraken!) in 1980 op bezoek kwamen, zagen ze een standbeeld maar geen gedaante. Voor Mireille bleef niets anders over dan de besluiten te trekken van haar innerlijke strijd: haar roeping stelde ze geen enkele seconde in vraag. Wél de ingeslagen weg. Zij moest dus naar een ander Beloofde Land luisterend naar Gods iltieme woord.

Zij verlaat het klooster en is gebroken, geel, geradbraakt door de strijd. Zij is 38 jaar, met virale hepatitis de inzinking nabij, zonder geld, huis noch werk. En toch begint ze opnieuw te dansen, ijverig op zoek naar een klooster waar ze kan dansen. In Vouvant vindt ze een klooster bij de zusters van de Visitatie waar ze ‘kerkwarmte’ beleeft. In het dorp geeft ze dansles aan kinderen, nadien aan kleuters en aan hun ouders. Catechese via het dansen. Dat is haar weg.

In 1983 geeft Jacques Chancel (Antenne 2) haar de kans van haar leven in zijn ‘Grand Echiquier’. Mensen die het gezien hebben, waren tot tranenstoe ontroerd. Zelf getuig ik dat dit mijn grootste televisiemoment was van '83 omdat op verbluffende wijze religie en kunst, innerlijkheid en uiterlijkheid, ja, vreugde-explosie en bevrijdende rust langs de Gloria van Vivaldi de huiskamer binnenkwam. Ik heb geweend en ik weet waarom.

Vandaag heeft Mireille haar weg gevonden: de kunst als gave Gods. Als dansende missionaris wil ze mensen genezen van angst die leidt naar agressie. Zij begreep dat de dans een glas water is aan alle mensen aangereikt. Zij beleeft dagelijks de dans als een contemplatieve activiteit binnen de liturgie van het leven. Meer nog: in ziekenhuizen en gevangenissen, bij oudere en arme mensen brengt ze haar geschenk: de dans als glimlach van Jezus en expressie van haar vreugde en haar diepe vrede. Haar doel? Mensen gelukkig maken door samen het Schone te scheppen. Mireille Nègre behoeft geen feminisme want... ze is vrouw!

Jean-Pierre Goetghebuer, pr.

Met dank overgenomen uit het tijdschrift ‘Het Teken’, okt. 1984 (Mechelsesteenweg 82, 1970 Wezembeek-Oppem).

Mireille Nègre: Je danserai pour toi, Desclée De Brouwer, 1984, 137 blz.