Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 33

Paul Lebeau, een Borgerhouts Boergondiër

Toen Paul Lebeau in 1940 met Het Experiment zijn intrede deed in onze literatuur, werd meteen het merkwaardige lijstje aangevuld van Vlaamse kunstenaars met zwierige Franse namen als Conscience, Benoit, Lateur, Coupé e.a. Al snel werden de meeste voornamen aan onze taal aangepast, maar voor Paul Lebeau gebeurde dat niet.

Waar inderdaad Hendrik Conscience oorspronkelijk Henri, en Peter Benoit lange tijd Pierre heette, bleef Paul Lebeau steeds Paul en werd zijn naam nooit ‘vervlaamst of ingekort’ tot ‘Pol’. Misschien erkende men op die manier zijn ziele-adel wel!

Wat deze aristocratische, universele Vlaming voor de Nederlandse letterkunde heeft betekend, werd door anderen al op passende wijze aangetoond. Het zij me toch toegelaten ter zake het schrandere ‘Ten geleide’ te vermelden, dat Prof. Dr. Marcel Janssens onder de titel ‘Paul Lebeau, het bedwongen experiment’ neerschreef voor de jongste fraaie Clauwaert-uitgave van Lebeaus debuutroman.

Fijnproever van ‘De Tafelronde’

Opnieuw verwijzend naar wat het ‘Ten geleide’ van de roman Het Experiment vermeldt, kan ik op mijn beurt getuigen dat de betreurde vriend inderdaad ‘als fijnproever de goede dingen van het leven cultiveerde’.

Als na-oorlogse stichter van het tijdschrift ‘De Tafelronde’ bleek hij de fijnproever te zijn die niet alleen de edelste aardse spijzen ten volle wist te waarderen, maar boven alles genieten kon van de ‘bovenaardse geestelijke spijzen’ die hij feilloos wist uit te kiezen.

Romancier, essayist en... Boergondiër! Want méér nog dan van de ‘Engelse gentleman’ die Prof. Janssens in hem ontdekte, durf ik te gewagen van de ‘Brabantse Boergondiër’, als Paul Lebeau geboren, maar bij nader onderzoek niet verwant met de Franse koning Philippe le Bel, noch met de

Zomer te... Brasschaat, of de vreugden van de tafel. (1959). (Foto: Claerhout, Gent-Deinze)

[p. 334]

Oostenrijkse aartshertog Philippe 1e Beau. Wat niet belet dat ik de Borgerhoutse vriend steeds heb beschouwd als een Vlaming met ‘blauw bloed in de aderen’, die zich in gezelschap als een perfect edelman wist te gedragen.

Vooral tijdens de literaire weekeinden in de jaren zestig te Iepenburg of Dworp georganiseerd door het tijdschrift ‘Dietsche Warande en Belfort’, heb ik de man die ik steeds tussen De Zondebok en Xanthippe zag staan, van naderbij leren kennen.

Na de referaten hebben we er samen ‘in het ronde getafeld’, en zag ik hoe hij er als een Boergondische ‘Chevalier du Tastevin’ het wijnglas hief. Achteraf, bij het ontsteken van een geurige havanna, nipte Lebeau met gesloten ogen aan een glas... viersterren-cognac.

Daarbij denk ik op mijn beurt terug aan wat de geestelijke en aardse fijnproever schreef inzake het essay, dat hij beschouwde als het ware en puurste extract uit de literatuur. ‘Het verhoudt zich tot de literatuur als cognac tot wijn, als een zeldzame fine champagne. Immers ook deze brandewijn wordt gemaakt van wijnsoorten, zij het daarom niet altijd met de edelste wijnen. Maar de kenners savoureren deze kostbare drank - na het drinken van de gewone wijn -, voorzichtig en profijtelijk als een ultieme streling’. Meer dan eens zag ik aldus de vriend met de ‘schone’ naam als een geraffineerd kenner het leven savoureren, waarbij het nooit tot gore eet- of drinkgelagen kwam, en zelfs bij het tappen van de gekste moppen geen schaterlach losbarstte. Zelden of nooit trouwens heb ik de Borgerhoutenaar horen schaterlachen, maar des te meer zien glimlachen. Ware het niet dat ik me per se houden wil aan het beeld van de Boergondiër, dan zou ik niet aarzelen te gewagen van een bestendig monkellachende Vlaamse mandarijn, die met een sierlijk neerhangend snorretje, in een met bloemen en vogels bestikte zijden kimono een referaat houdt over ‘experimentele levenskunst’.

Maar niet alleen gezeten aan een (bij voorkeur) ‘ronde tafel’ was het heerlijk met Paul Lebeau te tafelen. Ook de warandewandelingen tijdens de ‘Dietsche Warande-weekeinden’, samen met Stijn Streuvels, Ernest Claes, Emiel Van Hemeldonck en vele anderen die sindsdien tot het ‘rijk der lieve doden’ behoren, blijven voortglinsteren in de geest.

Op ‘klauwende’ Scheldevaart

De heerlijkste herinneringen aan de Borgerhoutse Boergondiër stammen echter uit de jaren der triomfantelijke Clauwaert-Scheldevaarten met de ‘Flandria XVI’. Met beurtelings als ere-kapitein Stijn Streuvels, Filip De Pillecijn, Ernest Claes of Jan Grauls, waren er aan boord de honderden klauwaards en klauwaardinnen die tussen Vlissingen, Zierikzee, Rupelmonde en Sint-Amands, varend het Scheldegebied doorkruisten.

Ook daar echter leerde ik steeds weer Paul Lebeau kennen als de stille fijnproever die niet bestendig aan de... ‘toog’ stond te ‘betogen’, maar ergens aan een wit tafeltje op het bovendek van de Flandria, met voor zich een (toen nog gedeeltelijk

Een illuster gezelschap op Scheldevaart: met o.a. De Pillecijn, Berkhof en Peleman.

clandestien geschonken) borrel, verdroomd van Gods vrije natuur zat te genieten.

Vooral het hartstochtelijke wentelen van de Scheldemeeuwen boven het schuimende schroevespoor van het vlaggeschip bleek hem te boeien. Het moet voor hem zo'n betoverende aanblik geweest zijn, dat hij zelfs tijdens een Scheldevaart, toen plots een helse regenbui losbarstte, onverstoord op de boeg van het klauwende schip bleef staan en het lege borrelglas vol regenwater stroomde. Alleen bij urenlange neerpletsende regen dook hij met een paar medepassagiers veilig weg in een der gezellige hoeken van het Flandria-salon waar hij, alweer bij zuivere graanjenever en het opsteken van een al even zuivere havanna, glimlachend zat toe te kijken.

Bij een dergelijk hondeweer was het, dat ik de varende Boergondiër (ver van een ‘Vliegende Hollander’) voor het eerst

[p. 335]

en meteen voor het laatst zag en hoorde schaterlachen. Aanleiding daartoe gaf het kolderiaans ‘Twistgesprek tussen Demer en Schelde’ achter de micro in de kapiteinskajuit gehouden tussen Filip De Pillecijn en Ernest Claes. Een nog steeds niet geëvenaarde ‘scheldpartij’, waarbij zowel Schelde als Demer het zwaar te verduren kregen. Een kolkende brok proza die achteraf terecht werd gepubliceerd als een kostbaar premieboekje in de Clauwaertreeks, bovendien koddig geïllustreerd door de Pallieteriaanse vitrioolspuiter ‘Opsinjoorke’.

Jarenlang nog zagen we hem nadien als de eeuwig glimlachende. Glimlachend tijdens de vele onvergetelijke literaire Clauwaert-avonden en de bewogen ‘esbattementen’ in de ‘Nocturne’, het enige nachtlokaal in de Antwerpse stationsbuurt waar desgewenst zelfs ‘klauwende paters en nonnen’ zonder gewetensbezwaar hun intrede hadden mogen doen.

Paul Lebeau: de vriend die ik één keer zag schaterlachen en ook één keer zacht, heel zacht zag wenen. De dag was het toen de in-goede Fonne Mannaerts, de zijn leven lang als een belle-fleur-appel blozende uitbater van het bloeiende boekhandeltje ‘De Eeuwige Mei’, in de kerk van O.-L.-Vrouw-ter-Sneeuw te Borgerhout ten grave werd gedragen.

Samen stonden we er aan de uitgang van de kerk rond de lijkkist, samen met de velen die ooit bij ‘de Fonne’ in zijn

Alweer de Boekenbeurs (met Joris Raeymaekers).

Spijskaart van het feestmenu aangeboden t.g.v. de 70ste verjaardag van de auteur (14.10.1978).

boekhandeltje aan de Oudaan, hun exemplaar van boekengilde ‘De Clauwaert’ (w.o. Paul Lebeaus Het Experiment) waren gaan ophalen.

Eens te meer begreep ik die dag dat ieders leven tenslotte één groot ‘experiment’ is en het er alleen op aan komt, zoals Marcel Janssens van Paul Lebeau getuigde, het te kunnen ‘bedwingen’.

Bert Peleman