Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 33

[p. 312]

Rose Gronon en het theater

Stellen wij voorop: Rose Gronon hield intens van theater! Niet enkel was zij in dat verband ook zeer belezen, maar bovendien woonde zij - als het enigszins kon - de theaterevenementen van betekenis in haar geboortestad en elders bij. Ze reisde ook geregeld naar Brussel voor opera-voorstellingen in de Munt. Daar bleef het niet bij. In haar levendige en vruchtbare verbeelding droeg zij ook plannen mee om zelf toneel te schrijven.

Het was Domien De Gruyter, de huidige directeur van K.N.S.-Antwerpen, die mijn aandacht vestigde op het bestaan van Gronons toneelwerk Pyrene.

Ik kende Rose toen enkel als uitzonderlijke romancière en had uiteraard De Ramkoning gelezen. Met bewondering stelde ik toen reeds vast, hoe zij het klassieke thema beheerste en voor de moderne aandacht wist levend te maken. Het was dus niet vermetel te veronderstellen dat iemand die dat kon, ook fabel en inhoud van een plot tot een boeiend dramatisch gebeuren zou kunnen transponeren. Het handschrift van Pyrene werd mij toegespeeld en ik las het met grote interesse. Het nadrukkelijk literair karakter van dit stuk woog m.i. zwaar op de dramatische kracht van de handeling. De ‘kennismaking’ werd dus niet direct aanleiding tot een gesprek met het oog op een eventuele instudering door mijn gezelschap. Inhoud en thema boeiden mij echter wel zodanig dat ik een ontmoeting met de auteur wenste en die volgde dan ook. Zo begon een hartelijke en langdurige vriendschap, waarvoor ik Marthe-Rose Bellefroid-Gronon steeds dankbaar zal blijven.

Gronons ‘De maan van de lente’ in handen van het K.N.S.-gezelschap. (1974).
Regie Walter Claessen

Er waren de rijke namiddagen bij haar thuis, in het gezellige sous-terrain aan de Lange Beeldekensstraat te Antwerpen, bij het drinken van Chinese thee zoals alleen Marthe die kon zetten. Even onvergetelijk blijven echter de vele ontmoetingen 's avonds bij ons aan de Fruithof te Berchem, wanneer zij ons zelf kwam opzoeken met haar kleine wagen; mijn vrouw en ik bewaren er dierbare herinneringen aan. Tot vandaag tenslotte zinderen de talrijke contacten na, die culmineerden in een intense en met succes bekroonde samenwerking.

In die tijd situeren zich de vele gesprekken, aanvankelijk tussen Marthe, Jos Houben (dramaturg) en mijzelf, later tussen Rose Gronon en mij apart, rond de idee en realisatie van Het Huis van don Joaquin.

Marthe-Rose had een uitgesproken gevoel voor dramatiek en onze uitwisseling van ervaringen op dit vlak heeft onze relatie rijk gestoffeerd. Zij vertelde steeds uitvoerig over de theater- en opera-voorstellingen die zij had bijgewoond en die zij wist te evoceren met beeldende kracht van woord, gesteund op kennis, enthousiasme en kritische zin. Terug van haar zoveelste reis, kruidde zij het verslag van wat ze zag en beleefde met evenzoveel typerende dramatische details, zodat het een verhaal vol avontuurlijk gebeuren werd. Is ook iedere geslaagde toneelervaring niet als een boeiende tocht in de wereld der verbeelding?

Rose Gronon had m.i. alles wat nodig was om een dramaturge van betekenis te blijken. Op voorwaarde dat zij zich ook de specifieke technische aspecten van het vak wist eigen te maken, zodat zij het verhaal kon transponeren tot een spel, daarbij het onderscheid van medium accentuerend. Derhalve moest, bij realisatie van één harer stukken, de begeleidende spelleider haar creatie steunen met een onverbiddelijke controle in dat verband. In hoever dat met de onderscheiden monteringen van haar toneelwerk gebeurd is of mogelijk was, is mij (behalve voor Het Huis van don Joaquin) onbekend, en ik onthoud mij dan ook van kritiek daaromtrent.

Of nu Pyrene dan wel Anders Gronons eerste proeve van dramatische vormgeving was, is niet zo duidelijk. M.i. werd Pyrene eerst geschreven en heeft men Anders het eerst opgevoerd.

Over Pyrene heb ik mijn mening hierboven reeds geopperd. Het feit dat de schrijfster zelf dit stuk achteraf herwerkt heeft (De Maan van de Lente) laat ons toe te veronderstellen dat zij zich van de onvolkomenheid van de eerste versie bewust was.

De oudste versie werd toch gespeeld in 1970 tijdens de wedstrijd om het 37ste Landjuweel te Boom, door ‘Osea’-Antwerpen in een regie van Jos Marchand. P.V.M. schreef hierover in De Standaard (24.12.1970): ‘... Intelligentie en bagage zijn niet voldoende om een goed dramatisch werk te schrijven. Er is ook stielkennis voor nodig. Wat we in haar nieuwe (?) werk misten, was gewoon een ordening van de dramatische stof. Het mengsel van mystiek en menselijk begeren vond geen raakpunt... Stuk noch vertol-

[p. 313]

king maakten kans op een goed klassement...’.

Anders, een gezinsdrama rond de moederbinding, werd gecreëerd door het Brussels Kamertoneel in 1967, en geregisseerd door Johan Van der Bracht. Na het B.K.T. studeerden ook het Augustijnertheater-Antwerpen en Atelier-theater-Deurne het stuk nog in, respectievelijk in de regie van Luc Brauwers en Jos Marchand. Het dominerende literaire element van voorheen had in dit spel de plaats geruimd voor de dramatische curve: de onderscheiden opvoeringen werden gunstig onthaald door pers en publiek.

De Maan van de Lente werd door K.N.S.-Antwerpen in première gebracht (regie Walter Claessens) en dit in het kader van het Internationaal Theaterfestival 1974.

Zijn oorsprong vond het stuk in de bijzondere uitstralingskracht die het beeld van Alfonso el Batallador, koning van Aragon, (Compostela) op de schrijfster uitoefende.

Volgens Gronon volgt De Maan van de Lente de lijn van de oudste mirakelspelen die in de kerk van Compostela zelf vertoond werden. Het tracht naar de ruwheid van het land, naar het naïeve geloof en naar de naakte brutaliteit van een lang vervlogen tijd. En ook naar de poëzie van het Hooglied waar, precies op dat ogenblik, Bernard van Clairvaux op verliefd was en waaruit hij een modelboek voor sermoenen samengesteld had. De gebeurtenissen - zoals in het leven - vond de auteur niet zo overheersend belangrijk. Wel wat achter de gebeurtenissen staat. De verwachtingen voor De Maan van de Lente waren ongetwijfeld hoog gestemd. De realisatie werd echter haast unaniem door de toneelpers ongunstig besproken, terwijl het publiek eerder positief reageerde. Het stuk werd later hernomen door de groep ‘Eenhoorn’, onder de leiding van M. Baptist in het theatercafé 't Schuurtje in Herk-de-stad. Voortgaande op de reacties die daarbij werden opgevangen, kenden de zes voorstellingen behoorlijk wat succes.

Het vierde toneelstuk van Rose Gronon Het Huis van don Joaquin werd geïnspireerd op haar eigen novelle De Man die Miguel heette.

Het gaat over Cervantes, vader van de ridder met het droeve figuur: Don Quichotte. Het Huis van don Joaquin dient gesitueerd in de 17de eeuw. Uit een fait-divers heeft Rose Gronon een conflict gepuurd dat de vragen over liefde, leven en dood niet uit de weg gaat. Twee oude kameraden ontmoeten elkaar. Don Joaquin, geslaagd ambtenaar, en Miguel, gevloerd idealist en dromer...

Op het schild van Don Quichotte staat te lezen: ‘Solo a todos’ (Alleen tegenover allen). Het kon het devies van zijn schepper Cervantes zelf zijn. Daaraan heeft Rose Gronon zeker gedacht bij het schrijven zowel van de novelle De Man die Miguel heette als van het toneelstuk. De inhoud van dit spel is immers, in zijn diepere betekenis, de transfiguratie van de man Miguel (Cervantes) tot de dwaze ridder, die niet alleen geest maar ook zijn eigen vlees, bloed en leven meekrijgt om de man te worden die ‘alleen tegenover allen’ durft te staan, al is het dan in angsten en in beven.

Een kale, enigszins tragi-komische edelman, onvermoeide vechter voor iets beters, heeft de auteur in haar Miguel gezien. Een man die door het lot in allerlei tegenslag, onbegrip, onrecht wordt beproefd maar die door het echt menselijke wordt gedreven, die het avontuur liefheeft als een geschenk van het leven: die geconfronteerd wordt met al de verleidingen van het bestaan, tot de meest platvloerse hebberigheid toe, en die er wel moeilijk maar toch manmoedig doorheen gaat. Niet zozeer ‘alleen tegenover allen’ dan wel alleen temidden van allen: een grande! Tegenover zichzelf en de anderen is hij een wereldvreemde Don Quichotte, incarnatie van menselijke integriteit: zuiver op de graat. Deze verstrengeling van de twee-eenheid Miguel-Quichotte werd reeds eerder door een hele pleiade van auteurs van allerlei origine gesuggereerd.

In het spel van Rose Gronon wordt zij reëel levend, tastbaar en blijft ver van enig maskerade-effect. Mens zijn en vrij zijn ten koste van wat ook is de drijfkracht van Miguel zowel ten overstaan van die tegen hem staan als van dezen die van hem houden, maar desondanks op allerlei manieren hem trachten te bewegen tot het verkleinende compromis. De eerste opvoering van Het Huis van don Joaquin door het R.V.T. onder mijn regie, in de zomer van 1971 op de unieke binnenplaats van het Rubenshuis te Antwerpen, werd door de toneelkritiek niet enkel gunstig onthaald maar meteen als het beste stuk van Rose Gronon geprezen. M. Kr. schreef in De Standaard van 20.7.71: ‘... Ditmaal was er een gebalde dramatische actie en een directe dialoog. De auteur heeft kunnen doen vergeten dat zij vooral romancière is... Dit zijn de pluspunten van deze (late) toneel-roeping’.

Onnodig te vermelden dat het succes van deze creatie ook mij persoonlijk een grote vreugde bezorgde. De samenwerking tussen Rose Gronon en mezelf bij de voorbereiding was zeer intens. Trouwens de hele periode van de instudering en de reeks vertoningen van Het Huis van don Joaquin was

‘Het huis van Don Joaquin’ opgevoerd in het unieke kader van het Rubenshuis door het Reizend Volkstheater. (1971/1972). Regie Rik Jacobs.

[p. 314]

voor ons beiden een tijdspanne van creatief ‘team-work’ en ik meen te mogen getuigen: voor Marthe en voor mij een gelukkige tijd!

Tijdens de viering van haar 70ste verjaardag in het Osterrieth-huis te Antwerpen op 11 december 1971, verklaarde de gevierde dat onze vriendschap er een was van 18 karaat. Ik kan dit slechts met ontroering beamen.

Marthe-Rose Bellefroid-Gronon was een integere sterke persoonlijkheid, als mens en als kunstenares. Mijn genegenheid en waardering voor haar zou groeien en duren tot haar plotse verscheiden en ook daaroverheen, voorbij de dood.

Rik Jacobs