Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 33

[p. 234]

Waar kan Alfred Ost als kunstenaar gerangschikt worden?

Alfred Ost was een boeiende en fascinerende figuur. Gedreven en opgejaagd door zijn talenten. Getekend door het artistieke lot. Hij is een reus in onze schilderkunst.

Reeds zijn eerste expositie (Brussel 1913) werd een denderend succes. Een ware revelatie. Ook die van Antwerpen (1914). Als eigenschappen kreeg de schilder toegewezen: veelzijdigheid, technisch meesterschap en een onuitputtelijke verbeelding.

In 1918 maakt hij het aangrijpend portret van zijn stervende Moeder. Het uitbeelden van de moederfiguur is een speciale aangelegenheid. In een dergelijk onderwerp is de kunstenaar meestal op zijn allerbest. We denken hier eveneens aan de onstuimige Constant Permeke die op een hoog gevoelsniveau het portret van zijn moeder tekende: bijna klassiek. Dit is ook het geval met de vier moederportretten van Jos Hendrickx. In het portret van zijn moeder heeft ook Alfred Ost de natuurlijke of instinctieve binding laten spreken, naast de psychologische en affectieve.

Bij het lezen van de opgave voor het artikel dat mijn deel werd, ben ik lichtjes geschrokken: die vraag is niet zo simpel. Ik heb me de vrijheid toegeëigend de titel te interpreteren als volgt: 1^o tot welk -isme behoort Alfred Ost? 2^o op welke sport van de artistieke ladder dient hij gesitueerd? Beide vragen en antwoorden hebben slechts zin in het licht van het begrip ‘kwaliteit’.

Het is niet eenvoudig Alfred Ost in een vakje onder te brengen. Men weet er geen blijf mee. Deze omstandigheid heeft misschien bijgedragen tot het feit dat de schilder in zekere kringen als een omstreden figuur gold.

Alfred Ost was een ingewikkelde persoonlijkheid die zovele expressievormen nodig had, ofwel kan men zeggen dat hij

Alfred Ost, Zelfportret

een schilder was van het volledige leven, van het leven in al zijn facetten.

‘De kunst van Ost is universeel... Ze is beurtelings realistisch, romantisch, barok, praeraffaëlitisch, klassiek en modern, lyrisch en naturalistisch... Alles is symbolisch bij Ost.’ Aldus Robert Van Passen.

Hier kan men nog aan toevoegen dat in sommige werken het pointillisme wordt toegepast en dat er soms expressionistische accenten voorkomen. Bewuste plastische vervorming - zoals de expressionistische - is hem vreemd. Maar anderzijds grenst zijn plastische interpretatie wel eens aan een zekere deformatie.

In het begin van de jaren twintig heeft Alfred Ost kubistische neigingen vertoond. Tijdens zijn reis naar Italië in 1933 werd hij aangegrepen door de klassieke kunst.

Was Alfred Ost dan een vat vol -ismen? Neen, hij was een borrelende, niet te stuiten creatieve kracht. Hij was reeds door geboorte een synthese van al die mogelijkheden.

Hoe het ook zij, Alfred Ost heeft beslist iets te maken met barok. Zijn werk verwijst naar de baroktijd, schreef dr. Juliane Gabriëls. Ook naar ons gevoel is Ost hoofdzakelijk met de barok in verband te brengen en dit o.m. op grond van de grillige, onregelmatige vormgeving en van het element beweging.

De jachtige angst van de vluchtelingen in De vlucht (W.O.I) wordt weergegeven in de voortduwende beweging. De beweging staat over het algemeen vooraan in het werk van Alfred Ost. Ritme is een belangrijk element: het levensritme dat Ost in de vingeren had. Wat een mobiliteit vertoont b.v. De lotelingen! Dat is pure beweging. Wat een zwier zit er in Dansend paar! Sierlijk, gracieus en cirkelend van vorm is De schaatser. Stormachtige paarden, even te vergelijken met Het dionysische gespan, zijn echt Ostiaanse paarden, pris sur le vif.

Uitzonderingen op de beweging worden gevormd door b.v. de priesterfiguren van Requiem (± 1922). Deze figuren zijn in een vrij strakke en statige houding geprojecteerd. Het zijn ‘geblokte’ figuren. De drie celebranten doen hiëratisch aan d.i. zij staan daar op de manier van een heilige, heiligachtig. De zo geprezen losheid en zwierigheid van Alfred Ost blijft hier achterwege. Dit kan toch verklaard worden door het stille gebeuren: een begrafenismis, en door de kubistische neigingen van de kunstenaar in het begin van de jaren twintig.

Hetzelfde verschijnsel doet zich voor in Bouwslaven, een gewassen tekening uit 1922. De titel zegt genoeg. Twee afgesloofde paarden staan tegenover strakke gebouwen. Geen spoor van warme barok achteraan, doch van een strenge, koude lijnvoering. Het constructivistisch karakter van dit werk is wellicht eveneens toe te schrijven aan de toenmalige interesse van Alfred Ost voor het kubisme.

Alfred Ost is de man van de steeds rake, trefzekere, dynamische lijn, van licht- en schaduwspel, van ritme en beweging. De vaart en de grillige lijnen wijzen dus in de richting van een zekere barok. Hierbij dient ook rekening gehouden met

[p. 235]

Alfred Ost, Najaarssymfonie, 1913

de abundantia, een overdadigheid die zich voordoet. De typische, grillige lijn van Ost vormt zijn identiteitskaart. De stijl verwijst naar de mens.

Alfred Ost was niet stijlgebonden; hij beschikte wel over een eigen stijl of ‘schriftuur’. Hij is op het eerste gezicht duidelijk herkenbaar.

Deze hemelse zwever - dit is geen kunsthistorische term -, deze alleenloper, dit buitenbeentje is inderdaad niet te vangen in een -isme. Hij is zelf een -isme.

De inhoud speelt bij hem wel een grote rol. Men kan Ost niet losmaken van de inhoud, van het gegeven. Maar de manier waarop Ost tekent, aquarelleert en schildert is altijd veel belangrijker dan wat er op staat. Die manier is trouwens quasi alleenbepalend voor de plastische waarde. Het gebeurt dat een anekdotisch gegeven het motief vormt, maar artistiek is de uitwerking steeds even knap.

Er bestaat een werk Jef van Hoof speelt piano. Alfred Ost was niet onderlegd in de edele kunst van de muziek. Toch ontgaat het de kijker niet dat Ost - zonder technische kennis van de muziek - volledig aanvoelt wat de essentie van die kunst is, namelijk ritme en klank: elementen die Alfred Ost als het ware zichtbaar wist te maken.

Wanneer Ost een paard tekent, doet hij dat niet van de buitenkant af, maar om zo te zeggen van binnenuit. Het is meer een portret dan een algemene figuur. Het is een paard nog meer van binnen gezien dan van buiten. En dat is kunst.

Wij hebben zeer vele exposities van Alfred Ost gezien. Het gebeurt dat niet alle getoonde Osten goed zijn en wij beweren niet dat Ost de grootste tekenaar is van onze planeet. Maar een Ost-expositie is steeds kwaliteit wanneer men een vrij strenge selectie doorvoert. Alfred Ost werkte heel vlug. Hij had dus een omvangrijke produktie. Bijgevolg dient er wel serieus geschift te worden. Niet alleen de snelheid waarmee hij werkte - hij kon bij wijze van spreken een steen tekenen terwijl deze van een dak viel - maar ook het feit dat hij niet één tekening maakte van een onderwerp dat hem boeide, doch een hele serie, heeft bijgedragen tot het grote volume.

Op welk niveau, in welk gezelschap kan men Ost plaatsen?

Met wie kan men hem vergelijken in kwaliteit?

Hoewel voortdurend wordt gezegd en herhaald dat Ost alleen staat, dat hij enig is in zijn soort, moet het toch mogelijk zijn op grond van de kwaliteit bepaalde vergelijkingspunten te vinden. Dat is wel niet absoluut noodzakelijk. Ost is hoge kwaliteit en hij heeft - best mogelijk - met andere artiesten eigenlijk niets te maken. We weten het: hij is praktisch niet te catalogiseren. Maar, hoe dan ook, bewust of onbewust, de evaluatie gebeurt toch steeds in vergelijking met andere artiesten. Met wat inspanning kan men hem qua virtuositeit en veelzijdigheid in de buurt zien van Floris Jespers (1889-1965). Wat creativiteit en impulsiviteit betreft, is hij verwant met de reus Constant Permeke (1886-1952). We hebben ooit gelezen dat de beste tekeningen van Alfred Ost qua kwaliteit mogen vergeleken worden met die van Jacob Smits en zelfs met die van James Ensor. Hier begeven we ons echter op glad ijs. Uiteindelijk spelen namen geen rol. Het werk verdedigt zichzelf. Hoe meer men met ‘het oeuvre’ van Ost in contact treedt, hoe meer men overtuigd geraakt van de grote waarde ervan. Alfred Ost was een uitzonderlijk tekenaar, een uitstekend aquarellist en een zeer goed schilder. Deze exceptionele uitbeelder van mensen en dieren, van zee en Schelde, van kosmische krachten, van volkse gegevens, groeit voortdurend naar een hogere evaluatie. De tijd speelt in het voordeel van deze grote artiest. Het laatste woord is nog niet gezegd over ‘de Zwijndrechtse tovenaar’. De profeten zijn weliswaar reeds lang dood. Maar zeker is het dat Alfred Ost er eigenlijk nog moet komen. Misschien zal men nog een kwarteeuw moeten wachten op de verdiende appreciatie.

De paarden van Ost worden in brede kringen geprezen. Hij is de auteur van aangrijpende menselijke figuren, van geabstraheerde natuursituaties. Vooral de minder literaire

[p. 236]

en veeleer abstraherende werken zijn knap. Zo b.v. Doorheen de chaos, 1932.

Termen als dramatisch, visionair, mystisch en lyrisch zijn gemeengoed geworden in verband met A. Ost. Iemand heeft ooit gezegd: ‘Laten we Plato een beetje minder a priori bewonderen, laten we hem liever lezen’. Mutatis mutandis, kan deze gouden raad gegeven worden aan alle bewonderaars van Ost en ook aan alle liefhebbers van grote kunst: laten we het werk van Alfred Ost zo aandachtig en zo eerlijk mogelijk bekijken.

Er is het artistieke werk: indrukwekkend. Er is het boek van Robert Van Passen: interessant. Er is een dik boek van Frans Mertens: prachtig. Maar de officiële erkenning is lang niet voldoende.

Alfred Ost komt uit zijn werk over als een virtuoos. Hij had niets van een ‘keukenpiet’. Hij was hetgeen wij noemen een zenuwschilder. Ost was ook een man van de geest. Hij heeft getracht de diepere zin van alle fenomenen te doorgronden.

Alfred Ost, St.-Annastrand

Alfred Ost, De werf

Alfred Ost beeldde al de aspecten van het leven uit en was blijkbaar sociaal bewogen. Zelfs als hij een karikatuur maakte van de mens, bleef hij in de grond nog vrij ernstig. De karikaturale uitbeelding is een van de vele eigenschappen van Ost. Bepaalde figuren zijn wat gechargeerd, echter niet in de totale vormgeving.

Alfred Ost was bovenal een grandioos plastisch artiest. Hij had ‘het’ allemaal wat eigen is aan een groot kunstman. Ost was een ‘kleine, vinnige man’, maar een groot schilder: een kunstenaar voor alle tijden.

Roger Geerts