Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 29

buitenlands actueel

In Noord en Zuid

Franz Marijnen, de Vlaming die gepassioneerd door het theaterexperiment in eigen land tot nog toe weinig kans kreeg, ging het deze keer in Nederland beproeven en kreeg een opdracht (ik meen voor een jaar) om met het Ro-theater uit Rotterdam te tonen wat hij onder theater verstaat. Een van de produkties die hem als regisseur werden toevertrouwd heet ‘Wasteland’ en hij toerneert er mee door Nederland en Vlaanderen. Het is m.i. een soort van toneelcollage met teksten van Roszak, Orson Welles, Simon Rozendaal (die de research behartigde) enz. enz. Het ensemble wil met deze realisatie aantonen dat het aanwenden van kernenergie en technocratie de mens steeds meer zal ontmenselijken en tenslotte vernietigen.

Eerst en bij voorbaat willen wij onderlijnen dat geen kosten werden ontzien en dat een spektakel gemonteerd werd dat artistiek-technisch geheel àf en bijwijlen fascinerend was in zijn vormgeving. De inzet van de hele troep is voorbeeldig en Franz Marijnen leidt met vaste hand. Hij wordt daarbij in grote mate gesteund door de choreograaf Hans Tuerlings, want het Ro-theater werd voor deze produktie versterkt door het ‘werkcentrum dans’.

Wij zouden het geheel een voorbeeld van ‘documentair’ toneel willen noemen, wat nog niet ‘sterk toneel’ betekent. Want naar onze mening is er weinig sprake van echt drama wanneer de protagonisten steeds het initiatief in handen hebben en de antagonist, in dit geval de mens, alleen maar lijdend voorwerp is, zodat van een dramatisch conflict nauwelijks sprake kan zijn. Dit wil niet zeggen dat men niet zeer geboeid toekijkt en luistert, maar ‘ontroering’ of ‘catharsis’, om een ander groot woord te gebruiken, blijft uit. Tenzij men de ontroering bedoelt die uitgaat van de subliem gedanste ‘Valse triste’ (J. Sibelius). Een perfect uitgevoerde ‘pas de quatre’ die in de marge van het gebeuren wordt gedanst en die uitzonderlijk knap aantoont hoe sterk impressionant ook de mens van het atoomtijdperk bezielde kunst kan communicereen, niettegenstaande alle haast paralizerende dreiging. Er zijn nog meer, op zichzelf sterke scènes in dit uiterst verzorgde document dat af en toe ritmisch wel eens zondigt door ongemotiveerde traagheid en technisch door soms onduidelijke weergave van bepaalde band-teksten. Deze werken nu enkel als geluids-background terwijl af en toe duidelijke flarden ons doen verlangen naar een totale optimale verstaanbaarheid.

Het ensemble-werk getuigt van een sluitende discipline en grote homogeniteit. Wat sterk opvalt, is de ernst waarmee iemand als de bekende show-man John Kraaykamp sr, zijn rol vervult. Een bedenking daarbij, die wij graag voor onze persoonlijke rekening nemen, is dan wel hoeveel tijd deze blijkbaar begaafde artiest aan allerlei onbenullig T.V.-werk verprutst heeft.

In Parijs bestaan meerdere scholen voor mime en lichaamsexpressie. Eén ervan wordt geleid door het duo ‘Pinok en Matho’. Zij omschrijven de taak van hun instituut als: opleiding in mime, lichaamsexpressie en denken. Wat dit laatste betreft, het denken, is het ons niet zo duidelijk geworden wat de kunstenaars daarmee bedoelen. Tenzij dan dat de opleiding die zij bieden geschraagd zou zijn door een duidelijke filosofie. Maar ook het programma dat wij hen ergens in Frankrijk zagen opvoeren vertelde daar weinig van. Integendeel. De nummers die wij zagen waren wel zeer expressief van beweging en gelaatsmimiek. Maar de inhoud was eerder pover en sterk op ‘effect’ afgestemd. De programmatie was ook niet erg orthodoks. Mime die commentaar als inleiding behoeft mist alvast zuiver inzicht. En wanneer er bovendien heelder dialogen aan te pas komen, zitten wij al heel dicht bij de toneel-sketch. Na het meemaken van zo een voorstelling van zgn. mime-kunst vraagt men zich wel af, of het na Marcel Marceau nog mogelijk is, in dit genre, iets nieuws te brengen dat tegelijk zuiver op de graat is.

De poging blijft desniettemin verdienstelijk en de aanwezigheid van een ei-volle zaal meestal jeugdig en enthoesiast publiek stemt sympathiek.

[p. 240]

Een echte revelatie was voor ons het optreden in de kerk van St Jean Baptiste te Aix-en-Provence, van een snaar-ensemble van het conservatorium uit het kleine plaatsje Beaufort (Schotland), Een groep van een twaalftal jeugdige, waarbij piep-jonge, leerlingen instrumentisten onder leiding van hun directeur-dirigent-componist met muziek van Vivaldi, Mozart, Schotse volksmuziek en een paar indrukwekkende composities van de directeur zelf.

Het klonk heerlijk in deze gewijde ruimte (met perfecte accoustiek). De eenvoud van de jonge artiesten, de bezieling van de bekwame leider, de zelfzekere rustige stijl van de optredenden maakten van dit concert een uniek evenement.

Bij wijze van deelname in de kosten mochten wij in een bescheiden toegestoken mandje onze vrijwillige gift deponeren. Want de directeurdirigent en zijn ensemble ondernemen deze toernees teneinde hun conservatorium te kunnen in leven houden. Er zijn nog idealisten. Goddank!

Rik Jacobs

Een internationaal ‘alternatief theatertreffen’ te Zürich

Het lijkt erop dat men zowat in heel Europa, misschien zelfs in de hele wereld, het Noorden kwijt raakt wat het theater betreft. Dit heeft men onlangs nog zowel te München in Duitsland als te Zürich in Zwitserland van nabij kunnen ervaren, althans voor wat het zgn. alternatieve theater aangaat.. In beide hoofdsteden van het Duitse taalgebied werd een Festival van het vrije theater georganiseerd. Voor het opzet ‘an sich’ valt iets te zeggen: het gelegenheid bieden om kennis te maken met het zgn. vrije of alternatieve of marginale of experimentele theater. Dat zo een organisatie veel geld en energie kost, ligt voor de hand. In hoever dat te spenderen vruchtbaar is geweest, kan men zich afvragen, zeker na München. Hier trad als bijzonderste groep het New-Yorker ‘Living theatre’ op met een expressionistisch drama ‘Masse Mensh’. Dat kwam echter zo slecht over en liep als voorstelling zodanig uit de hand, dat het anders vrij meegaande publiek agressief werd en onder kabaal en protest de tent-zaal verliet. De artistieke directeur te München, Thomas Petz, deelde nadien mee dat hij niet verder wil doorgaan in de gekozen richting. Hij wil nu het hele opzet gaan verdiepen naar de inhoud en het koppelen aan een theatercongres met openbare discussies. Allicht was dit de reden waarom Zürich het meer commercieel aanpakte en speculeerde op een zekere tweeslachtigheid van het evenement. Men noemde het daar dan ook het ‘Zürcher Theater-Spektakel’. Bij het lezen van de programmatie kan men zich een idee vormen over het zeer uiteenlopende karakter van wat hier vertoond werd. Naast de theater- (en anti-theater?!)voorstellingen zorgde men met het Aladincircus, verschillende varieté-vertoningen, straattheater en hapenings voor duidelijke amusementsprogramma's. Het geheel werd daardoor ongetwijfeld zeer heterogeen, maar vermits dit blijkbaar tot het opzet behoorde kan men daartegen geen bezwaar aanvoeren.

Van 26 juni tot 3 juli '80 ging dan in 3 circustenten op de ‘Landiwiese am See’ een reeks van 30 spectakels, meestal met 3 presentaties tegelijk. De organisatoren van dit ‘Internationales Theatertreffen freier Theatergruppen’ omschrijven hun opzet als volgt:

‘Bei der Auswahl der Gruppen ging es uns hauptsächlich darum, aktuelles, engagiertes, junges Theater zu zeigen, das qualitativ zu bestehen vermag. Das Spektrum des Programmas reicht von multimedialen Spektakeln [Grand Magic Circus (Fr.), Jango Edwards roadshow (U.S.A.), Jerry Dental Kollekdoof (Zw.)] über engagierte, aus dem politischen motivierten Theater gewachsene Gruppen [El Teatro Campesino (I.), New-York Street Caravan (U.S.A.), La Cuadra (Sp.)] und sogenannter “Geheimtips” [Farid Chopel, (F. Alg.), Hauser Orkater (Nld.), Collettivo di Parma (I.)], bis hin zu Vertretern der Theater Avant-garde [Snake Theatre (U.S.A.)]. Ein Experiment ist das für Zürich produzierte Spektakel von Chr. Marthaler: “Bastien Knoll 80 präsentiert indeed” (Zw.) usw.

Das “Zürcher Theater-Spektakel” soll Denkanstösse geben, inspirieren - vor allem aber quer durch alle Bevölkerungsschichten die Lust und Freude am Theater (wieder-)wecken.’

Wij konden slechts één enkele voorstelling van de reeks bijwonen, informeerden derhalve vooraf en trokken naar wat ons het meeste aansprak. (Wij onthouden ons dan ook van enig oordeel omtrent de programma's die wij niet konden meemaken).

Onze keuze viel op Shakespeare's Hamlet door het Collettivo di Parma, een werkgroep waarvan men beweert dat hij, momenteel, één der meest representatieve kamer-ensembles in Italië is. (Wij willen dit geredelijk aannemen, maar kregen niet de minste kans tot een objectieve mening wat hun ‘kunnen’ betreft.)

Het was een hele reis naar de genoemde ‘Landiwiese’ en wij waren vol verwachting en vraagtekens. De natte zomer had van een fraai gazon een zompig grastapijt gemaakt en de daar opgetrokken tenten moest men over loopplanken bereiken: alleszins een tegenslag voor de organisatoren. In afwachting van de voorstelling vroegen wij ons af of Shakespeare's Hamlet wel de goede keuze is om aan ‘laboratorium-werk’ te doen, maar het werd ons vrij vlug duidelijk dat wij noch een Hamletvertoning, noch een verantwoord experiment zouden beleven.

Wat deze ‘vrije’ groep uit Parma ons vertoonde was niet eens experimenteel. Het was een banale, op het goedkope effect afgestemde parodie en de parodie is helemaal geen avant-garde!

Wij zagen destijds als student, in het Antwerpse poesje de persiflage ‘Rommelen met Juliet’, welnu dit was eerlijker dan wat wij van Parma moesten verwerken. Men kan immers niet eerst de scene met de geest van Hamlet's vader ridiculiseren en nadien wensen dat wij Hamlet zelf en zijn opdracht ‘au serieux’ zouden nemen, af en toe.

Overigens de reacties van het publiek logen er niet om. Er werd gegierd ook om flauwiteiten en oppervlakkige ‘lolbroekerij’!

Hoe komt men erbij zulk theaterspel experimenteel te noemen. Wat brengt het bij; wat reveleert het?

Men kan ‘Hamlet’ interpreteren, men kan met hem vele richtingen uit. De mogelijkheden zijn ruim genoeg: Shakespeare blijft steeds overeind. Maar de parodie hanteren om hem ridicuul te maken is op zijn zachtst gezegd ‘unfair’. De regie was bovendien ‘duister en vuil en gesteld om te lijden’. Zij was onconsequent, gezocht en hypocriet. Van een zgn. geactualiseerde synthese was zelfs geen schim aanwezig.

Wij vragen ons af waarom deze Italianen zulke grappen niet uithalen met b.v. d'Annunzio of Dante! Stel je voor dat men morgen, in naam van de avant-garde, zich aan de Oedipus-trilogie vergrijpt!

‘Last but not least’ is het ook onze mening dat het experiment voor de evolutie van het theater, noodzakelijk is. Maar dan liefst in het laboratorium en geen ‘chercher midi à quatorze heures’.

Voor de parodie liggen intussen de thema's voor het grijpen. Respect voor de klassieken (welke dan ook) is een kenmerk van primaire cultuur. Hoe men verder, naar de vorm, ook theater speelt, de geest van een werk mag niet worden verkracht!

Rik Jacobs