Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 26

[p. 267]

Zoals het poppenspel in Vlaanderen zich vandaag toont

Twee handpoppen van het Poppentheater ‘Harlekijn’ uit Gent. (Eigen foto.)

Een bonte verscheidenheid

Met zijn tot in de vruchtbare traditionele ondergrond reikende wortels en zijn naar verjonging tastende takken is het poppenspel in Vlaanderen tot een vreemdsoortige plant gegroeid die door zijn complexiteit moeilijk in zijn geheel bepaald of zelfs omschreven kan worden.

Zijn het taaie bestaan van een folkloristische nog sterk actieve tendens of de nabloei van het jaarmarkt- en kermistheater of de, sinds de tweede wereldoorlog, van buitenaf aanhoudende invloeden er de oorzaken van dat het poppenspel bij ons veeleer de indruk verwekt van een kleurrijk mozaïek? Het is alleszins een feit dat de diverse poppentheaters meer verschillen dan overeenkomsten vertonen en dat ze gezamenlijk alleen het etiket ‘dode dingen tot leven brengen’ kunnen dragen.

Misschien zit in deze verscheidenheid aan ervaringen, inzichten en doelstellingen ook de reden waarom het zo ontzettend moeilijk is de poppenspelers in één verbond samen te brengen en vooral ze samen te houden. Of zijn zij, meer dan elders, uitgesproken individualisten, die bewust of onbewust koppig hun eigen weg volgen zonder zich veel te bekommeren om wat anderen uitrichten? Deze mentaliteit zorgt er alleszins voor dat het poppenspel in onze kleine gemeenschap overkomt als een interessante tentoonstelling van verschillende systemen en mogelijkheden die een inspirerende bron vormen tot vergelijking en discussie.

School voor poppenspel

Belangrijk voor de poppenspelbedrijvigheid in Vlaanderen is de oprichting van de School voor Poppenspel eveneens te Mechelen in 1970. Ze is een afdeling van de Centrale voor Poppenspel v.z.w. en geeft volgende leergangen: 1) initiatiecursus, één avond per week over drie jaar, 2) specialisatiecursus, ook één avond per week over drie jaar, 3) vervolmakingscursus, een paar avonden per week plus weekeinds, 4) stages en 5) studiedagen. De school richt zich tot aspirant-poppenspelers, toneelliefhebbers, leerkrachten, jeugdleiders en alle belangstellenden. Tientallen afgestudeerden ontvingen er een algemene vakopleiding en enkelen verwierven zelfs een degelijke faam.

Handpoppen van het poppentheater ‘De Spiegel’ (Kontich).

Een gebouw voor het poppenspel

Te Mechelen werd door het stadsbestuur een geklasseerd gebouw, gelegen tegenover de Sint-Romboutskathedraal, Minderbroedersgang, voor het poppenspel ingericht. Aan dit project werd ruim twintig miljoen fr. besteed. Naast een toeschouwerszaal met 244 zitplaatsen zijn er twee ateliers, een klankstudio, een secretariaat, klaslokalen en bergplaatsen in ondergebracht. Tevens werd bijzondere aandacht besteed aan de uitwerking van een uitgebreide technische apparatuur. Dit gebouw werd in 1975 plechtig geopend en wordt gebruikt door de voornoemde school voor poppenspel en het Mechels Stadspoppentheater, beide onder de directie van Louis Contryn. Het is tevens een centrum waar poppenspelers, tot ver buiten onze grenzen, elkaar ontmoeten.

Systemen - Repertoire - Publiek

Aan de ene zijde leeft in Vlaanderen een sterke traditie waarvan de stangpoppen voornamelijk

[p. 268]

‘Balthazar’, de goed-gelovige gentleman-rover uit het poppenspel ‘Kiekeboe’.
(Walter Merhottein). Foto: P. Leblon.
Vrouw Deugd, een theaterpop uit ‘Het esbattement van de Appelboom’ door Herman Teirlinck. De poppen voor dit stuk voor volwassenen werden ontworpen door Pil (Joe Meulepas) (Mechels Stadspoppentheater).

Tovenaar, heks, booswicht.
De twee beursmannen uit ‘A Trumpet for Nap’ door Tankred Dorst en opgevoerd door het Mechels Stadspoppentheater. Ontwerp: Pil.
Kapitein Kroon en Svenny. Poppenkast Malpertuus, o.l.v. Danny Verbiest. (Foto Rony Szommer.)
Svenny, uit het poppenspel voor kinderen ‘Uljana’ van Danny Verbiest, gespeeld door ‘Poppenkast Malpertuus’. Foto Rony Szommer.

[p. 269]

Op zoek naar nieuwe vormen en mogelijkheden. Ridder aan het hof van Keizer Karel. Handpop in papier-maché.

De machtige Inca Capac, een stuk dat gesitueerd is in het oude Peru, door Renilde Schools (Mechels Stadspoppentheater)

van Gent, Antwerpen en Brussel getuigen. Anderzijds staat het handpoppenspel, dat na de eerste wereldoorlog nieuwe zin en inhoud kreeg van de Duitser Max Jacob, met zijn op de medewerking van de kinderen gerichte taal, borg voor levendige opvoeringen. Het zuivere marionettenspel behoudt zijn vooraanstaande vertegenwoordigers. Sinds 1950, vooral beïnvloed door de schitterende prestaties van de oostbloklanden, zien wij nieuwe methoden opduiken. Niet alleen komt de staafpop en de combinatiepop op het toneel maar wordt ook met afwisselend succes afstand gedaan van de klassieke poppenkast om de actie eveneens vóór het theater te brengen. Levende acteurs treden op samen met theaterpoppen. Sommige poppenspelers reizen zelfs naar het buitenland en komen terug met nieuwe ideeën.

Ook het repertoire ondergaat veranderingen. Waar sommige theaters hoofdzakelijk grasduinen in de sprookjeswereld zoeken andere hun inspiratie in actuele gebeurtenissen. Nog andere brengen geëngageerde stukken waarin ze bestaande of vermoede wantoestanden aanklagen. Zelfs de satire doet haar intrede. Dank zij de bandopnemer kan meer belang gehecht worden aan de muzikale omlijsting met originele opnamen of reproductie van grammofoonplaten. In dit verband brachten zelfs een paar ensembles muzikale spelen en musicals.

De voorstellingen voor de jeugd kennen over het algemeen een gretige bijval. Daarentegen stuiten de opvoeringen voor de volwassenen nog te veel op het klassieke vooroordeel dat poppenspel nu eenmaal een kindervermaak is. Nochtans doen een paar theaters met gunstig gevolg pogingen om hierin een kentering te brengen. Het is alleszins een feit dat een voor de groten interessant onderwerp en een degelijke verzorging van het beeld, de beweging, de taal en de klank ook de volwassenen voor het poppenspel blijvend kan winnen. In sommige gevallen kan men zelfs van een revelatie gewagen.

In het kader van de evolutie van de dramatische kunst is er beslist een niet te onderschatten taak aan het poppenspel voorbehouden. Degelijke voorstellingen voor volwassenen blijven een erezaak voor de poppenspelers die hun werk als een volwaardig vak beschouwen.

De wereldorganisatie de U.N.I.M.A. (union internationale de la marionnette) met haar congressen en festivals verschaft de mogelijkheid kennis te nemen van wat er buiten onze grenzen in dit genre gepresteerd wordt. En dat is meestal verbazingwekkend. Maar tevens werken deze bijeenkomsten frustrerend wanneer vastgesteld wordt welke astronomische bedragen de communistische landen in het poppenspel en in de artistieke opvoeding van hun jeugd investeren. De cultuurpolitiek die in ons land gevoerd wordt en de relatief povere subsidiëring stemt velen sceptisch. In ieder geval wordt de Vlaming er voortdurend aan herinnerd welke lange weg hij nog moet afleggen om soortgelijke resultaten te bereiken.

Enkele namen:

Tot de baanbrekers op poppenspelgebied behoren op dit ogenblik in Vlaanderen: als organisator Jef Contryn en als poppenspelers Jan Brugmans, Constant van Campen en Albert Vermeiren. Karel Weyler bereisde het ganse land met zijn professionele Pats-poppenkast.

Een bijzonder opgemerkte activiteit wordt aan de dag gelegd door ‘Malpertuus’ o.l.v. Danny Verbiest, ‘Kiekeboe’ o.l.v. Walter Merhottein, ‘Festival’ o.l.v. Pierre Dewispelaere, ‘Taptoe’ o.l.v. Luc De Bruycker, ‘De Hasseltse Tijl’ o.l.v. Werner Vandeweert, ‘Tientelientie’ o.l.v. Bart De Jaegher, ‘Twespke’ o.l.v. Christiane en Ciril Rubens.

Veel voorkomende namen zijn ongetwijfeld: Schokkelioen, Stekelbees, Pomoonneke en Poepoel, De Spiegel, Magie, Oekedoeleke, Mik-Mak, Krikkemik, Ratjetoe, Het Spelleke van folklore, enz.

Freek Neyrinck schreef enkele gegeerde poppenspelteksten.

Elke kunst moet zich ontwikkelen volgens de persoonlijke geaardheid van haar beoefenaars. Ieder poppenspeler zoekt tastend zijn eigen weg. Tijdens dit groeiproces zal automatisch het verkeerde en het valse geëlimineerd worden en kunnen ten slotte alleen deze gezelschappen overblijven die werkelijk waardevol zijn.

Louis Contryn