Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 26

[p. 258]

De gentse ‘Spellekens’

Ontstaan en evolutie

Over het ontstaan van het Gents traditioneel poppenspel, in de volksmond ‘Spelleke’ genoemd, werd reeds heel wat gezegd en geschreven, maar alle opsporingen ten spijt is men er, bij gebrek aan bewijsmateriaal, nooit in geslaagd de onbetwistbare herkomst ervan te achterhalen.

Volgens Joris Vandenbroucke, auteur van ‘Het poppenspel in de Nederlanden’, zou het stangpoppenspel ofwel automatisch ontstaan zijn uit het toneel, ofwel een uitheems produkt zijn, ingevoerd tijdens de Spaanse bezetting, onder de tweevoudige invloed van Spanje en Italië. Dààr waren inderdaad de stangpoppenspelen reeds in de loop van de zestiende eeuw tot een zekere graad van ontwikkeling gekomen. Hierbij zou het aandeel van de Italiaanse poppenspelers het meest doorslaggevend geweest zijn. In die tijd komen wij immers de Italiaanse poppenspelers zowat overal tegen op kermissen en vermakelijkheden. Deze laatste mogelijkheid schijnt ons de meest aannemelijke te zijn, te meer daar de kledij van de volkse figuren in het Gents traditioneel poppenspel op Italiaanse herkomst wijst.

Hoe, waar en wanneer dat soort poppenspel te Gent wortel heeft geschoten is evenwel een andere kwestie.

Dank zij zijn persoonlijke kontakten met de oudste generatie uit de twintiger jaren van deze eeuw, kwam Joris Vandenbroucke tot de bevinding dat, in de loop van de vorige eeuw, Gent gonsde van de ‘Spellekens’.

Zelden in het stadscentrum, maar schier in alle volkswijken waren ze gevestigd. Het merendeel, en ook wel de oudste, waren te vinden langs de westkant van de stad. Op de parochie ‘'t Heilig Kerst’ zou er zelfs eentje geweest zijn waarvan de oorsprong omstreeks 1700 dateert.

Verscholen in enge straatjes en beluiken of ‘cité's’, waren ze ondergebracht in onkomfortabele lokalen zoals kelders, rommelstalletjes en achtergebouwen of, in sommige gevallen, in de woonkamer van schamele arbeidershuisjes, waar alleen de buurtbewoners thuis hoorden.

Dààr, in de laagste volksklasse is het Gents traditioneel poppenspel ontstaan en uit de arbeidersklasse die er huisde zijn de Gentse poppenspelers ontsproten.

Geschriften uit die periode over het Gents poppenspel zijn er nergens te vinden, tenzij een bijdrage van Van Duyse in ‘Volkskunde’, anno 1895 en in 1909 een artikel van Jan Verschueren in de ‘Gazette van Gent’. Maar dat was dan ook al wat later en ze bevatten daarenboven slechts algemeenheden. Dat is niet zo verwonderlijk, vermits de toenmalige poppenspelers en hun publiek niet konden schrijven en diegenen die het wel konden, mensen uit de meer begoede stand, die in Gent, bolwerk van het franskionisme in Vlaanderen, de taal van Voltaire spraken, er geen belangstelling voor voelden en minachtend neerkeken op het simpele spektakel van het buurtjesvolk.

Onder de talrijke ‘spellekens’ die, tijdens de vorige eeuw en kort er na, in alle Gentse volksbuurten als het ware gezaaid waren, zijn er een viertal die een belangrijk aandeel hebben gehad in het voortbestaan van het nog steeds zo populaire stangpoppenspel te Gent.

In een beluik van drie huisjes op de Meulestedesteenweg, midden de dichtbevolkte wijk van de Muide was omstreeks 1890 het ‘Spelleke van Henri Coene’ gevestigd.

Arietse, zoals hij in de buurt werd genoemd, speelde enkel gedurende de herfst- en wintermaanden, iedere zon- en maandagavond, respektievelijk tegen een inkomgeld van 5 en 3 cent.

De vertoning omvatte twee delen. Het eerste, of ernstige gedeelte duurde het langst en was erop gericht de toeschouwers tot schreiens toe te bewegen met stukken geput uit de blauwboekliteratuur zoals ‘Genoveva van Brabant’, ‘Ourson en Valentijn’, ‘Jan van Parijs’, enzovoort. Af en toe ook eens een fiktieverhaal zoals ‘De Beatuskluis’ en tenslotte geschiedkundige en pseudo-geschiedkundige stukken, waaronder ‘De slag van Sedan’ en ‘De man met het ijzeren masker’, zijnde de lotgevallen van de in de Bastille opgesloten broer van Lodewijk XIV.

Tijdens de voorstelling gebeurde het meermaals dat, op het ogenblik dat de held van het stuk door de valsaard werd gedwarsboomd of de weerloze gravin door de snodaard werd belaagd, het rumoer en lawaai van verontwaardigde toeschouwers zodanig toenam, dat men geen woord meer kon verstaan van het dialoog, zodat de vertoning noodgedwongen moest onderbroken worden tot men er in slaagde de kijkers terug tot bedaren te brengen.

Na het ernstige gedeelte volgde er steeds een klucht. Die klucht was obligaat, zonder haar ware de vertoning immers niet kompleet geweest.

De beide genres waren nochtans volstrekt van elkaar gescheiden. Het drama had zijn eigen personages, de klucht de hare. Uit dit laatste genre zijn de traditionele Gentse volkstypes bewaard gebleven.

De klucht werd doorgaans genoemd naar de voornaamste onder haar ‘helden’, namelijk

Onderpastoor Vandenbroucke ten tijde van ‘'t Spelleken van de Muide’.

Pierootse, het huidige Pierke, met titels als ‘Pierootse de schildwacht’, ‘Pierootse de schilder’, ‘Pierootse den bakker’, ‘Pierootse den heilige’, enzovoort. Vanzelfsprekend oogste Pierootse het meest sukses. In wezen was hij toen wat Pierke nu nóg is.

Een ander van de vele Gentse ‘spellekens’, waarvan het ontstaan uit de vorige eeuw dagtekend, was gevestigd in de Rijke Klarenstraat, een beluik van de Sint-Lievensstraat. In het eerste van de talrijke bouwvallige huisjes baatte juffrouw Theresia Blauwers haar ‘spelleke’ uit, erfdeel van haar vader Jan Blauwers. De inwoners van de omliggende buurt noemden het ‘'t spelleke van Trezeke’.

Ook hier, net zoals bij Arietse Coene, stond het ernstig gedeelte volledig afzonderlijk van de klucht. Typisch voor dit spelleke was wel het feit dat alle mannenrollen vertolkt werden door Trezeke, terwijl haar assistent Achilles Vindevogel de vrouwenstemmen voor zijn rekening nam.

De jaarlijkse ‘gebuurtefeesten’ van de Sint-Lievensstraat waren in die tijd wijd vermaard en trokken steeds de grote massa. Van deze gelegenheid maakte Trezeke dankbaar gebruik om tijdens de kermisdagen, dagelijks drie voorstellingen te geven, telkens voorafgegaan door een kosteloze vertoning op de hoek van 't straatje, bedoeld als lokmiddel om de kermisgasten naar de daaropvolgende, te betalen voorstellingen aan te trekken. De kijklustigen werden daarbij gedurende enkele minuten vergast op handpoppenspel, gespeeld in de traditionele Jan Klaassenstijl,

[p. 259]

waarbij Jantje Klaas, Jan boven Jan en baas boven baas, gewapend met een koekepan achtereenvolgens zijn vrouw, de politieagent, de beul en de duivel doodsloeg. Zijn slachtoffers legde hij netjes naast elkaar, zodanig dat hun bovenlijf over de rand van de poppenkast slap naar buiten hing, waarna dit sarkastisch personage ze allemaal samen in één doodkist stopte, tot grote hilariteit van de toeschouwers.

Dit spelleke ging spijtig genoeg voor Gent verloren. Trezeke werd ziek rond de jaren dertig, waardoor ze genoodzaakt was er mee op te houden. Bijna de ganse verzameling poppen werd aangekocht door de kostumier Maes uit Tielt. Slechts een vijftal exemplaren kwamen in het Museum voor Volkskunde terecht.

De oorlogsjaren 1914-1918 brachten een tijd met zich waarin niet alleen de materiële en financiële nood onder de volksklasse het grootst was, maar ook de behoefte aan een beetje geestelijk verzet sterk werd aangevoeld. Halfwege deze periode, in 1916, kwam een inwoner van het ‘Beluik van Vercauteren’, in de volksmond ‘de cité van Verkeitere’ genoemd, op het idee poppenspel te spelen voor de buren van zijn ‘cité’. Gustaaf De Puydt, oom en naamgenoot van de huidige vertolker van ‘Pierke’ van het stadspoppenteater gevestigd in het Museum voor Volkskunde, herinnerde zich het toen reeds verdwenen ‘Spelleke van Henri Coene’, waarvoor hij steeds een grote bewondering had gekoesterd. Met zeer primitieve middelen werden door hem zelf de poppen gesneden en aangekleed, aldus ontstond het ‘Oorlogsspelleke’ van De Puydt.

Als publiciteit plaatste hij een schoollei voor zijn raam met daarop de titel van zijn eerste stuk, in de hoop toch een twintigtal kijklustigen in zijn eigen klein woonvertrek te zien opdagen. De opkomst was echter zo groot dat hij zich verplicht zag gans zijn meubilair, gedurende de vertoning, op straat te zetten. Zijn spelleke had hij opgetimmerd boven het keldergat dat in zijn woonkamer uitkwam en de kijkers konden plaats nemen op wat er voor handen was. Oom De Puydt kreeg assistentie van neef De Puydt, toen twaalf jaar oud, doch alleen maar om de poppen aan te geven, want nonkel speelde zelf alle rollen. Wegens de grote bijval werd er wekelijks gespeeld en telkens werden de meubels op het voetpad gezet. Later liet hij zijn ‘koerke’ overdekken en in de aldus bekomen ‘teaterruimte’ plaatste hij kleine bankjes die hij zelf in elkaar getimmerd had. Zijn vrouw, Fiene, verkocht tegen de prijs van één cent een wortel, raap of snoepje.

Het was rond die tijd dat te Evergem aan de Walbrugge een kindermoord was gepleegd. Neef De Puydt had een breedvoerig relaas vernomen van een vriendje en ging het dadelijk vertellen aan zijn oom die meteen stof had voor het stuk voor de volgende week ‘De moord aan de Walbrugge te Evergem’. Dit stuk waarin de jonge De Puydt voor het eerst een rol mocht spelen als ‘het vermoorde kind’ en nonkel optrad als ‘de sadist’ begeesterde de toeschouwers zodanig dat ze met stukken raap en wortelen de laffe moordenaar bekogelden.

Na de oorlog verloor dit spelleke stilaan aan belangstelling tot in 1919 de vertoningen werden stop gezet, waarna de poppen in een koffer op zolder terecht kwamen.

Ondertussen was in 1917, in de volksrijke buurt van de Muide, de bij het begin van dit artikel vernoemde Joris Vandenbroucke, tot onderpastoor benoemd. In zijn geboortestreek Maldegem hadden, in zijn jeugdjaren, de voorstellingen van rondreizende poppenspelers, van hem een vurige bewonderaar van het poppenspel gemaakt. Vandaar dat hij bij de organisatie van een Vlaamse Kermis op zijn parochie ‘Sint-Theresia’, onder de attrakties, graag een poppenspel wilde zien. Enkele Gentse oud-poppenspelers werden geraadpleegd en men besloot het oudste nog bestaande spelleken in Gent, dat van Theresia Blauwers, voor een optreden uit te nodigen.

Trezeke was echter nog nooit met haar spelleken op rondreis geweest maar, op voorwaarde dat er een stevige pot bier te krijgen was, wilde ze wel komen. Het werd een compleet succes, niet alleen voor Trezeke, maar ook voor onderpastoor Vandenbroucke, die ervan droomde een eigen poppenspel voor de jeugd van zijn parochie op te richten. Deze wens bracht hij naar voor tijdens een gezellig samenzijn met al zijn medewerkers, na afloop van de Vlaamse Kermis.

Onder die medewerkers bevond zich de jonge Gustaaf De Puydt, die zich nog goed het spelleke van zijn oom herinnerde. Voor de man die de jeugdactiviteiten onder zijn bevoegdheid had was er geen twijfel meer. Met het oog op een eventuele aankoop ging Gustaaf De Puydt, op verzoek van zijn onderpastoor, zijn oom een bezoekje brengen, maar hij kwam van een kale reis thuis. Nonkel Gustaaf wilde immers voor geen geld van de wereld zijn poppen van de hand doen. Was zijn poppenspel opgedoekt, tot daar toe, maar zijn poppen waren ‘een stuk van zijn ziele’. Onderpastoor Vandenbroucke liet zich echter niet ontmoedigen en, vergezeld van zijn medewerker, trok hij zelf naar de ‘Cité van Verkeitere’, en het lukte. Met zijn gekende

Gusta, kroegwaardin uit ‘Pierenwaaien’.

Katrientje, maakster en verkoopster van ‘Katrienspekken’. Gentse suikergoedspecialiteit, uit ‘Pierenwaaien’.

[p. 260]

welsprekendheid en de hulp van ‘tante Fiene’, die ertegen opzag telkens bij het kuisen die zware koffer te moeten versleuren, wist hij de man die zijn verzameling poppen als een relikwie bewaarde, te overreden en de rinkelende geldbeugel deed de rest. Die dag, 20 juli 1922, werden een vijfentwintigtal poppen, waarover nonkel beschikte, aangekocht voor 250 frank, de winst van de Vlaamse Kermis.

Onderpastoor Vandenbroucke, samen met Gustaaf De Puydt, lieten er geen gras over groeien. Ze richtten het spelleken op in de patronagezaal, boven een biljarttafel, belegd met planken, en gaven het de naam ‘Spelleken van de Muide’.

Het ‘Spelleken van de Muide’ verwierf stilaan een zekere vermaardheid. Bekende oudpoppenspelers uit ondertussen verdwenen spellekens, Frans Casteels, Oscar Vervaecke en Jules De Muynck, die gedurende zeventien jaar in het hoger vermelde ‘Spelleken van Henri Coene’ had gespeeld, kwamen er hun diensten aanbieden en het poppenspelgezelschap versterken.

In 1925 werd voor het eerst op verplaatsing gespeeld. Het jaar daarop begon het ‘Spelleken van de Muide’ aan een reeks voorstellingen in het lokaal van de pas gestichte ‘Bond der Oostvlaamse Folkloristen’, gelegen in de Lange Steenstraat. Van dan af tot het uitbreken van de tweede wereldoorlog in 1940, trok het als reizend gezelschap, met grote bijval, gans Vlaanderen door.

Gesticht in 1922, op het moment dat het Gents poppenspel aan het verkwijnen was, zou het ‘Spelleken van de Muide’, net op tijd de noodzakelijke vernieuwing brengen.

Gustaaf De Puydt had het immers vlug door dat het succes van een vertoning afhing van de klucht. De reden? Pierke! Het ernstig gedeelte, meestal een tranerig geval, was verouderd en kon het publiek niet langer meer boeien. Vermits de kinderen het absoluut van Pierke wilden hebben lag de oplossing voor de hand. Door bij het ‘ernstig’ stuk, dat voordien geen inmenging kende van de personages uit de klucht, Pierke te betrekken, sloeg het ‘Spelleke van de Muide’ een nieuwe richting in. De inschakeling van Pierke in alle stukken kende van meet af aan zo'n overweldigend succes, dat een stuk zonder hem niet meer denkbaar was. Het bracht een nieuw geluid waarin de tragische toon verdrongen werd door meer stemmig spel, waarbij humor en kwinkslagen het ganse gebeuren opvrolijkten. Het dramatisch element werd niet verbannen, maar getemperd; op het ogenblik dat het naar zijn hoogtepunt gaat is Pierke er als de kippen bij om de spanning te ontladen en de ontroering in een lachbui om te zetten.

Het feit dat Pierke voortaan de centrale figuur werd in alle stukken, bracht met zich dat de behoefte aan de onmisbare klucht geleidelijk aan verminderde om uiteindelijk nog slechts sporadisch voor het voetlicht te komen.

Korte tijd na het verdwijnen van het ‘Spelleke van de Muide’, grotendeels te wijten aan de oorlogsomstandigheden, ontstond er een nieuw poppenspel. In 1942 drukte de toenmalige conservator van het Museum voor Folklore, toen nog gevestigd in de oude kerk der Geschoeide Karmelieten in de Lange Steenstraat, de wens uit een poppenspel op te richten in het museum zelf. Vermits Gustaaf De Puydt er een gekend figuur was door zijn optredens aldaar met het ‘Spelleke van de Muide’, werd hem door conservator Boes voorgesteld de leiding op zich te nemen van dat nieuw poppenspel dat de naam kreeg van ‘Spelleke van de Folklore’. De rol die het ‘Spelleke van de Muide’ voordien had gespeeld werd door het ‘Spelleke van de Folklore’ overgenomen. Met rondreizen door gans het Vlaamse land verwierf het evenveel naam als zijn befaamde voorganger.

Het ‘Spelleke van de Muide’ werd in 1965 door schenking van de erfgenamen Joris Vandenbroucke en Gustaaf De Puydt aan het Museum voor Volkskunde overgemaakt, alwaar het nu prijkt als een bewijs van een halve eeuw poppencultuur in Vlaanderen. Beide schenkers hebben tevens de grote verdienste gehad het Gents traditioneel poppenspel van de ondergang te hebben gered. Als leermeesters hebben zij een belangrijk aandeel gehad in het ontstaan in 1953, van de twee oudste hedendaagse Gentse stangpoppenteaters ‘Festival’ en ‘Magie’, die op hun beurt ook bijna een kwart eeuw poppenspelneschiedenis maken.

Ons beperkend tot de vaste teaters, zijn hedendaags te Gent, naast voornoemde, de poppenteaters ‘Pallieter’, ‘Den Uil’, ‘Nele’ en ‘Taptoe’ gevestigd. Beide laatste zijn evenwel geen rechtstreekse voortzetters van het traditioneel stangpoppenspel, maar treden op met marionetten.

Van ‘Vidouchaka’ tot ‘Pierke’

Uit het volk gegroeid, heeft het traditioneel poppenspel, waar ook ter wereld, steeds een volks karakter vertoond en weten te behouden, gedemonstreerd door één of meerdere nationale of lokale populaire figuren.

De karaktereigenschappen van deze ‘helden’ waren echter niet altijd bepaald ‘stichtend’ te noemen en in vele gevallen zelfs ‘immoreel’.

Gentse Pierke.

Een voorganger van de Gentse traditionele figuren, de Indische Vidouchaka, een brahmaan, dwerg en gebocheld, met enorme tanden, gele ogen en volkomen kaal, was een zinnelijk, wulps, bestiaal doch zeer listig personage en zijn rechtstreekse afstammeling Karagheus, met ongeveer dezelfde fysionomie, hypocriet, brutaal in het botvieren van zijn instincten, behept met een verschrikkelijk egoïsme, liefhebber van goed eten en drinken en niet het minst van vrouwen, zonder gewetensbezwaar, geweldig seksueel met als voornaamste karakteristiek, de ontucht.

Het spreekt vanzelf dat deze Oosterse mentaliteit ver van de Europese lag en mocht het waar zijn dat deze creatuur via Sicilië, Italië bereikte, waar hij de naam Pulcinella kreeg, de dubbel gebochelde, die op zijn beurt Polichinelle wordt in Frankrijk, dan is het even waar dat zijn persoonlijkheid tijdens zijn lange reis naar het Europees continent een zekere metamorfose onderging op etisch gebied, ook al bleef hij brutaal in woord en

[p. 261]

handeling.

Zoals hoger aangehaald schijnt alles erop te wijzen dat de drie Gentse traditionele figuren, Pierke ‘den bakker’, Louis ‘den lapkensdief’ en Karelke ‘den hakkelaar’ of ‘den bult’ van Italiaanse herkomst zouden zijn, rechtstreekse afstammelingen van drie personages uit de Commedia del'Arte, respectievelijk Pedronilo of Pierrot uit Bologna, Arlechino uit Bergamo en de reeds genoemde Pulcinella.

Deze hypothese, hoe aanvaardbaar ook, kan evenwel door geen enkel bewijs gestaafd worden en laat ook sommige vragen onbeantwoord.

Hoe is het bijvoorbeeld te verklaren dat de voornaamste en populairste van de drie, Pierke, ondanks de treffende gelijkenis met Pierrot, inzake kostumering, een totaal ander karakter heeft?

Pierrot is van oudsher een melancholische figuur en als dusdanig wordt hij ook door de bekende Noordnederlandse dichter Martinus Nijhoff voorgesteld in zijn poppenspeldialoog ‘Pierrot aan de lantaarn’. Pierrot lijdt aan zwartgalligheid en levensmoeheid. Na een danspartij zwerft Pierrot tijdens de nachtelijke uren rond in de stad en vindt steun tegen een lantaarnpaal. Een gevoel van onverklaarbare doelloosheid bevangt hem. Harlekijn daagt op en tracht Pierrot te troosten. De dag komt in de lucht en Harlekijn schetst hem de schoonheid van de ontwakende natuur, maar dat laat Pierrot onverschillig, hij wil sterven. Uit slecht begrepen medelijden zal Harlekijn hem daarbij helpen. Pierrot klimt op de lantaarnpaal, terwijl Harlekijn de strop klaar houdt. Weldra bengelt Pierrot in de lus. De verschrikte Harlekijn kan slechts mompelen: ‘Arme Pierrot, Pierrot is dood!’.

Triestigaard Pierrot is een komplete tegenstelling van het levenslustige Gentse Pierke, die een plezante kerel is, zorgeloos door het leven gaat en nooit zijn goed humeur verliest. Zolang Pierke, met zijn kameraden Louis en Karelke als medespelers, alleen in de kluchten zijn toeren uithaalde, waren zij zijn lijdzame werktuigen die hij, zonder kwade bedoelingen, regelmatig in het ootje wist te nemen.

Toen het ‘Spelleke van de Muide’ een nieuwe richting insloeg door Pierke in alle stukken te laten optreden, werden ook zijn karaktereigenschappen aangevuld. Zijn schranderheid, waardoor hij nooit in de val loopt; zijn vrijmoedigheid, zonder brutaliteit, zelfs ten overstaan van het hoogste gezag; zijn trouw en moed, waarmede hij onversaagd onrecht en misdaad bestrijdt en tenslotte zijn hulpvaardigheid, ten bate van zwakkeren. Boven alles primeert nochtans zijn onwankelbaar optimisme, kernachtig uitgedrukt met zijn eigen woorden: ‘Ik ben Pierke van Gent, toujours tevreden, altijd kontent’.

Dat Pierke Gentenaar is hoort men aan zijn taal. Hij is rad van tong en in onvervalst Gents dialect is hij zeer kwistig met sappige uitdrukkingen en rake zetten, die pit en kleur geven aan een vertoning waarin, buiten de kluchtigaards, de andere personages een beschaafde taal spreken. Spijtig voor diegenen die het Gents dialect niet verstaan of het als taalpuriteinen tegenwerken maar, mocht hij ooit zijn dialect verloochenen, dan zou Pierke geen Pierke meer zijn.

Pierke spreekt daarenboven met een fijne kopstem. Het hoeft zeker niet betoogd dat zijn vertolking dan ook een uitzonderlijk talent vergt. Velen voelen er zich toe geroepen, maar weinigen zijn uitverkoren.

Een ander Gents type, niet van Italiaanse herkomst maar wel van eigen bodem, is Pier den Langenarm. Pier den Langenarm behoorde, net als het reeds voornoemde drietal, tot de personages van de klucht. Zoals zijn naam het laat vermoeden, beschikt hij over een uitzonderlijke lange arm die hij kan uitstrekken over de ganse lengte van het podium. Een afwisselende rol heeft hij echter nooit gespeeld. Zijn taak bestond erin om, bij het einde van de klucht als afstraffer of scheidsrechter, na een fameuze knokpartij, op de proppen te komen om, met één zwaai van zijn fameuze arm, gans het toneel ‘schoon’ te vegen. Waar de beide andere vrienden van Pierke, Louis en Karelke, in meerdere traditionele stukken een rol toebedeeld kregen, bleef er met het verwaarlozen van de klucht, voor Pier den Langenarm geen taak meer te vervullen. Tientallen jaren uit de circulatie verdwenen, werd hij echter door het poppenteater ‘Festival’, terug uit de vergeethoek gehaald.

Poppenspel voor volwassenen

Al wordt Gent de ‘spellekensstad’ bij uitstek genoemd, toch valt het niet te ontkennen dat, in tegenstelling met de twee andere poppenspelcentra, Antwerpen en Brussel, het medium poppenspel voor volwassenen, er ondergewaardeerd wordt.

Een logische en begrijpelijke vaststelling als we rekening houden met het feit dat er, tot voor een paar jaren, nooit een ernstige inspanning werd geleverd om de interesse van het publiek voor specifieke stukken voor volwassenen op te wekken.

Het volstaat niet op de première van een stuk, dat een poppenspeler zinnens is te vertonen op kinder- en familiefeesten allerhande, een volwassen publiek uit te nodigen om te kunnen spreken van poppenteater voor ‘grote mensen’. Immers, om het doordringen van poppenteater voor volwassenen mogelijk te maken is de eerste vereiste dat het stuk zich uitsluitend tot een volwassen publiek richt met een tekst die weinig of nietszeggend is voor kinderen.

Met deze stellingname als uitgangspunt schreef ik, als huisschrijver van het poppenteater ‘Festival’, twee jaar geleden ‘Pierewaaien’, een dolle klucht voor volwassenen die houden van echte Gentse humor.

Geen enkele Gentenaar kan zich geheugen voordien ooit een Gents poppenspelstuk, specifiek voor volwassenen te hebben gezien. Ter verantwoording van de sterk gekruide taal, voordien taboe in het Gents poppenteater, leidde ik deze creatie in met de woorden van de gekende Gentse folklorist, wijlen Lodewijk Lievevrouw-Coopman, waarmede hij in 1951 het proza van zijn verhaal ‘Een teerlingspel in Gent’ rechtvaardigde: ‘De tekst krioelt van sappige, pittige en pittoreske uitdrukkingen, eigen aan het Gents dialect, die sommigen misschien gewaagd zullen noemen. Wij hebben ons daardoor niet laten beïnvloeden. Wij zijn immers de mening toegedaan dat, in een folklorestuk voor volwassenen, de dingen bij hun naam moeten genoemd worden. Als de waarheid ergernis moet geven, is het beter dat die ergernis ontstaat, dan dat de waarheid zou geloochend worden, zei Paus Gregorius. En mocht er soms iemand bij het horen van de echte oude Gentse volkstaal zijn neus opkrullen, dan zeggen wij vriendelijk: n'appuyez pas! glissez! en vergeet niet dat het hart van de rasechte Gentenaar op zijn tong ligt, dat hij zijn woorden niet knabbelt en voor zijn rede zegt: De zeden van den lande en zijn geen schade’. De stroomwijziging die ‘Pierewaaien’ in het Gents traditioneel poppenspel voor volwassenen teweegbracht, werd vorig jaar gevolgd door het poppenteater ‘Taptoe’, dat met zeer veel bijval ‘De roste Wasser’, een volkse poppenrevue geschreven door Romain Deconinck en Freek Neyrinck, voor het voetlicht bracht.

Hiermede is de achterstand van Gent op Antwerpen en Brussel, inzake poppenspel voor volwassenen, nog ver van opgehaald. De succesrijke creaties van ‘Festival’ en ‘Taptoe’ ten spijt, zal er nog veel water door Schelde en Leie vloeien alvorens de doorsnee Gentenaar zijn ‘idée fixe’ zal laten varen, dat poppenspel niets anders kan zijn dan een vermaak voor kinderen.

Maurice D'hondt.